Giới thiệu

Tiết kiệm quốc gia đóng vai trò nền tảng trong quá trình tích lũy vốn, một yếu tố then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dài hạn. Về mặt lý thuyết, tiết kiệm cung cấp nguồn lực tài chính cần thiết cho đầu tư, từ đó gia tăng năng lực sản xuất của nền kinh tế. Mối liên hệ giữa tiết kiệm và tăng trưởng đã được nghiên cứu sâu rộng trong kinh tế học, từ các mô hình tăng trưởng cổ điển đến hiện đại. Phần này sẽ xem xét vai trò lý thuyết và bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ này, phân tích các cơ chế truyền dẫn và làm sáng tỏ những thách thức, cơ hội đối với các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam trong việc tận dụng tiết kiệm cho mục tiêu tăng trưởng bền vững.

Vai trò của tỷ lệ tiết kiệm quốc gia trong tăng trưởng kinh tế

Trong kinh tế học, mối quan hệ giữa tiết kiệm và tăng trưởng kinh tế là một chủ đề trung tâm và phức tạp. Về cơ bản, tiết kiệm quốc gia là nguồn cung cấp vốn cho đầu tư, và đầu tư là động lực chính thúc đẩy tích lũy tư bản vật chất, từ đó mở rộng năng lực sản xuất của nền kinh tế. Mô hình tăng trưởng tân cổ điển của Solow (Solow, 1956) cung cấp một khung khổ kinh điển để hiểu mối liên hệ này. Theo Solow, tỷ lệ tiết kiệm cao hơn dẫn đến mức tồn kho tư bản trên mỗi lao động cao hơn trong trạng thái ổn định, và do đó, mức sản lượng trên mỗi lao động cũng cao hơn. Mặc dù mô hình Solow dự báo rằng tăng trưởng theo đầu người trong dài hạn chỉ được thúc đẩy bởi tiến bộ công nghệ (là ngoại sinh trong mô hình gốc), nhưng tỷ lệ tiết kiệm cao hơn có thể tạo ra giai đoạn chuyển đổi dài hơn và nhanh hơn tới trạng thái ổn định mới, cải thiện đáng kể mức sống trong quá trình đó. Bằng cách tăng tỷ lệ tiết kiệm, một quốc gia có thể đẩy nhanh quá trình tích lũy tư bản, làm tăng năng suất lao động và sản lượng. Tuy nhiên, mô hình này cũng chỉ ra quy luật năng suất cận biên giảm dần của tư bản: mỗi đơn vị tư bản bổ sung sẽ mang lại mức tăng sản lượng nhỏ hơn khi lượng tư bản đã cao, giới hạn khả năng của tích lũy tư bản đơn thuần trong việc duy trì tốc độ tăng trưởng cao vĩnh viễn.

Lý thuyết tăng trưởng nội sinh, phát triển từ cuối những năm 1980 (ví dụ Romer, 1986), mở rộng và điều chỉnh những hạn chế của mô hình Solow. Các mô hình tăng trưởng nội sinh lập luận rằng đầu tư (được tài trợ bởi tiết kiệm) không chỉ giới hạn ở tư bản vật chất mà còn bao gồm tư bản con người (đầu tư vào giáo dục, y tế) và tư bản tri thức (đầu tư vào nghiên cứu và phát triển – R&D). Trong các mô hình này, năng suất cận biên của tư bản có thể không giảm dần nhờ hiệu ứng ngoại ứng tích cực, chẳng hạn như sự lan tỏa tri thức hay cải thiện công nghệ. Do đó, tiết kiệm và đầu tư có thể tác động trực tiếp đến tốc độ tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế. Chẳng hạn, đầu tư vào R&D có thể thúc đẩy đổi mới công nghệ, liên tục dịch chuyển đường sản xuất lên phía trên, cho phép tăng trưởng bền vững. Tương tự, đầu tư vào giáo dục và đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, làm tăng năng suất lao động một cách bền vững. Từ góc độ này, tỷ lệ tiết kiệm cao hơn không chỉ giúp đạt được mức thu nhập cao hơn mà còn có khả năng duy trì tốc độ tăng trưởng cao hơn trong dài hạn nếu tiết kiệm đó được chuyển hóa hiệu quả thành các loại tư bản có khả năng tạo ra hiệu ứng ngoại ứng và không giảm dần năng suất cận biên.

Trên phương diện thực nghiệm, mối liên hệ giữa tiết kiệm và tăng trưởng kinh tế đã được kiểm định rộng rãi trên nhiều quốc gia và giai đoạn khác nhau, thường cho thấy một mối tương quan dương đáng kể. Các nghiên cứu kinh điển như của Levine và Renelt (1992) đã phân tích sự nhạy cảm của các biến giải thích trong hồi quy tăng trưởng đa quốc gia và nhận thấy rằng tỷ lệ đầu tư (một chỉ số gần gũi với tiết kiệm) là một trong những biến có mối tương quan mạnh mẽ và nhất quán với tăng trưởng. Giai đoạn tăng trưởng thần kỳ của các nền kinh tế Đông Á (ví dụ: Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore) thường được liên hệ chặt chẽ với tỷ lệ tiết kiệm và đầu tư đặc biệt cao của các quốc gia này trong nhiều thập kỷ. Tiết kiệm nội địa cao đã cung cấp nguồn vốn cho đầu tư quy mô lớn vào cơ sở hạ tầng, sản xuất và giáo dục, đóng góp quan trọng vào quá trình công nghiệp hóa và tăng trưởng nhanh chóng. Tuy nhiên, bằng chứng thực nghiệm cũng chỉ ra rằng mối quan hệ này phức tạp hơn là chỉ đơn thuần là tiết kiệm dẫn đến tăng trưởng. Một số nghiên cứu (ví dụ: Carroll, Weil, và Attanasio, 1994) đã đưa ra bằng chứng cho thấy chính tăng trưởng kinh tế nhanh cũng có thể thúc đẩy tỷ lệ tiết kiệm cao hơn. Lý thuyết vòng đời tiêu dùng (Life Cycle Hypothesis) của Modigliani dự đoán rằng các cá nhân tiết kiệm nhiều hơn trong những năm thu nhập cao để hỗ trợ tiêu dùng khi về già. Nếu một nền kinh tế tăng trưởng nhanh, các thế hệ trẻ sẽ có thu nhập kỳ vọng cao hơn và có xu hướng tiết kiệm nhiều hơn. Hơn nữa, tăng trưởng nhanh có thể làm thay đổi cấu trúc dân số và khuyến khích tiết kiệm thận trọng do thu nhập biến động hoặc thiếu hệ thống an sinh xã hội vững mạnh. Do đó, mối quan hệ nhân quả có thể đi theo cả hai chiều: tiết kiệm thúc đẩy tăng trưởng và tăng trưởng thúc đẩy tiết kiệm. Thách thức đối với các nhà nghiên cứu là phân tách hiệu ứng của từng chiều trong các phân tích thực nghiệm.

Đối với Việt Nam, một nền kinh tế đang phát triển có tốc độ tăng trưởng đáng kể trong vài thập kỷ qua, vai trò của tỷ lệ tiết kiệm quốc gia càng trở nên nổi bật. Việt Nam duy trì tỷ lệ tiết kiệm quốc gia tương đối cao so với nhiều quốc gia cùng trình độ phát triển, thường ở mức 25-30% GDP hoặc cao hơn trong nhiều năm. Tỷ lệ này bao gồm tiết kiệm hộ gia đình, tiết kiệm của doanh nghiệp và tiết kiệm chính phủ. Nguồn tiết kiệm nội địa này là yếu tố quan trọng cung cấp vốn cho nhu cầu đầu tư khổng lồ nhằm hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, mở rộng năng lực sản xuất và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Các báo cáo của Ngân hàng Thế giới (ví dụ: World Bank, 2016) thường nhấn mạnh rằng khả năng của Việt Nam trong việc huy động và chuyển hóa hiệu quả nguồn tiết kiệm này thành đầu tư năng suất cao là chìa khóa cho sự phát triển bền vững trong tương lai. Một trong những yếu tố có vai trò rất quan trọng đó chính là giáo dục. Có thể nói, giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực là một trong những yếu tố then chốt trong sự phát triển bền vững.

Tuy nhiên, việc có tỷ lệ tiết kiệm cao chỉ là điều kiện cần, không phải là điều kiện đủ để đảm bảo tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và bền vững. Hiệu quả của quá trình chuyển hóa tiết kiệm thành đầu tư có ý nghĩa quyết định. Tiết kiệm cần được luân chuyển qua hệ thống tài chính (ngân hàng, thị trường vốn) để đến được những dự án đầu tư khả thi và có năng suất cao nhất. Vai trò của hệ thống tài chính là cực kỳ quan trọng trong việc sàng lọc, phân bổ vốn và giám sát các khoản đầu tư. McKinnon (1973) đã nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển tài chính (financial development) trong việc thúc đẩy tăng trưởng. Một hệ thống tài chính bị kìm hãm (financial repression), với lãi suất bị kiểm soát, thị trường vốn sơ khai và ngân hàng hoạt động kém hiệu quả, có thể làm giảm khả năng huy động tiết kiệm, bóp méo tín hiệu giá cả, dẫn đến phân bổ vốn sai lầm vào các dự án kém hiệu quả (ví dụ: đầu tư vào các doanh nghiệp nhà nước thua lỗ hoặc các dự án bất động sản đầu cơ thay vì sản xuất). Điều này giải thích tại sao một số quốc gia có tỷ lệ tiết kiệm cao nhưng lại không đạt được tốc độ tăng trưởng như kỳ vọng: tiết kiệm không được chuyển hóa thành đầu tư có năng suất hoặc đầu tư bị lãng phí.

Tại Việt Nam, mặc dù tỷ lệ tiết kiệm cao, hiệu quả đầu tư (thường đo bằng Tỷ lệ gia tăng tư bản cận biên – ICOR) còn là một vấn đề cần cải thiện. Điều này cho thấy rằng việc chuyển đổi từ tiết kiệm sang tăng trưởng chưa tối ưu. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả này. Thứ nhất, chất lượng thể chế đóng vai trò quan trọng. Một môi trường pháp lý minh bạch, bảo vệ quyền sở hữu, giảm thiểu tham nhũng và tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước giúp giảm rủi ro và khuyến khích đầu tư dài hạn, năng suất cao. Thứ hai, cấu trúc của hệ thống tài chính cần được cải thiện. Mặc dù đã có những tiến bộ, hệ thống ngân hàng vẫn còn đối mặt với nợ xấu và năng lực quản trị hạn chế, trong khi thị trường vốn (chứng khoán, trái phiếu) vẫn đang trong giai đoạn phát triển và chưa thực sự trở thành kênh dẫn vốn hiệu quả cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ hoặc các ngành công nghệ cao. McKinnon (1973) đã chỉ ra rằng sự phát triển của thị trường tài chính giúp đa dạng hóa các kênh huy động và phân bổ vốn, giảm sự phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng truyền thống. Thứ ba, cơ cấu đầu tư cũng quan trọng. Tiết kiệm cần được ưu tiên đầu tư vào các lĩnh vực mang lại hiệu quả cao và có tác động lan tỏa tích cực cho toàn nền kinh tế, bao gồm cơ sở hạ tầng chất lượng cao, giáo dục và đào tạo nghề, R&D và đổi mới công nghệ. Như Aghion, Akcigit và Howitt (2014) thảo luận, đầu tư vào đổi mới là động lực then chốt cho tăng trưởng dài hạn trong các mô hình Schumpeterian. Để hoạt động kinh doanh được phát triển và đạt hiệu quả cao thì việc lập kế hoạch kinh doanh là vô cùng quan trọng.

Một khía cạnh khác cần xem xét là sự khác biệt giữa tiết kiệm công cộng và tiết kiệm tư nhân. Tiết kiệm quốc gia bao gồm cả tiết kiệm của khu vực công (chính phủ) và khu vực tư nhân (hộ gia đình và doanh nghiệp). Chính sách tài khóa của chính phủ (thuế, chi tiêu) ảnh hưởng trực tiếp đến tiết kiệm công cộng (thặng dư hay thâm hụt ngân sách). Tiết kiệm công cộng dương có thể bổ sung đáng kể cho tiết kiệm tư nhân, cung cấp nguồn lực cho đầu tư công (cơ sở hạ tầng) hoặc giảm nợ công. Ngược lại, thâm hụt ngân sách kéo dài có thể làm giảm tiết kiệm quốc gia và cạnh tranh nguồn vốn với khu vực tư nhân (hiệu ứng lấn át – crowding out). Barro (1990) đã phân tích vai trò của chi tiêu chính phủ trong các mô hình tăng trưởng nội sinh, chỉ ra rằng chi tiêu vào các dịch vụ công có năng suất (ví dụ: hạ tầng, giáo dục) có thể thúc đẩy tăng trưởng. Đối với Việt Nam, việc quản lý tài khóa hiệu quả, tăng cường tiết kiệm công thông qua cải cách chi tiêu và quản lý nợ công là cần thiết để duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và tạo thêm không gian tài chính cho đầu tư phát triển.

Xu hướng nhân khẩu học cũng có ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ tiết kiệm quốc gia. Lý thuyết vòng đời dự đoán rằng dân số trẻ và trong độ tuổi lao động có xu hướng tiết kiệm nhiều hơn so với dân số phụ thuộc (trẻ em và người già). Việt Nam đã trải qua giai đoạn “dân số vàng” trong những thập kỷ gần đây, với tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động cao, điều này có thể góp phần giải thích tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình cao. Tuy nhiên, Việt Nam đang trong quá trình già hóa dân số nhanh chóng (Lee và Mason, 2010 thảo luận xu hướng này trên phạm vi toàn cầu). Khi tỷ lệ người cao tuổi trong tổng dân số tăng lên, tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình dự kiến sẽ có xu hướng giảm xuống trong tương lai khi người cao tuổi tiêu dùng từ khoản tiết kiệm của mình. Điều này đặt ra thách thức về việc duy trì nguồn vốn nội địa cho đầu tư trong dài hạn và cần có các chính sách chủ động để khuyến khích tiết kiệm, phát triển hệ thống hưu trí và an sinh xã hội vững mạnh.

Tóm lại, tỷ lệ tiết kiệm quốc gia là một yếu tố quan trọng, cung cấp nguồn lực tài chính cho đầu tư – động lực cốt lõi của tăng trưởng kinh tế cả trong lý thuyết tân cổ điển (thúc đẩy tích lũy tư bản và mức sản lượng) và lý thuyết nội sinh (ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng dài hạn thông qua đầu tư vào tư bản con người, tri thức và công nghệ). Bằng chứng thực nghiệm trên nhiều quốc gia, bao gồm cả kinh nghiệm của Việt Nam, cho thấy mối tương quan dương giữa tiết kiệm và tăng trưởng. Tuy nhiên, mối quan hệ này không đơn giản. Hiệu quả của việc chuyển hóa tiết kiệm thành đầu tư năng suất cao phụ thuộc vào nhiều yếu tố bổ trợ, bao gồm sự phát triển của hệ thống tài chính, chất lượng thể chế, cơ cấu đầu tư và chính sách quản lý tài khóa. Đối với Việt Nam, việc duy trì tỷ lệ tiết kiệm hợp lý trong bối cảnh dân số già hóa và nâng cao hiệu quả phân bổ, sử dụng nguồn vốn tiết kiệm để thúc đẩy đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược, có năng suất cao là yếu tố quyết định để duy trì đà tăng trưởng bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân trong tương lai. Để làm được điều đó, thì chúng ta cần có những chính sách hỗ trợ kinh doanh phù hợp.

Kết luận

Phân tích trên đã làm sáng tỏ vai trò đa chiều của tỷ lệ tiết kiệm quốc gia đối với tăng trưởng kinh tế. Về lý thuyết, tiết kiệm cung cấp nguồn vốn cho đầu tư, là động lực chính của quá trình tích lũy tư bản và thúc đẩy sản lượng. Các mô hình hiện đại còn chỉ ra rằng đầu tư, được tài trợ bởi tiết kiệm, có thể ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng dài hạn thông qua đổi mới và tích lũy tư bản con người. Bằng chứng thực nghiệm khẳng định mối tương quan dương này, dù mối quan hệ nhân quả là phức tạp. Đối với Việt Nam, tỷ lệ tiết kiệm cao là một lợi thế, nhưng thách thức nằm ở việc chuyển hóa hiệu quả nguồn tiết kiệm này thành đầu tư năng suất cao. Sự phát triển của hệ thống tài chính, cải thiện thể chế và lựa chọn cơ cấu đầu tư hợp lý là những yếu tố then chốt quyết định mức độ đóng góp thực sự của tiết kiệm vào tăng trưởng bền vững trong tương lai. Đồng thời thúc đẩy phát triển thương mại điện tử.

References

Aghion, P., Akcigit, U. and Howitt, P. (2014). What Do We Learn From Schumpeterian Growth Theory? Handbook of Economic Growth, 2A, pp.515-563.

Barro, R.J. (1990). Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth. Journal of Political Economy, 98(5, Part 2), pp.S103-S125.

Carroll, C.D., Weil, P. and Attanasio, O.P. (1994). Saving and Growth: A Reinterpretation. Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy, 40, pp.133-197.

Lee, R. and Mason, A. (2010). Population Aging and the Generational Economy: A Global Perspective. Edward Elgar Publishing.

Levine, R. and Renelt, D. (1992). A Sensitivity Analysis of Cross-Country Growth Regressions. The American Economic Review, 82(4), pp.942-963.

Mckinnon, R.I. (1973). Money and Capital in Economic Development. Brookings Institution.

Romer, P.M. (1986). Increasing Returns and Long-Run Growth. Journal of Political Economy, 94(5), pp.1002-1037.

Solow, R.M. (1956). A Contribution to the Theory of Economic Growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), pp.65-94.

World Bank (2016). Vietnam 2035: Toward Prosperity, Creativity, Equity, and Democracy. World Bank Publications.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm