Kinh nghiệm trong nước về kiểm toán nội bộ tại các tổ chức tín dụng

1. Về nội dung kiểm toán nội bộ

Ngày 17 tháng 3 năm 2014, Ngân hàng nhà nƣớc đã lựa chọn 10 NHTM tốt nhất tại Việt Nam để thí điểm triển khai Basel II nhằm mục đích nâng cao năng lực quản trị rủi ro cũng nhƣ tăng cƣờng tính lành mạnh, minh bạch trong hệ thống NH Việt Nam. Do vậy, kiểm toán nội bộ trong các NH cũng cần tuân thủ hƣớng dẫn của Basel II về nội dung kiểm toán.

Theo khảo sát gần đây nhất của Ths Trƣơng Lệ Hiền [13, tr.45] đối với 31 NHTM, thời gian qua bộ phận kiểm toán nội bộ tại các NHTM Việt Nam đã phát huy tính chủ động, tích cực trong công tác kiểm toán, tuy nhiên vẫn đặt trọng tâm vào kiểm toán tuân thủ nhằm phát hiện sai sót, vi phạm trong quá trình hoạt động của NH để kiến nghị các biện pháp xử lý kịp thời, tránh đƣợc các rủi ro và tổn thất cho NH. Tại phần lớn các NH đƣợc khảo sát, kiểm toán nội bộ chƣa đánh giá công việc của quản lý rủi ro và giám sát tuân thủ, chƣa thực hiện đầy đủ việc rà soát độc lập để đánh giá hiệu quả, hiệu lực của khung chính sách, quy trình quản lý và mô hình đo lƣờng rủi ro theo yêu cầu của IIA hoặc Basel II [13, tr.64].

Kiểm toán hoạt động phần lớn diễn ra ở cấp độ kiểm toán nghiệp vụ cụ thể tại các chi nhánh, từ đó đánh giá các chốt kiểm soát trong quy trình (nội dung xác nhận hệ thống) và tính phù hợp, đầy đủ của các quy định hiện hành (nội dung phân tích hệ thống) và chỉ đƣợc thực hiện thƣờng là 1 năm 1 lần theo quy định của NHNN. Chỉ có hai trong số31 NH đƣợc khảo sát đã kiểm tra bộ phận quản lý rủi ro về việc thực hiện chức năng nhiệm vụ của phòng/ban theo quy định của NH, tuy nhiên kiểm toán nội bộ cũng chƣa đánh giá tổng thể về khung quản lý rủi ro hoặc xác thực mô hình đo lƣờng rủi ro. Riêng các NH 100% vốn nƣớc ngoài đã đƣợc NH mẹ kiểm toán tƣơng đối toàn diện theo chuẩn mực của IIA và Basel II.

2. Về phương pháp tiếp cận của kiểm toán nội bộ

Do chƣa có mô hình định lƣợng để đo lƣờng, ƣớc tính rủi ro, vì vậy việc đánh giá rủi ro để lập kế hoạch kiểm toán tại các NHTM VN chủ yếu căn cứ vào các chỉ tiêu do kiểm toán nội bộ tự xây dựng dựa trên việc thu thập các thông tin về quy mô hoạt động, kết quả kinh doanh, số lƣợng nhân sự, sự cố, dữ liệu tổn thất trong quá khứ, thông tin từ báo cáo tự đánh giá rủi ro của đơn vị, các báo cáo giám sát/quản trị của các bộ phận khác trong NH, rủi ro tiềm tàng đƣợc xác định thông qua hồ sơ/kết quả của những cuộc kiểm toán trƣớc, có nghĩa là kiểm toán nội bộ đang dựa vào các dữ liệu đã thu thập đƣợc trong quá khứ để dự báo rủi ro trong tƣơng lai [13, tr.65]. Phƣơng pháp định lƣợng thông qua tính toán các tỉ số, tỉ lệ…rất ít đƣợc áp dụng. Điều đó cũng có nghĩa là kiểm toán nội bộ đang l  ng t  ng trong việc đánh giá rủi ro và xây dựng hồ sơ rủi ro một cách bài bản, chủ yếu kết luận về rủi ro dựa trên những thông tin cóp nhặt từ nhiều nguồn khác nhau, dẫn đến việc khó định hƣớng đƣợc rủi ro tổng thể của NH.

3. Về quy trình kiểm toán nội bộ

Đa số các NHTM Việt Nam thực hiện kế hoạch kiểm toán định hƣớng rủi ro theo quy định tại Thông tƣ 44/2011/TT-NHNN. Do thông tƣ chƣa quy định cụ thể về cách thức lập kế hoạch kiểm toán theo rủi ro, vì vậy việc này do NH tự thực hiện và thực tế đang hạn chế khi tuân theo chuẩn mực, hƣớng dẫn của IIA về lập kế hoạch kiểm toán trên cơ sở rủi ro.

Trong quá trình kiểm toán, việc dựa trên phân tích rủi ro để thiết kế và chọn mẫu để có các bằng chứng kiểm toán đầy đủ, xác thực, phù hợp và hữu ích là rất quan trọng, thƣờng gồm hai phƣơng pháp là chọn mẫu thống kê (sử dụng kỹ thuật xác suất thống kê) và chọn mẫu phi thống kê (dựa trên kinh nghiệm và kiến thức của bản thân để xác định kích thƣớc mẫu). Tuy nhiên khảo sát thực tế, hiện nay công việc chọn mẫu của kiểm toán nội bộ chủ yếu sử dụng phƣơng pháp phi thống kê, chƣa sử dụng các phƣơng pháp tính toán để có kết quả chọn mẫu chính xác, đại diện cho tổng thể [13, tr.76]

Xem thêm: Các nhân tố ảnh hưởng đến kiểm toán nội bộ ngân hàng thương mại

Nhƣ vậy có thể thấy trình độ kiểm toán nội bộ tại các NHTM ở Việt Nam mới đang ở cấp độ cơ bản, tức là:

– Các nguyên tắc thực hành, quy trình kiểm toán nội bộ có đƣợc xây dựng và duy trì.

– Chủ yếu thực hiện kiểm toán tuân thủ.

– Kế hoạch kiểm toán và ngân sách hoạt động hàng năm cho kiểm toán đƣợc phê duyệt…

Ngoài ra, kiểm toán nội bộ tại các NHTM còn:

– Chƣa hoặc ít kiểm toán đánh giá hiệu quả hoạt động và thực hiện tƣ vấn cho NH.

– Chƣa hoặc ít đánh giá rủi ro theo hƣớng dẫn của IIA, COSO.

– Chƣa hoặc ít phát triển khung đánh giá kết quả hoạt động kiểm toán nội bộ.

– Chƣa hoặc ít đề xuất sự cải cách, thay đổi trong NH; tính độc lập, thẩm quyền, quyền hạn của kiểm toán nội bộ đƣợc đảm bảo ở mức cao.

Kinh nghiệm trong nước về kiểm toán nội bộ tại các tổ chức tín dụng