Introduction

Chi tiêu công đóng vai trò trung tâm trong hoạt động của mọi nền kinh tế hiện đại, là công cụ chính sách vĩ mô quan trọng ảnh hưởng đến tăng trưởng, ổn định và phân phối thu nhập. Quy mô và cấu trúc chi tiêu công phản ánh ưu tiên và năng lực quản lý của nhà nước, đồng thời tác động sâu sắc đến hành vi của khu vực tư nhân và đời sống xã hội. Việc hiểu rõ bản chất và tác động của chi tiêu công là nền tảng cho hoạch định chính sách tài khóa hiệu quả. Phần này của bài viết sẽ đi sâu phân tích định nghĩa chi tiêu công, xem xét các thành phần cấu thành, và tổng hợp các bằng chứng thực nghiệm cùng lý thuyết về tác động kinh tế đa chiều của nó, từ cấp độ vĩ mô đến vi mô, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện cho độc giả.

Định nghĩa về chi tiêu công và tác động kinh tế

Chi tiêu công, còn được gọi là chi tiêu chính phủ, là tổng số tiền mà các cơ quan nhà nước, từ cấp trung ương đến địa phương, chi ra trong một giai đoạn nhất định, thường là một năm tài khóa. Theo cách định nghĩa rộng, chi tiêu công bao gồm tất cả các khoản chi của khu vực công nhằm cung cấp hàng hóa và dịch vụ công, thực hiện các chương trình xã hội, đầu tư phát triển, thanh toán nợ, và các hoạt động khác phục vụ mục tiêu quản lý và phát triển đất nước. Các nhà kinh tế thường phân loại chi tiêu công theo nhiều tiêu chí khác nhau để tiện cho việc phân tích tác động và quản lý. Một cách phân loại phổ biến là chia thành chi tiêu thường xuyên (current expenditure) và chi tiêu phát triển (capital expenditure). Chi tiêu thường xuyên bao gồm các khoản chi cho hoạt động bộ máy nhà nước, lương bổng, trợ cấp, lãi vay, chi mua sắm hàng hóa và dịch vụ cho vận hành hàng ngày. Chi tiêu phát triển, hay chi đầu tư, là các khoản chi tạo ra tài sản vật chất và phi vật chất lâu dài, như đầu tư vào cơ sở hạ tầng (đường sá, cầu cống, trường học, bệnh viện), nghiên cứu và phát triển (R&D), và các dự án phát triển kinh tế – xã hội dài hạn. Ngoài ra, chi tiêu công còn có thể được phân loại theo chức năng, ví dụ như chi cho giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh, phúc lợi xã hội, kinh tế (nông nghiệp, công nghiệp, giao thông), môi trường, v.v. Việc phân loại này giúp xác định rõ mục đích của từng khoản chi và đánh giá hiệu quả đạt được đối với từng lĩnh vực cụ thể (Musgrave và Richman, 1961). Một khía cạnh quan trọng khác của chi tiêu công là các khoản chi chuyển nhượng (transfer payments), bao gồm các khoản trợ cấp xã hội, lương hưu, bảo hiểm thất nghiệp. Đây là những khoản chi không tạo ra sản phẩm hàng hóa hay dịch vụ trực tiếp trong năm, mà chỉ là việc chuyển giao thu nhập từ nhóm này sang nhóm khác trong xã hội thông qua ngân sách nhà nước. Mặc dù không trực tiếp đóng góp vào GDP theo cách chi mua sắm hàng hóa và dịch vụ công, các khoản chi chuyển nhượng lại có tác động đáng kể đến phân phối thu nhập và tổng cầu thông qua thu nhập khả dụng của các hộ gia đình.

Tác động kinh tế của chi tiêu công là vô cùng đa dạng và phức tạp, được phân tích từ nhiều góc độ lý thuyết và thực nghiệm. Từ góc độ kinh tế vĩ mô, chi tiêu công là một công cụ chính sách tài khóa mạnh mẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tổng cầu của nền kinh tế. Trong khuôn khổ mô hình kinh tế học Keynes, chi tiêu chính phủ (G) là một thành phần cấu thành của tổng cầu (AD = C + I + G + NX). Khi chính phủ tăng chi tiêu, điều này trực tiếp làm tăng tổng cầu. Quan trọng hơn, sự gia tăng ban đầu trong chi tiêu công có thể tạo ra hiệu ứng số nhân (multiplier effect). Hiệu ứng này xảy ra do khoản chi ban đầu trở thành thu nhập cho người nhận, những người này sau đó lại chi tiêu một phần thu nhập đó, tạo ra thu nhập cho người khác, và cứ thế tiếp diễn (Blanchard và Leigh, 2013). Quy mô của hiệu ứng số nhân phụ thuộc vào xu hướng tiêu dùng cận biên (marginal propensity to consume – MPC) của nền kinh tế và các yếu tố rò rỉ như thuế, nhập khẩu, tiết kiệm. Chi tiêu công vào các lĩnh vực có MPC cao hoặc có ít rò rỉ (ví dụ: chi trực tiếp cho người có thu nhập thấp, đầu tư vào dự án trong nước) thường có hiệu ứng số nhân lớn hơn. Hiệu ứng số nhân của chi tiêu công, đặc biệt là chi mua sắm hàng hóa và dịch vụ công, thường được coi là mạnh hơn so với hiệu ứng số nhân của cắt giảm thuế có cùng quy mô, bởi vì một phần của khoản cắt giảm thuế có thể được tiết kiệm chứ không được chi tiêu hết. Trong bối cảnh suy thoái kinh tế, khi khu vực tư nhân cắt giảm chi tiêu và tổng cầu sụt giảm, việc tăng chi tiêu công có thể là một biện pháp kích thích kinh tế hiệu quả, giúp bù đắp sự thiếu hụt tổng cầu, ngăn chặn đà suy thoái, và hỗ trợ phục hồi kinh tế. Tuy nhiên, tác động của kích thích tài khóa cũng phụ thuộc vào tình trạng nợ công và kỳ vọng của thị trường. Nếu việc tăng chi tiêu dẫn đến lo ngại về nợ công gia tăng và lạm phát, nó có thể làm giảm niềm tin và đầu tư tư nhân, hạn chế hiệu quả kích thích.

Ngoài tác động đến tổng cầu, chi tiêu công, đặc biệt là chi đầu tư, còn có ảnh hưởng quan trọng đến tổng cung và tiềm năng tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế. Đầu tư công vào cơ sở hạ tầng kinh tế như giao thông vận tải, năng lượng, viễn thông có thể làm giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất lao động, mở rộng thị trường và thúc đẩy đầu tư tư nhân (Aschauer, 1989). Tương tự, đầu tư vào cơ sở hạ tầng xã hội như giáo dục và y tế giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực (vốn con người), cải thiện sức khỏe cộng đồng, từ đó tăng năng suất và năng lực sáng tạo của nền kinh tế trong dài hạn. Chi cho nghiên cứu và phát triển (R&D) của nhà nước cũng đóng góp vào tiến bộ công nghệ, là động lực then chốt cho tăng trưởng kinh tế bền vững. Từ góc độ này, chi tiêu công không chỉ là công cụ ổn định hóa ngắn hạn mà còn là yếu tố kiến tạo năng lực sản xuất và thúc đẩy tăng trưởng tiềm năng trong tương lai. Tuy nhiên, hiệu quả của chi đầu tư công phụ thuộc rất lớn vào chất lượng của khoản đầu tư. Đầu tư vào các dự án kém hiệu quả, lãng phí hoặc tham nhũng có thể không mang lại tác động tích cực như kỳ vọng, thậm chí còn gây ra gánh nặng nợ công mà không tạo ra lợi ích tương xứng. Các nghiên cứu gần đây nhấn mạnh tầm quan trọng của quản lý đầu tư công (Public Investment Management – PIM) hiệu quả để đảm bảo các dự án được lựa chọn, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá đúng cách (IMF, 2015). Để có thêm thông tin, bạn có thể tham khảo thêm bài viết về khái niệm đầu tư.

Bên cạnh tác động vĩ mô, chi tiêu công còn có những tác động vi mô quan trọng đến hành vi của các tác nhân kinh tế, cấu trúc ngành và hiệu quả phân bổ nguồn lực. Chi tiêu công trong các lĩnh vực cụ thể như nông nghiệp, công nghiệp, du lịch thông qua các chương trình hỗ trợ, trợ cấp có thể thúc đẩy sự phát triển của các ngành đó. Tuy nhiên, các khoản chi hỗ trợ này cũng có thể gây ra méo mó thị trường, tạo ra sự phụ thuộc, hoặc kìm hãm cạnh tranh nếu không được thiết kế và quản lý cẩn thận. Việc nhà nước cung cấp trực tiếp các dịch vụ công như giáo dục, y tế, an ninh… có thể giúp đảm bảo khả năng tiếp cận cho mọi công dân, đặc biệt là những nhóm dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, hiệu quả của việc cung cấp dịch vụ công trực tiếp cũng là chủ đề được tranh luận. Một số lập luận cho rằng khu vực tư nhân có thể cung cấp một số dịch vụ hiệu quả hơn do áp lực cạnh tranh và mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, trong khi nhà nước có thể gặp phải vấn đề về quan liêu, thiếu động lực và thông tin bất cân xứng. Các nghiên cứu so sánh hiệu quả giữa cung cấp dịch vụ công và tư nhân trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục thường cho thấy kết quả khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh thể chế và cơ chế quản lý (Tanzi và Schuknecht, 2000). Chi tiêu công còn có thể ảnh hưởng đến hành vi của khu vực tư nhân thông qua hiệu ứng chèn lấn (crowding out) hoặc hiệu ứng lôi kéo (crowding in). Hiệu ứng chèn lấn xảy ra khi chính phủ tăng chi tiêu và tài trợ bằng cách vay nợ, làm tăng lãi suất, từ đó làm giảm đầu tư tư nhân. Ngược lại, hiệu ứng lôi kéo có thể xảy ra khi chi đầu tư công vào cơ sở hạ tầng hoặc R&D giúp tăng lợi nhuận tiềm năng của đầu tư tư nhân, khuyến khích khu vực tư nhân tăng cường đầu tư bổ sung.

Một khía cạnh kinh tế – xã hội quan trọng khác của chi tiêu công là tác động của nó đến phân phối thu nhập và bất bình đẳng. Chi tiêu công có thể được sử dụng như một công cụ để giảm bất bình đẳng thu nhập thông qua các chương trình chi chuyển nhượng như trợ cấp xã hội, lương hưu, bảo hiểm thất nghiệp, và việc cung cấp các dịch vụ công cơ bản như giáo dục và y tế miễn phí hoặc chi phí thấp. Các chương trình chi chuyển nhượng nhắm vào các nhóm có thu nhập thấp giúp tăng thu nhập khả dụng của họ, trực tiếp cải thiện đời sống và giảm nghèo. Cung cấp dịch vụ công miễn phí hoặc chi phí thấp giúp đảm bảo mọi người, không phân biệt giàu nghèo, đều có cơ hội tiếp cận giáo dục và chăm sóc sức khỏe, từ đó tăng cường cơ hội bình đẳng và giảm bất bình đẳng trong dài hạn. Nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã chứng minh rằng chi tiêu công, đặc biệt là chi cho an sinh xã hội và các dịch vụ công cơ bản, đóng góp đáng kể vào việc giảm chỉ số Gini và cải thiện tình hình nghèo đói ở nhiều quốc gia (OECD, 2011; IMF, 2014). Tuy nhiên, không phải mọi khoản chi tiêu công đều có tác dụng phân phối tiến bộ. Một số khoản chi có thể mang tính hồi quy, ví dụ như các khoản trợ cấp không được nhắm mục tiêu hoặc chi cho các dự án không mang lại lợi ích cho người nghèo. Hơn nữa, hiệu quả phân phối của chi tiêu công cũng phụ thuộc vào cơ chế thực hiện và khả năng tiếp cận của các nhóm mục tiêu.

Quy mô và cấu trúc của chi tiêu công cũng thay đổi theo thời gian và bối cảnh phát triển của mỗi quốc gia. Định luật Wagner (Wagner’s Law) là một giả thuyết nổi tiếng cho rằng khi thu nhập bình quân đầu người tăng lên, quy mô của khu vực công (đo bằng tỷ lệ chi tiêu công trên GDP) có xu hướng tăng lên do nhu cầu về các dịch vụ công ngày càng đa dạng và phức tạp hơn (ví dụ: giáo dục đại học, y tế chuyên sâu, bảo vệ môi trường, quản lý đô thị phức tạp) (Peacock và Scott, 2000). Peacock và Wiseman (1961) đưa ra “giả thuyết dịch chuyển” (displacement effect), cho rằng trong các giai đoạn khủng hoảng hoặc chiến tranh, chi tiêu công có xu hướng tăng mạnh để đáp ứng nhu cầu khẩn cấp. Sau khi khủng hoảng qua đi, chi tiêu công không hoàn toàn quay trở lại mức cũ mà duy trì ở mức cao hơn, tạo ra một “bậc thang” trong xu hướng tăng chi tiêu công dài hạn. Các bằng chứng thực nghiệm về định luật Wagner và giả thuyết dịch chuyển khá hỗn hợp và phụ thuộc vào dữ liệu, phương pháp nghiên cứu, và bối cảnh quốc gia cụ thể. Tuy nhiên, nhìn chung, có một xu hướng rõ ràng về sự gia tăng quy mô của chi tiêu công trong thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 ở hầu hết các quốc gia, phản ánh vai trò ngày càng mở rộng của nhà nước trong nền kinh tế và đời sống xã hội. Bạn có thể tham khảo thêm về khái niệm phát triển để hiểu rõ hơn về sự thay đổi này.

Trong bối cảnh hiện tại, các nghiên cứu về chi tiêu công tập trung vào nhiều vấn đề cấp thiết. Một là hiệu quả của chi tiêu công trong bối cảnh hạn chế tài khóa. Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009 và đại dịch COVID-19, nhiều quốc gia đối mặt với mức nợ công cao, đặt ra thách thức lớn về bền vững tài khóa. Điều này đòi hỏi chính phủ phải đánh giá lại hiệu quả của từng khoản chi, cắt giảm các chi tiêu lãng phí, và ưu tiên chi cho các lĩnh vực mang lại lợi ích kinh tế – xã hội cao nhất (Blanchard, 2020). Các nghiên cứu hiện tại tập trung vào việc làm thế nào để cải thiện năng suất và hiệu quả của chi tiêu công, ví dụ như cải cách quy trình mua sắm công, tăng cường giám sát và đánh giá, và áp dụng công nghệ số trong quản lý tài chính công. Hai là vai trò của chi tiêu công trong ứng phó với các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu và chuyển đổi số. Đầu tư công vào năng lượng sạch, cơ sở hạ tầng xanh, nghiên cứu công nghệ mới là cần thiết để thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và số hóa. Điều này đặt ra câu hỏi về quy mô và cơ chế tài trợ cho các khoản đầu tư quy mô lớn này. Ba là tác động của chi tiêu công trong bối cảnh dân số già hóa. Các khoản chi cho y tế và lương hưu có xu hướng gia tăng đáng kể khi dân số già đi, tạo áp lực lên ngân sách nhà nước và đòi hỏi cải cách hệ thống an sinh xã hội và y tế. Bên cạnh đó, bàn về vấn đề ngân sách địa phương cũng là một khía cạnh quan trọng trong bối cảnh này.

Tóm lại, chi tiêu công là một công cụ chính sách phức tạp với tác động sâu rộng đến mọi mặt của nền kinh tế. Từ việc kích thích tổng cầu trong ngắn hạn đến việc định hình năng lực sản xuất và tiềm năng tăng trưởng dài hạn thông qua đầu tư công; từ việc cải thiện phân phối thu nhập và cung cấp dịch vụ công thiết yếu đến việc đối mặt với thách thức về hiệu quả, bền vững tài khóa và ứng phó với các xu hướng toàn cầu. Hiệu quả của chi tiêu công không chỉ phụ thuộc vào quy mô mà còn và quan trọng hơn là cấu trúc, chất lượng quản lý, bối cảnh thể chế và khả năng phối hợp với các chính sách kinh tế khác. Các nhà hoạch định chính sách cần liên tục đánh giá và điều chỉnh chi tiêu công để đảm bảo nó phục vụ tốt nhất các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội trong một thế giới luôn thay đổi. Để hiểu rõ hơn về vai trò của nhà nước trong nền kinh tế, bạn có thể tham khảo thêm tính chất đặc điểm cơ bản của quản lý hành chính nhà nước.

Conclusions

Tóm lại, chi tiêu công là một cấu phần không thể thiếu và có sức ảnh hưởng sâu rộng trong nền kinh tế hiện đại. Việc định nghĩa và phân loại rõ ràng các khoản chi là nền tảng để phân tích tác động kinh tế của chúng. Từ thúc đẩy tổng cầu và tiềm năng tăng trưởng dài hạn thông qua đầu tư công, đến định hình phân phối thu nhập và ổn định kinh tế vĩ mô, chi tiêu công mang lại cả cơ hội và thách thức. Các bằng chứng thực nghiệm cho thấy hiệu quả của chi tiêu công phụ thuộc lớn vào cách thức thực hiện, bối cảnh thể chế, và khả năng cân đối với nguồn thu. Do đó, quản lý chi tiêu công hiệu quả không chỉ đòi hỏi hiểu biết sâu sắc về lý thuyết kinh tế mà còn là năng lực thực tiễn trong việc phân bổ nguồn lực, đảm bảo tính minh bạch và bền vững tài khóa vì mục tiêu phát triển toàn diện.

References

Aschauer, D.A. (1989) ‘Is public expenditure productive?’, Journal of Monetary Economics, 23(2), pp. 177-200.

Blanchard, O. (2020) Fiscal Policy Under Low Interest Rates. MIT Press.

Blanchard, O. and Leigh, D. (2013) ‘Growth Forecast Errors and Fiscal Multipliers’, IMF Working Paper, WP/13/1.

International Monetary Fund (IMF) (2014) Fiscal Policy and Income Inequality. IMF Staff Discussion Note, SDN/14/02.

International Monetary Fund (IMF) (2015) Making Public Investment More Efficient. IMF Staff Discussion Note, SDN/15/01.

Musgrave, R.A. and Richman, P.B. (1961) ‘All Federal Expenditures: A Functional Analysis’, National Tax Journal, 14(2), pp. 133-160.

Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) (2011) Divided We Stand: Why Inequality Keeps Rising. OECD Publishing.

Peacock, A.T. and Scott, M.F. (2000) The Economic Theory of Fiscal Policy. 2nd ed. Edward Elgar Publishing.

Peacock, A.T. and Wiseman, J. (1961) The Growth of Public Expenditure in the United Kingdom. Princeton University Press.

Tanzi, V. and Schuknecht, L. (2000) Public Spending in the 20th Century: A Global Perspective. Cambridge University Press.

Questions & Answers

Tuyệt vời. Dựa trên nội dung bài viết được cung cấp và yêu cầu đưa ra, tôi xin trình bày phần hỏi đáp dưới dạng accordion như sau:

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm