Introduction

Trong lĩnh vực kinh tế và tài chính, khái niệm về giá trị thời gian của tiền tệ (Time Value of Money – TVM) đóng vai trò là nền tảng cơ bản cho mọi quyết định liên quan đến dòng tiền qua các giai đoạn khác nhau. Nguyên lý cốt lõi của TVM khẳng định rằng một khoản tiền nhận được ở thời điểm hiện tại có giá trị hơn một khoản tiền tương đương nhận được trong tương lai. Sự khác biệt về giá trị này bắt nguồn từ nhiều yếu tố kinh tế vĩ mô và vi mô, bao gồm lạm phát, chi phí cơ hội từ việc đầu tư, và rủi ro gắn liền với việc nhận tiền trong tương lai. Hiểu rõ và vận dụng thành thạo nguyên tắc TVM là thiết yếu để đánh giá chính xác các khoản đầu tư, xác định giá trị tài sản, và đưa ra các lựa chọn tài chính hợp lý trong bối cảnh kinh tế năng động. Phần này sẽ đi sâu phân tích định nghĩa, các yếu tố cấu thành và ý nghĩa ứng dụng của TVM dựa trên các công trình nghiên cứu học thuật.

Định nghĩa về giá trị thời gian của tiền

Giá trị thời gian của tiền tệ là một trong những nguyên tắc kinh tế và tài chính cơ bản nhất, khẳng định rằng giá trị của một đơn vị tiền tệ tại thời điểm hiện tại lớn hơn giá trị của cùng đơn vị tiền tệ đó tại một thời điểm trong tương lai (Fisher, 1930). Lý do chính đằng sau nguyên tắc này là khả năng sinh lời của tiền tệ. Một khoản tiền có sẵn hôm nay có thể được đầu tư để tạo ra lợi nhuận, do đó, nó sẽ tăng trưởng về giá trị theo thời gian. Ngược lại, một khoản tiền nhận được trong tương lai sẽ mất đi khả năng tạo ra lợi nhuận trong khoảng thời gian chờ đợi đó. Bên cạnh khả năng sinh lời, lạm phát cũng là một yếu tố quan trọng làm suy giảm sức mua của tiền tệ theo thời gian (Friedman, 1963). Lạm phát khiến giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng lên, làm cho cùng một lượng tiền trong tương lai mua được ít hơn so với hiện tại. Yếu tố thứ ba cấu thành giá trị thời gian của tiền là rủi ro. Việc nhận được tiền trong tương lai luôn đi kèm với một mức độ không chắc chắn nhất định. Có khả năng khoản tiền đó sẽ không được nhận đầy đủ, hoặc thậm chí không được nhận (Modigliani & Miller, 1958). Do đó, để bù đắp cho rủi ro này, các nhà đầu tư đòi hỏi một khoản bù đắp dưới dạng lợi suất hoặc tỷ lệ chiết khấu cao hơn.

Về mặt toán học, giá trị thời gian của tiền được thể hiện thông qua hai khái niệm chính: giá trị tương lai (Future Value – FV) và giá trị hiện tại (Present Value – PV). Giá trị tương lai là giá trị của một khoản tiền hoặc một chuỗi dòng tiền ở một thời điểm xác định trong tương lai, giả định một tỷ lệ sinh lời (lãi suất) nhất định (Brealey, Myers, & Allen, 2019). Công thức tính FV cơ bản cho một khoản tiền gốc (PV) sau n kỳ với lãi suất r mỗi kỳ là: $FV = PV * (1 + r)^n$. Cơ chế tính toán này được gọi là ghép lãi (compounding). Ghép lãi phản ánh việc lãi sinh ra trong mỗi kỳ được cộng vào vốn gốc và tiếp tục sinh lãi trong các kỳ tiếp theo, dẫn đến sự tăng trưởng theo cấp số nhân của giá trị khoản tiền. Ví dụ, nếu đầu tư 100 đơn vị tiền tệ với lãi suất 10% mỗi năm, sau một năm sẽ nhận được 110, sau hai năm là 121 (lãi của năm thứ hai được tính trên 110), và cứ thế tiếp tục. Khái niệm FV đặc biệt hữu ích trong việc lập kế hoạch tiết kiệm hưu trí, đánh giá lợi nhuận kỳ vọng của các khoản đầu tư dài hạn, hoặc dự báo quy mô của một khoản nợ trong tương lai.
Xem thêm về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả huy động vốn của doanh nghiệp tại bài viết này.

Ngược lại, giá trị hiện tại (PV) là giá trị của một khoản tiền hoặc một chuỗi dòng tiền trong tương lai được quy đổi về giá trị tại thời điểm hiện tại, sử dụng một tỷ lệ chiết khấu (discount rate) phù hợp (Damodaran, 2012). Tỷ lệ chiết khấu này thường phản ánh chi phí cơ hội của vốn, tỷ lệ lạm phát kỳ vọng và mức độ rủi ro của dòng tiền tương lai. Công thức tính PV cơ bản cho một khoản tiền tương lai (FV) nhận được sau n kỳ với tỷ lệ chiết khấu r mỗi kỳ là: $PV = FV / (1 + r)^n$. Cơ chế tính toán này được gọi là chiết khấu (discounting). Chiết khấu là quá trình ngược lại của ghép lãi, nó “giảm” giá trị của các khoản tiền tương lai để phản ánh giá trị thấp hơn của chúng ở thời điểm hiện tại do các yếu tố thời gian và rủi ro. Ví dụ, nếu kỳ vọng nhận được 121 đơn vị tiền tệ sau hai năm và tỷ lệ chiết khấu phù hợp là 10% mỗi năm, giá trị hiện tại của khoản tiền đó là $121 / (1 + 0.10)^2 = 121 / 1.21 = 100 đơn vị tiền tệ. Khái niệm PV là trung tâm của các phương pháp định giá tài sản tài chính (như cổ phiếu, trái phiếu), thẩm định dự án đầu tư (như tính giá trị hiện tại ròng – Net Present Value – NPV), và phân tích các khoản nợ hoặc nghĩa vụ tài chính trong tương lai. Tìm hiểu thêm về đầu tư quá mức và dưới mức tại đây.

Tỷ lệ lãi suất (đối với FV) và tỷ lệ chiết khấu (đối với PV) là yếu tố then chốt quyết định mối quan hệ giữa giá trị hiện tại và giá trị tương lai. Tỷ lệ này thường được xác định bởi các điều kiện thị trường (cung và cầu về vốn), chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương, mức độ rủi ro của khoản đầu tư hoặc dòng tiền cụ thể, và kỳ vọng về lạm phát (Mankiw, 2021). Tỷ lệ lãi suất/chiết khấu càng cao, sự khác biệt giữa FV và PV càng lớn. Điều này phản ánh rằng khi chi phí cơ hội hoặc rủi ro càng cao, khoản tiền hiện tại càng có giá trị hơn so với khoản tiền tương lai, hoặc cần một khoản tiền tương lai lớn hơn để bù đắp cho giá trị của một khoản tiền hiện tại. Trong thực tế, tỷ lệ chiết khấu thường được xác định dựa trên chi phí sử dụng vốn của doanh nghiệp (Cost of Capital), có thể được tính toán bằng các mô hình như Mô hình Định giá Tài sản Vốn (Capital Asset Pricing Model – CAPM) (Sharpe, 1964), trong đó tỷ lệ chiết khấu bao gồm lãi suất phi rủi ro cộng với một phần bù rủi ro tỷ lệ với rủi ro hệ thống của khoản đầu tư.

Ứng dụng của giá trị thời gian của tiền là vô cùng rộng rãi trong cả lý thuyết và thực tiễn kinh tế tài chính. Trong tài chính doanh nghiệp, nguyên tắc TVM là xương sống của quá trình ra quyết định đầu tư vốn. Các dự án đầu tư được đánh giá dựa trên khả năng tạo ra giá trị hiện tại ròng (NPV) dương, tức là tổng giá trị hiện tại của các dòng tiền vào kỳ vọng từ dự án vượt quá chi phí đầu tư ban đầu (Graham, Smart, & Megginson, 2010). Việc sử dụng NPV đảm bảo rằng các quyết định đầu tư không chỉ mang lại lợi nhuận danh nghĩa mà còn thực sự gia tăng giá trị cho cổ đông sau khi đã tính đến chi phí cơ hội và rủi ro. TVM cũng được sử dụng để định giá trái phiếu (bằng cách chiết khấu các khoản thanh toán lãi coupon và giá trị gốc về hiện tại) và cổ phiếu (bằng cách chiết khấu dòng cổ tức hoặc dòng tiền tự do kỳ vọng). Trong tài chính cá nhân, TVM giúp mỗi người đưa ra quyết định về tiết kiệm, vay mượn, đầu tư hưu trí, mua nhà, hoặc mua xe một cách hiệu quả (Madura, 2018). Ví dụ, việc so sánh chi phí của một khoản vay trả góp với việc trả tiền mặt đòi hỏi phải sử dụng nguyên tắc TVM để tính toán tổng chi phí thực tế trong suốt thời gian vay. Tìm hiểu thêm về các hình thức tín dụng tại bài viết này.

Ngoài các ứng dụng truyền thống trong tài chính, khái niệm TVM ngày càng được mở rộng sang các lĩnh vực khác của kinh tế học. Trong kinh tế học môi trường, việc đánh giá lợi ích và chi phí của các dự án hoặc chính sách môi trường thường liên quan đến các dòng lợi ích (hoặc chi phí) phát sinh trong tương lai xa. Tỷ lệ chiết khấu được sử dụng trong bối cảnh này, được gọi là tỷ lệ chiết khấu xã hội, là một chủ đề tranh luận sôi nổi giữa các nhà kinh tế (Stern, 2007), vì việc lựa chọn tỷ lệ này có thể ảnh hưởng đáng kể đến việc liệu một dự án ứng phó với biến đổi khí hậu hay bảo tồn môi trường có được coi là khả thi về mặt kinh tế hay không. Trong kinh tế học sức khỏe, TVM được sử dụng để chiết khấu các chi phí y tế và lợi ích sức khỏe (như số năm sống thêm điều chỉnh theo chất lượng – QALY) phát sinh trong tương lai khi đánh giá hiệu quả chi phí của các can thiệp y tế (Drummond et al., 2015). Xem thêm về chất lượng dịch vụ y tế tại bệnh viện ở đây.

Mặc dù nguyên tắc TVM là mạnh mẽ và có ứng dụng rộng rãi, việc áp dụng nó trong thực tế không phải lúc nào cũng đơn giản. Một trong những thách thức chính là việc xác định tỷ lệ chiết khấu phù hợp. Tỷ lệ chiết khấu lý thuyết nên phản ánh rủi ro và chi phí cơ hội của dòng tiền cụ thể đang được chiết khấu, nhưng việc đo lường chính xác rủi ro và chi phí cơ hội, đặc biệt là đối với các dòng tiền không chắc chắn hoặc phi tài chính, là một thách thức đáng kể. Thị trường tài chính cung cấp các cơ sở để ước tính chi phí vốn cho các doanh nghiệp niêm yết, nhưng đối với các dự án nội bộ, các khoản đầu tư mạo hiểm, hoặc các quyết định cá nhân, việc xác định tỷ lệ chiết khấu phù hợp thường mang tính chủ quan và có thể dẫn đến các sai lệch trong định giá và ra quyết định. Tìm hiểu thêm về lý thuyết bất cân xứng thông tin ảnh hưởng đến các quyết định này tại bài viết này.

Một hướng nghiên cứu hiện tại và quan trọng là sự giao thoa giữa TVM và kinh tế học hành vi (behavioral economics). Các nghiên cứu hành vi đã chỉ ra rằng hành vi thực tế của con người không phải lúc nào cũng tuân thủ nguyên tắc TVM một cách hoàn hảo (Kahneman & Tversky, 1979). Hiện tượng “thiên vị hiện tại” (present bias) mô tả xu hướng con người đánh giá quá cao lợi ích hoặc chi phí tức thời so với lợi ích hoặc chi phí tương lai, dẫn đến việc chiết khấu các khoản tiền tương lai với tỷ lệ phi tuyến tính hoặc theo kiểu “chiết khấu hyperbolic” (hyperbolic discounting) thay vì chiết khấu theo hàm mũ như mô hình TVM chuẩn (Laibson, 1997). Sự sai lệch này có thể giải thích các hành vi như trì hoãn tiết kiệm, chi tiêu quá mức, hoặc sa vào nợ nần, mặc dù về mặt lý thuyết họ hiểu rằng việc trì hoãn sự hài lòng có lợi hơn về lâu dài. Nghiên cứu trong lĩnh vực này tìm cách hiểu rõ hơn cách các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến việc cảm nhận và hành xử với giá trị thời gian của tiền, và cách thiết kế các chính sách hoặc công cụ để giúp mọi người đưa ra quyết định phù hợp hơn với lợi ích dài hạn của họ. Xem thêm về lý thuyết hành vi tại đây.

Trong bối cảnh lãi suất thấp hoặc thậm chí âm ở một số nền kinh tế gần đây, nguyên tắc TVM vẫn giữ nguyên giá trị nhưng việc áp dụng cần có sự điều chỉnh (Rogoff, 2017). Lãi suất thấp làm giảm sự khác biệt giữa giá trị hiện tại và giá trị tương lai, khiến các khoản tiền tương lai có giá trị hiện tại cao hơn so với khi lãi suất cao. Lãi suất âm, mặc dù là một hiện tượng tương đối mới và ít phổ biến, về mặt lý thuyết hàm ý rằng việc giữ tiền mặt có chi phí, và việc nhận tiền trong tương lai ít giá trị hơn việc nhận tiền ở một thời điểm sớm hơn trong tương lai, ngay cả trước khi tính đến lạm phát hoặc rủi ro. Tuy nhiên, các mô hình TVM cơ bản vẫn có thể áp dụng bằng cách sử dụng tỷ lệ chiết khấu âm hoặc rất thấp, mặc dù ý nghĩa kinh tế của lãi suất âm đối với hành vi tiết kiệm và đầu tư vẫn là một lĩnh vực được nghiên cứu sâu. Tìm hiểu thêm về vai trò của dịch vụ ngân hàng trong nền kinh tế ở đây.

Tổng kết lại, định nghĩa về giá trị thời gian của tiền là một khái niệm đa diện, bắt nguồn từ các nguyên lý kinh tế cơ bản về chi phí cơ hội, lạm phát và rủi ro. Nó được đo lường và áp dụng thông qua các công cụ toán học như giá trị tương lai và giá trị hiện tại, sử dụng tỷ lệ lãi suất hoặc chiết khấu làm cầu nối giữa các mốc thời gian khác nhau. Mặc dù có các thách thức trong việc xác định tỷ lệ chiết khấu phù hợp và sự phức tạp bổ sung từ các yếu tố hành vi, nguyên tắc TVM vẫn là công cụ không thể thiếu trong việc đưa ra các quyết định tài chính và kinh tế hợp lý ở mọi cấp độ, từ cá nhân, doanh nghiệp cho đến chính phủ và các tổ chức quốc tế. Việc tiếp tục nghiên cứu và tinh chỉnh cách áp dụng TVM trong các bối cảnh mới, như kinh tế học hành vi hoặc môi trường lãi suất cực đoan, là cần thiết để đảm bảo rằng các quyết định kinh tế dựa trên cơ sở vững chắc và mang lại kết quả tối ưu.

Conclusions

Giá trị thời gian của tiền tệ là một khái niệm trọng tâm trong kinh tế học và tài chính, khẳng định rõ ràng rằng giá trị của tiền thay đổi theo thời gian do các yếu tố như khả năng sinh lời (chi phí cơ hội), lạm phát và rủi ro. Việc hiểu và áp dụng nguyên tắc này thông qua các công cụ như giá trị tương lai (FV) và giá trị hiện tại (PV), sử dụng tỷ lệ chiết khấu thích hợp, là nền tảng cho mọi quyết định tài chính hợp lý. Từ việc định giá tài sản và thẩm định dự án đầu tư ở cấp độ doanh nghiệp, đến quản lý tài chính cá nhân và đánh giá các chính sách công, TVM cung cấp một khuôn khổ cần thiết để so sánh các dòng tiền phát sinh tại các thời điểm khác nhau. Mặc dù có những thách thức trong việc xác định tỷ lệ chiết khấu và những phức tạp từ khía cạnh hành vi, nguyên tắc TVM vẫn duy trì vai trò không thể thay thế trong việc đảm bảo rằng các quyết định kinh tế được đưa ra dựa trên cơ sở giá trị thực, không chỉ là giá trị danh nghĩa.

References

Brealey, R. A., Myers, S. C., & Allen, F. (2019). Principles of Corporate Finance. 13th ed. McGraw-Hill Education.

Damodaran, A. (2012). Investment Valuation: Tools and Techniques for Determining the Value of Any Asset. 3rd ed. Wiley.

Drummond, M. F., Sculpher, M. J., Claxton, K., Stoddart, G. L., & Torrance, G. W. (2015). Methods for the Economic Evaluation of Health Care Programmes. 4th ed. Oxford University Press.

Fisher, I. (1930). The Theory of Interest: As Determined by Impatience to Spend Income and Opportunity to Invest It. Macmillan.

Friedman, M. (1963). Inflation: Causes and Consequences. Asia Publishing House.

Graham, J. R., Smart, S. B., & Megginson, W. L. (2010). Corporate Finance: Linking Theory to What Companies Do. 3rd ed. South-Western Cengage Learning.

Kahneman, D., & Tversky, A. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk. Econometrica, 47(2), 263-291.

Laibson, D. (1997). Golden Eggs and Hyperbolic Discounting. The Quarterly Journal of Economics, 112(2), 443-477.

Madura, J. (2018). Personal Financial Planning. 6th ed. Pearson.

Mankiw, N. G. (2021). Principles of Economics. 9th ed. Cengage Learning.

Modigliani, F., & Miller, M. H. (1958). The Cost of Capital, Corporation Finance, and the Theory of Investment. The American Economic Review, 48(3), 261-297.

Rogoff, K. S. (2017). The Curse of Cash. Princeton University Press.

Sharpe, W. F. (1964). Capital Asset Prices: A Theory of Market Equilibrium Under Conditions of Risk*. The Journal of Finance*, 19(3), 425-442.

Stern, N. (2007). The Economics of Climate Change: The Stern Review. Cambridge University Press.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm