Từ khi ra đời lần đầu tiên trong nghiên cứu của Liggio (1974), thuật ngữ “khoảng cách kỳ vọng trong kiểm toán” đã nhận được sự quan tâm của rất nhiều nhà nghiên cứu. Nhiều tác giả đã cố gắng đưa ra một khái niệm phù hợp nhất đối với khoảng cách kỳ vọng trong kiểm toán, tuy nhiên, vẫn tồn tại sự thiếu nhất quán giữa các nghiên cứu vì nhiều lý do khác nhau.
Có khoảng 40 khái niệm khác nhau về khoảng cách kỳ vọng, trong đó các khái niệm được đề xuất bởi Porter (1993), Liggio (1974), Ủy ban Cohen (1978), Guy và Sullivan (1988), Monroe và Woodliff (1993), AICPA (1993), Jennings và cộng sự (1993), Epstein và Geiger (1994), McEnroe và Martens (2001),… có số lượng trích dẫn đáng kể nhất (theo thống kê của Google Scholar có khoảng 73 nghiên cứu trích dẫn khái niệm của Porter (1993), 42 nghiên cứu trích dẫn khái niệm của Liggio (1974), 27 nghiên cứu trích dẫn khái niệm của Ủy ban Cohen (1978), 18 nghiên cứu trích dẫn khái niệm của Monroe & Woodliff (1993)…)
Một số khái niệm về khoảng cách kỳ vọng trong các nghiên cứu như sau:
Theo Liggio (1974, tr.27), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt trong mức độ kỳ vọng về kết quả công việc kiểm toán giữa kiểm toán viên và người sử dụng báo cáo tài chính”.
Theo Ủy ban Cohen (1978, tr.xi), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa những gì mà công chúng đòi hỏi, mong muốn với những gì mà kiểm toán viên nên và có thể thực hiện một cách hợp lý”.
Theo Guy và Sullivan (1988, tr.36), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa những gì công chúng và người sử dụng báo cáo tài chính tin là thuộc về trách nhiệm của kiểm toán viên và những gì kiểm toán viên tin là thuộc trách nhiệm nghề nghiệp của mình”.
Theo Porter (1993, tr.50), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa kỳ vọng của xã hội đối với trách nhiệm, nghĩa vụ của kiểm toán viên và nhận thức của xã hội về kết quả thực hiện các trách nhiệm, nghĩa vụ đó của kiểm toán viên”
Theo Monroe và Woodliff (1993, tr.62), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt về niềm tin giữa kiểm toán viên và công chúng về nghĩa vụ và trách nhiệm mà kiểm toán viên đảm nhận và thông điệp trình bày trong báo cáo kiểm toán”.
Theo AICPA (1993, tr.iii), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa những gì mà công chúng và người sử dụng báo cáo tài chính tin rằng trách nhiệm của kiểm toán viên phải làm và những gì mà kiểm toán viên tin rằng trách nhiệm họ phải làm theo chuẩn mực nghề nghiệp”.
Theo Jennings và cộng sự (1993, tr.490), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa những gì công chúng kỳ vọng từ nghề nghiệp kiểm toán và những gì mà nghề nghiệp kiểm toán thực sự có thể cung cấp”.
Theo Epstein và Geiger (1994, tr.60), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt trong nhận thức về mức độ đảm bảo mà nghề nghiệp kiểm toán có thể cung cấp giữa người sử dụng báo cáo tài chính, người lập báo cáo, và kiểm toán viên”.
Theo McEnroe và Marten (2001, tr.345), “Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa những gì mà công chúng và những người sử dụng báo cáo tài chính nhận thức về trách nhiệm của kiểm toán viên và những gì mà kiểm toán viên tin là trách nhiệm của họ.”
Xem thêm: Lý thuyết niềm tin cảm tính (inspired confidence theory)
Để có một cách nhìn tổng quát về các khái niệm khoảng cách kỳ vọng, He (2010) đã đưa ra 3 tiêu chí được sử dụng để phân tích các khái niệm của khoảng cách kỳ vọng trong kiểm toán bao gồm: chủ thể (subject), đối tượng (object) và khoảng cách (gap) được đề cập trong các khái niệm khoảng cách kỳ vọng. Trong đó:
– Chủ thể trả lời cho câu hỏi kỳ vọng của ai? Ví dụ: kỳ vọng của kiểm toán viên, công chúng, người sử dụng báo cáo kiểm toán, người có lợi ích từ cuộc kiểm toán… Việc xác định chủ thể trong khái niệm sẽ ảnh hưởng tới việc lựa chọn các mẫu khảo sát trong các nghiên cứu, đặc biệt là các nghiên cứu thực nghiệm.
– Đối tượng trả lời cho câu hỏi kỳ vọng về cái gì? Ví dụ: kỳ vọng về trách nhiệm của kiểm toán viên, thông điệp trình bày trong báo cáo kiểm toán, mức độ đảm bảo của kiểm toán… Đối tượng trong khái niệm sẽ chi phối tới việc xây dựng nội dung bảng hỏi trong các nghiên cứu thực nghiệm về khoảng cách kỳ vọng.
– Khoảng cách trả lời cho câu hỏi kỳ vọng xác định như thế nào? Ví dụ: khoảng cách giữa kỳ vọng với kỳ vọng, giữa kỳ vọng và nhận thức, giữa kỳ vọng và thực tế… Khoảng cách là yếu tố chi phối tới loại thông tin nào các nhà nghiên cứu có thể đưa ra đối với mẫu khảo sát.
Về chủ thể được đề cập trong các khái niệm khoảng cách kỳ vọng: Nếu như theo Porter (1993) là khác biệt giữa kỳ vọng và nhận thức của xã hội thì đối với Liggio (1974), khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa nhận thức của kiểm toán viên và người sử dụng báo cáo kiểm toán, theo Ủy ban Cohen (1978) khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa kỳ vọng, mong muốn và nhận thức của công chúng, hay theo Epstein và Geigere (1994), khoảng cách kỳ vọng lại là sự khác biệt trong nhận thức của người sử dụng, người lập báo cáo và kiểm toán viên…
Nhìn chung, các khái niệm khoảng cách kỳ vọng khi xem xét từ góc độ chủ thể được chia thành 2 nhóm:
– Nhóm khái niệm thứ nhất đánh giá khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt trong kỳ vọng, nhận thức, đánh giá về kiểm toán giữa người sử dụng thông tin và kiểm toán viên. Các nhà nghiên cứu dựa trên quan điểm chủ thể bao gồm cả kiểm toán viên và người sử dụng thông tin để xây dựng khái niệm về khoảng cách kỳ vọng như Liggio (1974), Guy và Sullivan (1988), Monroe và Woodliff (1993), AICPA (1993), Epstein và Geiger (1994), McEnroe và Marten (2001) …
– Nhóm khái niệm thứ hai cho rằng khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt trong kỳ vọng và nhận thức của chỉ một chủ thể là người sử dụng thông tin như: công chúng, xã hội hay người sử dụng báo cáo. Các nghiên cứu đưa ra khái niệm về khoảng cách kỳ vọng dựa trên quan điểm của người sử dụng thông tin như nghiên cứu của Ủy ban Cohen (1978), Porter (1993). Theo Porter (1993), việc loại bỏ quan điểm của kiểm toán viên về kết quả thực hiện công việc kiểm toán khi đánh giá khoảng cách kỳ vọng nhằm đảm bảo tính khách quan của kết quả nghiên cứu. Chính vì vậy, khoảng cách kỳ vọng trong nghiên cứu của Porter (1993) chỉ xem xét khoảng cách kỳ vọng dưới góc độ nhìn nhận của công chúng.
Trong hai cách tiếp cận nêu trên, cách tiếp cận từ phía người sử dụng thông tin được đánh giá là phù hợp hơn vì:
Thứ nhất, cách tiếp cận từ phía người sử dụng thông tin thể hiện đúng bản chất của khoảng cách kỳ vọng chính là sự sai biệt giữa kỳ vọng và nhận thức của chủ thể về kết quả kiểm toán. Trong khi đó, với cách tiếp cận thứ nhất, khoảng cách được xác định là sự khác biệt trong kỳ vọng, nhận thức và đánh giá về kiểm toán của hai chủ thể khác nhau về kiểm toán vì vậy không còn phù hợp với tên gọi khoảng cách kỳ vọng trong kiểm toán.
Thứ hai, độ lớn của khoảng cách kỳ vọng trong kiểm toán được xác định trên cơ sở đánh giá của kiểm toán viên không chỉ làm mất đi tính khách quan của nghiên cứu mà còn khiến kết quả đo lường không phù hợp với thực tế. Vì bản thân kiểm toán viên có xu hướng đánh giá chất lượng kiểm toán cao hơn bình thường cũng như hạ thấp yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán để dễ dàng đạt được mục tiêu kiểm toán và tiết kiệm thời gian, chi phí của cuộc kiểm toán.
Chính vì vậy, luận án lựa chọn cách tiếp cận từ phía người sử dụng thông tin để xác định khái niệm khoảng cách kỳ vọng trong kiểm toán. Tuy nhiên, người sử dụng thông tin lại rất đa dạng và phong phú. Hơn nữa, người sử dụng thông tin với các vị trí, nghề nghiệp, học thức, lợi ích khác nhau sẽ có những kỳ vọng và nhận thức khác nhau về kiểm toán. Theo Porter (1993), người sử dụng thông tin được chia thành ba nhóm như sau:
– Khách hàng kiểm toán là bên trả phí kiểm toán và cũng chính là đối tượng được kiểm toán. Người sử dụng thông tin đại diện cho nhóm khách hàng kiểm toán bao gồm: thành viên hội đồng quản trị, thành viên ban giám đốc, các kiểm toán viên nội bộ, các nhân viên kế toán của các công ty được kiểm toán.
– Những người có lợi ích trực tiếp từ kiểm toán là những bên không phải trả phí kiểm toán tuy nhiên kết quả kiểm toán có ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích trong đó chủ yếu là lợi ích kinh tế. Những người có lợi ích trực tiếp bao gồm: các cổ đông, các nhà môi giới chứng khoán, nhân viên tín dụng và ban giám đốc của các ngân hàng, nhân viên các cơ quan Nhà nước có liên quan như nhân viên thuế, kiểm toán viên Nhà nước…
– Những người có lợi ích gián tiếp từ kiểm toán là những bên không phải trả phí kiểm toán và kết quả kiểm toán không chi phối trực tiếp tới lợi ích của họ. Những người có lợi ích gián tiếp bao gồm: luật sư, các nhà báo về tài chính – kinh tế, giảng viên…
Trong khi nhóm khách hàng kiểm toán có xu hướng hạn chế trách nhiệm kiểm toán viên nên thực hiện nhằm giảm chi phí kiểm toán thì nhóm có lợi ích trực tiếp lại mong muốn mở rộng trách nhiệm của kiểm toán viên. Mặt khác, nhóm có lợi ích gián tiếp lại là nhóm khá xa rời với chức năng kiểm toán và còn hạn chế trong khả năng tiếp cận thông tin cũng như mức độ quan tâm tới kết quả kiểm toán. Chính vì vậy, luận án kế thừa quan điểm tiếp cận của Porter (1993) và các nghiên cứu khác theo cách của Porter (1993), lựa chọn người sử dụng thông tin để tiến hành khảo sát chỉ bao gồm nhóm khách hàng kiểm toán và nhóm người có lợi ích trực tiếp từ kiểm toán nhằm vừa đảm bảo độ tin cậy của kết quả khảo sát và vẫn thỏa mãn được mối quan hệ giữa lợi ích – chi phí trong quan điểm về thực hiện kiểm toán.
Như vậy, luận án tiếp cận khái niệm khoảng cách kỳ vọng chỉ từ phía người sử dụng thông tin bao gồm: nhóm khách hàng kiểm toán và nhóm những người có lợi ích trực tiếp từ kiểm toán.
Về đối tượng được đề cập trong các khái niệm khoảng cách kỳ vọng: trong khi Porter (1993), Ủy ban Cohen (1978), AICPA (1993), McEnroe và Marten (2001), Guy và Sullivan (1988) đưa ra khái niệm về khoảng cách kỳ vọng liên quan đến trách nhiệm của kiểm toán viên; Monroe và Woodliff (1993) bổ sung thêm khoảng cách liên quan đến thông điệp trình bày trong báo cáo kiểm toán hay Epstein và Geigere (1994) lại xem xét khoảng cách kỳ vọng về mức độ đảm bảo của kiểm toán… Humphrey và cộng sự (1992) đã làm rõ 4 nhóm đối tượng trong khái niệm khoảng cách kỳ vọng bao gồm: (i) vai trò và trách nhiệm của kiểm toán viên; (ii) chất lượng thực hiện kiểm toán; (iii) quy định của chuẩn mực; (iv) bản chất và ý nghĩa của thông điệp được truyền tải trong báo cáo kiểm toán. Porter và Gowthorpe (2004) cho rằng do mục tiêu khác nhau nên đối tượng trong các nghiên cứu có sự khác biệt, tuy nhiên điểm chung đó là các nghiên cứu đều chỉ ra sự tồn tại của khoảng cách kỳ vọng. Việc bổ sung thêm đối tượng trong khái niệm khoảng cách kỳ vọng có thể không tác động tới kết quả thực nghiệm khoảng cách kỳ vọng, hơn nữa, việc đưa ra quá nhiều đối tượng trong khái niệm khoảng cách kỳ vọng có thể gây khó khăn cho nghiên cứu thực nghiệm. Giữa các đối tượng trong khái niệm khoảng cách kỳ vọng cũng có sự giao thoa lẫn nhau. Chính vì vậy, để có cái nhìn tổng quát về khoảng cách kỳ vọng, luận án xem xét khái niệm khoảng cách kỳ vọng với cả 3 đối tượng bao gồm: trách nhiệm của kiểm toán viên, mức độ đảm bảo của kiểm toán và thông điệp được truyền tải qua báo cáo kiểm toán.
Về khoảng cách trong các khái niệm khoảng cách kỳ vọng: Trong các nghiên cứu xem xét khoảng cách kỳ vọng từ phía người sử dụng thông tin và kiểm toán viên, các nhà nghiên cứu thường sử dụng chung một thuật ngữ về khoảng cách giữa hai chủ thể. Liggio (1974) mô tả là khoảng cách giữa kỳ vọng và kỳ vọng; Guy và Sullivan (1988), Monroe và Woodliff (1993), AICPA (1993) sử dụng khoảng cách giữa niềm tin và niềm tin. Tuy nhiên, McEnroe và Marten (2001) lại lựa chọn là khoảng cách giữa nhận thức của công chúng và niềm tin của kiểm toán viên. Trong khi đó, nghiên cứu của Porter (1993) hay Porter và Gowthorpe (2004), khoảng cách kỳ vọng được xem xét chỉ từ góc độ của người sử dụng thông tin nên khoảng cách trong khái niệm là sự khác biệt giữa kỳ vọng và nhận thức về kết quả kiểm toán của cùng 1 chủ thể là xã hội.
Để phản ảnh đúng nhất bản chất của khoảng cách kỳ vọng, cũng như phù hợp với cách tiếp cận chỉ từ phía người sử dụng thông tin, luận án sử dụng khoảng cách giữa kỳ vọng và nhận thức về kết quả trong khái niệm khoảng cách kỳ vọng.
Như vậy, khái niệm khoảng cách kỳ vọng được sử dụng trong luận án như sau:
Khoảng cách kỳ vọng là sự khác biệt giữa kỳ vọng của người sử dụng thông tin về trách nhiệm của kiểm toán viên, mức độ đảm bảo của kiểm toán, thông điệp được truyền tải qua báo cáo kiểm toán và nhận thức của người sử dụng thông tin về kết quả thực hiện các kỳ vọng đó bởi kiểm toán viên.
Nguồn: Luận án Kế toán “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới khoảng cách kỳ vọng trong kiểm toán báo cáo tài chính các công ty phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam“
Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn
Luận Văn A-Z nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!
UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT
