Lý Thuyết Tự Quyết: Từ Nền Tảng Lý Thuyết Đến Ứng Dụng Thực Tiễn

Tóm tắt

Bài viết này trình bày tổng quan về Lý thuyết Tự Quyết (SDT), một khung lý thuyết có ảnh hưởng trong nghiên cứu động lực và phát triển tâm lý con người. SDT, được phát triển bởi Edward Deci và Richard Ryan, tập trung vào cách con người đạt được sự tự thực hiện thông qua việc đáp ứng các nhu cầu tâm lý cơ bản: tự chủ, năng lực và sự gắn kết. Bài viết trình bày từ nền tảng khái niệm, các thành phần cốt lõi đến ứng dụng thực tiễn của SDT trong giáo dục, công việc, thể thao và chăm sóc sức khỏe, cũng như các nghiên cứu liên quan tại Việt Nam.

Nội dung chính

Lý thuyết tự quyết (Self-Determination Theory – SDT) đã trở thành một trong những khung lý thuyết có ảnh hưởng nhất trong nghiên cứu động lực và phát triển tâm lý của con người. Khởi nguồn từ công trình nghiên cứu của Edward Deci và Richard Ryan vào những năm 1980, lý thuyết này đã phát triển thành một hệ thống toàn diện giải thích cách thức con người đạt được sự tự thực hiện thông qua việc đáp ứng các nhu cầu tâm lý cơ bản. Bài viết này trình bày tổng quan về lý thuyết tự quyết, từ nền tảng khái niệm, các thành phần cốt lõi đến ứng dụng thực tiễn trong nhiều lĩnh vực khác nhau như giáo dục, công việc, thể thao và chăm sóc sức khỏe.

Tổng Quan Về Lý Thuyết Tự Quyết

Nguồn Gốc Và Phát Triển

Lý thuyết tự quyết được phát triển bởi các nhà tâm lý học Edward Deci và Richard Ryan vào giữa những năm 1980. Khởi điểm của lý thuyết này được đánh dấu bằng việc xuất bản cuốn sách “Self-Determination and Intrinsic Motivation in Human Behavior” năm 1985 [1]. Lý thuyết này ra đời như một phản ứng trước các lý thuyết hành vi truyền thống, vốn nhấn mạnh vào vai trò của phần thưởng và hình phạt bên ngoài như những yếu tố quyết định hành vi con người [2]. SDT là một lý thuyết tâm lý học và giáo dục phát triển, tập trung vào vai trò của các nhu cầu tâm lý cơ bản trong quá trình phát triển và tự thực hiện của con người [3]. Khác với các lý thuyết động lực trước đó, SDT quan tâm đến chất lượng của động lực hơn là chỉ đơn thuần xem xét tổng lượng động lực [4].

Định Nghĩa Và Khái Niệm Cơ Bản

Quyền tự quyết đề cập đến khả năng lựa chọn và quản lý cuộc sống của một người [5]. Tự quyết có nghĩa là cá nhân cảm thấy kiểm soát nhiều hơn, trái ngược với việc không được tự quyết – điều khiến họ cảm thấy cuộc sống của mình như bị kiểm soát bởi người khác [5].

Theo định nghĩa của Ryan và Deci, lý thuyết tự quyết (SDT) là “một cách tiếp cận dựa trên bằng chứng về động lực, sự phát triển và hạnh phúc của con người” [1]. SDT đại diện cho một khung lý thuyết rộng để hiểu lý do tại sao chúng ta làm những gì chúng ta làm và những gì dẫn đến sự phát triển (đối lập với sự suy thoái) trong cuộc sống con người [2].

SDT khẳng định rằng con người không chỉ bị thúc đẩy bởi phần thưởng bên ngoài, mà còn bởi nhu cầu nội tại để phát triển và đạt được sự tự chủ [1]. Lý thuyết này cho rằng con người được thúc đẩy để phát triển và thay đổi bởi ba nhu cầu tâm lý bẩm sinh: quyền tự chủ, năng lực và sự gắn kết [5].

Các Giả Định Cơ Bản Của Lý Thuyết Tự Quyết

Nhu Cầu Phát Triển Thúc Đẩy Hành Vi

Giả định đầu tiên của lý thuyết tự quyết là con người tích cực hướng tới sự phát triển. SDT bắt đầu với giả định rằng con người là sinh vật chủ động, với xu hướng phát triển và tiến hóa [1]. Deci và Ryan đã đề xuất rằng con người có xu hướng bị thúc đẩy bởi nhu cầu phát triển và đạt được sự trọn vẹn [1]. Theo lý thuyết này, việc làm chủ được các thách thức trong cuộc sống và trải nghiệm những yếu tố mới là điều cần thiết để phát triển ý thức gắn kết về bản thân [1].

SDT đại diện cho một cách tiếp cận biện chứng về sinh vật học. Nó bắt đầu với giả định rằng con người là những sinh vật chủ động, với xu hướng phát triển và tiến hóa [1]. Ryan và Deci còn khẳng định rằng động lực của thuyết tự quyết đặt trọng tâm vào việc thỏa mãn các nhu cầu cơ bản của con người về tự chủ, năng lực và gắn kết như là chìa khóa thúc đẩy hành vi có động cơ [6].

Động Lực Tự Chủ Là Yếu Tố Quan Trọng

Giả định thứ hai của SDT là động lực tự chủ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của con người. Trong khi con người thường bị thúc đẩy hành động bởi những phần thưởng bên ngoài như tiền bạc, giải thưởng và sự tán dương, thì lý thuyết tự quyết tập trung chủ yếu vào các động lực bên trong như nhu cầu đạt được kiến thức hoặc sự độc lập [1].

SDT đề xuất rằng điều kiện hỗ trợ trải nghiệm tự chủ, năng lực và gắn kết của cá nhân sẽ thúc đẩy các hình thức động lực và gắn kết tự nguyện và có chất lượng cao nhất cho các hoạt động, bao gồm cả việc nâng cao hiệu suất, kiên trì và sáng tạo [2].

Ba Nhu Cầu Tâm Lý Cơ Bản

Lý thuyết tự quyết xác định ba nhu cầu tâm lý cơ bản mà việc đáp ứng chúng là thiết yếu cho sự phát triển và hạnh phúc của con người. Đây chính là nhu cầu tự chủ, nhu cầu năng lực và nhu cầu gắn kết.

Nhu Cầu Tự Chủ (Autonomy)

Nhu cầu tự chủ đề cập đến cảm giác kiểm soát hành động và quyết định của chính mình [5]. Đó là nhu cầu được thực hiện những hành động và quyết định theo ý muốn của bản thân, không bị ảnh hưởng bởi áp lực hoặc sự kiểm soát từ bên ngoài [3]. Điều này mang lại cho con người cảm giác tự do và có trách nhiệm với cuộc sống của mình [1].

Theo Ryan và Deci, tự chủ là một trong ba nhu cầu tâm lý cơ bản mà con người cần đáp ứng để phát triển và thay đổi [6]. Khi môi trường xã hội, bao gồm cả nơi chăm sóc sức khỏe, hỗ trợ tốt hơn các nhu cầu tâm lý này, chất lượng động lực của cá nhân trở nên tự chủ hơn [6].

Nhu Cầu Năng Lực (Competence)

Nhu cầu năng lực đề cập đến cảm giác có khả năng thành công trong một nhiệm vụ hoặc kỹ năng [5]. Đây là nhu cầu được làm chủ các nhiệm vụ và học hỏi các kỹ năng khác nhau [1]. Khi con người cảm thấy rằng họ có các kỹ năng cần thiết để thành công, họ có nhiều khả năng thực hiện các hành động giúp họ đạt được mục tiêu của mình [4].

Nghiên cứu của Deci và Ryan cho thấy rằng khi cá nhân cảm thấy có năng lực, họ có nhiều khả năng phát triển động lực nội tại và theo đuổi các mục tiêu cá nhân một cách hiệu quả hơn [4].

Nhu Cầu Gắn Kết (Relatedness)

Nhu cầu gắn kết đề cập đến cảm giác được liên kết và có mối quan hệ ý nghĩa với người khác [5]. Đây là nhu cầu trải nghiệm cảm giác thân thuộc và gắn bó với người khác, là một phần quan trọng trong sự phát triển tâm lý lành mạnh của con người [1].

Nghiên cứu từ SDT đã chỉ ra rằng các mối quan hệ xã hội bền chặt có thể thúc đẩy động lực và hạnh phúc [1]. Việc tìm kiếm những người khiến cá nhân cảm thấy được chào đón và quan tâm, như thành viên gia đình, bạn bè, hoặc một nhóm xã hội, có thể giúp cải thiện khả năng tự quyết [1].

Phân Loại Động Cơ Trong Lý Thuyết Tự Quyết

SDT phân loại động cơ thành ba loại chính: động cơ nội tại, động cơ ngoại tại và vô động cơ.

Động Cơ Nội Tại (Intrinsic Motivation)

Động cơ nội tại đề cập đến việc thực hiện một hành động vì sự thích thú và hài lòng vốn có trong chính hoạt động đó, không phụ thuộc vào kết quả bên ngoài [4]. Theo SDT, động cơ nội tại là loại động cơ tự quyết nhất và được đặc trưng bởi việc tham gia vào các hành vi do động cơ liên quan đến sự hài lòng và hứng thú vốn có trong hành vi đó [4].

Ryan và Deci khẳng định rằng khái niệm về động cơ nội tại, hoặc sự gắn kết trong các hoạt động bởi phần thưởng vốn có của bản thân hành vi đó, đóng một vai trò quan trọng trong lý thuyết tự quyết [1].

Động Cơ Ngoại Tại (Extrinsic Motivation)

Động cơ ngoại tại đề cập đến việc thực hiện một hành động để đạt được một kết quả bên ngoài hoặc phần thưởng [4]. SDT phân biệt bốn loại động cơ ngoại tại, được sắp xếp theo mức độ tự quyết từ thấp đến cao [7]:

• Điều tiết ngoại tại (External regulation): Hành vi được thực hiện để đáp ứng một yêu cầu bên ngoài hoặc nhận phần thưởng. Ví dụ: Một đứa trẻ đến trường chỉ vì nó sợ những hình phạt của bố mẹ [7].
• Điều tiết nội nhập (Introjected regulation): Hành vi được thực hiện để tránh cảm giác tội lỗi, lo lắng hoặc để nâng cao lòng tự trọng. Đây là loại động cơ mang tính kiểm soát [4].
• Điều tiết đồng nhất (Identified regulation): Hành vi được thực hiện vì cá nhân nhận ra giá trị của hoạt động đó. Ví dụ: Học sinh học tập vì họ thấy kiến thức là quan trọng cho tương lai của họ [4].
• Điều tiết tích hợp (Integrated regulation): Loại động cơ ngoại tại tự quyết nhất, đại diện cho các lý do hành vi là một phần thiết yếu trong bản sắc của một người [4].

Vô Động Cơ (Amotivation)

Vô động cơ đề cập đến tình trạng thiếu ý định hành động, khi cá nhân không thấy giá trị của hoạt động, không cảm thấy có khả năng, hoặc không tin rằng hành động sẽ mang lại kết quả mong muốn [4].

SDT đặt vô động cơ và động cơ nội tại ở hai đầu đối lập của một phổ liên tục về tính tự quyết. Các loại động cơ ngoại tại nằm ở giữa, đại diện cho các mức độ tự quyết khác nhau [4].

Quá Trình Nội Hóa Trong Lý Thuyết Tự Quyết

Định Nghĩa Và Vai Trò Của Quá Trình Nội Hóa

Trung tâm của SDT là khái niệm về nội hóa. Nội hóa biểu thị quá trình mà các điều tiết hành vi ít tự quyết trở nên tự quyết hơn [4]. Theo lý thuyết này, quá trình này có thể được hỗ trợ bởi sự thỏa mãn các nhu cầu tâm lý cơ bản [4].

Nói chung, lý thuyết cho rằng xu hướng nội hóa là tự nhiên đối với con người và dựa trên quá trình đồng hóa các giá trị bên ngoài thành giá trị cá nhân [4]. Tuy nhiên, dựa trên môi trường xã hội và sự thỏa mãn các nhu cầu cơ bản, nội hóa có thể dẫn đến các mức độ tự quyết khác nhau (tức là chất lượng động cơ khác nhau) và tiếp theo là các hệ quả hành vi, nhận thức và cảm xúc khác nhau [4].

Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Quá Trình Nội Hóa

Quá trình nội hóa chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, trong đó vai trò của môi trường xã hội và sự thỏa mãn các nhu cầu tâm lý cơ bản là quan trọng nhất.

Ryan và Deci đã gợi ý rằng xu hướng chủ động hay thụ động trong phát triển quyền tự quyết phần lớn chịu ảnh hưởng bởi các điều kiện xã hội gắn với việc chúng ta trưởng thành [1]. Thông qua các mối quan hệ và tương tác với những người khác, chúng ta có thể thúc đẩy hoặc ngăn cản sự phát triển của bản thân cũng như hạnh phúc [1].

Các yếu tố khác góp phần hỗ trợ hoặc cản trở “ba yếu tố cần thiết” cho sự phát triển bao gồm [1]:

• Những động lực bên ngoài: Đôi khi có thể hạ thấp quyền tự quyết của bản thân. Theo Deci, việc trao cho mọi người phần thưởng bên ngoài cho một hành vi có động cơ thực chất có thể làm suy yếu quyền tự chủ.
• Phản hồi tích cực: Có thể thúc đẩy quyền tự quyết. Deci cũng gợi ý rằng đưa ra những lời động viên và phản hồi tích cực bất ngờ về việc thực hiện nhiệm vụ của một người có thể làm tăng động lực nội tại.

Ứng Dụng Của Lý Thuyết Tự Quyết Trong Các Lĩnh Vực

SDT có ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống.

Trong Giáo Dục

SDT có ứng dụng rộng rãi trong giáo dục, giúp cải thiện động lực học tập và hiệu suất học tập của học sinh [5]. Theo lý thuyết này, học sinh có tính tự quyết có nhiều khả năng có động lực để đạt được thành tích hơn và có xu hướng cảm nhận về mức độ năng lực và sự hài lòng cao hơn [1].

Các nhà giáo dục có thể giúp sinh viên nuôi dưỡng ý thức tự quyết định và động lực nội tại bằng cách [1]:

• Đưa ra phản hồi tích cực một cách bất ngờ khi học sinh thực hiện tốt để giúp cải thiện cảm giác về năng lực của họ.
• Tránh phần thưởng bên ngoài quá mức cho những hành động mà học sinh đã thích, điều này giúp cải thiện động lực bên trong.

Ngoài ra, việc tạo môi trường học tập hỗ trợ tự chủ, như khuyến khích học sinh đưa ra lựa chọn trong quá trình học tập và thiết kế các hoạt động học tập có sự linh hoạt, cũng là cách hiệu quả để áp dụng SDT trong giáo dục [5]. Xem thêm về thực trạng nền giáo dục Việt Nam hiện nay để hiểu rõ hơn về bối cảnh áp dụng SDT.

Một ví dụ cụ thể của việc áp dụng SDT trong giáo dục được thể hiện trong nghiên cứu về việc vận dụng phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học môn Lý thuyết xác suất thống kê và ứng dụng cho sinh viên Đại học Tài chính – Marketing [8]. Phương pháp này giúp sinh viên rèn luyện tư duy phản biện, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề, phù hợp với nguyên tắc phát triển năng lực trong SDT [8].

Trong Công Việc

SDT cũng có ứng dụng quan trọng trong môi trường làm việc. Những người có quyền tự quyết cảm thấy hài lòng hơn trong công việc đồng thời đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của tổ chức đó [1].

Các nhà quản lý có thể xây dựng quyền tự quyết ở người lao động thông qua các phương pháp sau [1]:

• Cho phép các thành viên trong nhóm đóng vai trò tích cực.
• Không lạm dụng phần thưởng bên ngoài vì điều này có thể làm giảm động lực bên trong, một hiện tượng được gọi là hiệu ứng quá mức.
• Trao cho nhân viên những trách nhiệm lớn hơn.
• Cung cấp hỗ trợ và khuyến khích.
• Cung cấp cho nhân viên những phản hồi có ý nghĩa.

Một nghiên cứu cụ thể về tác động nhận thức công nghệ thực tế ảo tăng cường đến quyết định sử dụng mua hàng đa kênh của người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh đã áp dụng nguyên tắc của SDT thông qua lý thuyết khuếch tán đổi mới [9]. Nghiên cứu này chỉ ra rằng các yếu tố như sự phức tạp, khả năng thử nghiệm, lợi thế tương đối, khả năng tương thích có tác động đến quyết định sử dụng mua hàng đa kênh thông qua yếu tố trung gian thái độ và cam kết [9]. Hiểu rõ hơn về vai trò của người tiêu dùng trong quá trình này là rất quan trọng.

Trong Thể Thao Và Sức Khỏe

Trong môi trường cạnh tranh, chẳng hạn như thể thao, việc nuôi dưỡng ý thức tự quyết có thể thúc đẩy một người thể hiện sự xuất sắc cá nhân [1]. Quyền tự quyết giúp các vận động viên cảm thấy rằng họ có khả năng đạt được mục tiêu và vượt qua thử thách, do đó họ được thúc đẩy để thực hiện tốt hơn [1].

Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng những người có ý thức kiểm soát nội tại có nhiều khả năng tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh và chế độ tập thể dục thường xuyên [1]. SDT đã được áp dụng trong nhiều can thiệp y tế để thúc đẩy thay đổi hành vi sức khỏe, từ bỏ thuốc lá, hoặc tăng cường hoạt động thể chất [6]. Hiểu rõ hơn về đặc điểm của dịch vụ y tế có thể giúp cải thiện việc áp dụng SDT trong lĩnh vực này.

Tại Trung tâm sức khỏe cộng đồng ở Đại học Rochester, SDT được áp dụng để hiểu và thúc đẩy động lực cho các thay đổi hành vi liên quan đến sức khỏe [6]. Họ nhấn mạnh rằng khi môi trường xã hội, bao gồm cả nơi chăm sóc sức khỏe, hỗ trợ tốt hơn các nhu cầu tâm lý, chất lượng động lực của cá nhân trở nên tự chủ hơn, và họ có nhiều khả năng đạt được mục tiêu sức khỏe theo thời gian [6].

Đặc Điểm Của Người Có Tính Tự Quyết Cao

Những người có khả năng tự quyết cao có xu hướng thể hiện các đặc điểm sau [1]:

Tin Vào Khả Năng Kiểm Soát Cuộc Sống

Những người có sự tự quyết thường có quyền kiểm soát nội tại và tin rằng hành vi của họ sẽ luôn có ảnh hưởng đến kết quả [1]. Khi đối mặt với thử thách, họ cảm thấy rằng họ có thể vượt qua chúng nhờ sự nỗ lực với những lựa chọn đúng đắn và làm việc chăm chỉ [1].

Có Động Lực Tự Thân Cao

Người có lòng tự quyết cao không dựa vào những phần thưởng hay hình phạt bên ngoài để thúc đẩy họ hành động [1]. Thay vào đó, họ tham gia vào các hành vi bởi vì thực tế là họ được thúc đẩy bởi chính hành vi đó. Họ có mong muốn nội tại trong việc thiết lập các mục tiêu và làm việc hướng tới chúng [1].

Hành Động Dựa Trên Mục Tiêu Cá Nhân

Những người có động lực tự thân sẽ tham gia vào những hành động mà họ biết rằng sẽ đưa họ đến gần hơn với mục tiêu của mình [1]. Họ có khả năng xác định rõ ràng mục tiêu cá nhân và thực hiện các bước cụ thể để đạt được chúng.

Chịu Trách Nhiệm Về Hành Vi Của Mình

Những người có tính tự quyết cao nhận công lao về thành công của bản thân nhưng cũng chấp nhận nhìn nhận những lỗi lầm, thất bại của mình [1]. Họ biết rằng họ phải chịu trách nhiệm về hành động cá nhân và không đổ lỗi cho người khác [1].

Cách Thức Phát Triển Khả Năng Tự Quyết

Khả năng tự quyết có thể được rèn luyện và phát triển.

Nâng Cao Nhận Thức Về Bản Thân

Tự nhận thức gắn liền với sự tự quyết và nó có thể giúp cá nhân có sự chuẩn bị tốt nhất để đưa ra những quyết định [1]. Thiền chánh niệm, hoặc viết ra những suy nghĩ và cảm xúc của bản thân là những cách dễ dàng để nâng cao nhận thức về bản thân [1].

Tự Điều Chỉnh

Phát triển mức độ tự quyết cao hơn cũng bao gồm việc rèn luyện các kỹ năng tự điều chỉnh của chính mình [1]. Các chiến lược có thể giúp điều chỉnh bản thân tốt hơn bao gồm chú ý hơn đến cảm giác về tinh thần và thể chất, cùng với việc luyện tập điều chỉnh lại nhận thức để điều khiển các phản ứng cảm xúc tốt hơn [1].

Tìm Kiếm Hỗ Trợ Xã Hội

Các mối quan hệ xã hội bền chặt có thể thúc đẩy động lực và hạnh phúc [1]. Việc tìm kiếm những người khiến cá nhân cảm thấy được chào đón và quan tâm, như thành viên gia đình, bạn bè, hoặc một nhóm xã hội, có thể giúp cải thiện khả năng tự quyết [1]. Xem thêm về vị thế xã hội và vai trò xã hội để hiểu rõ hơn về ảnh hưởng của các mối quan hệ này.

Tạo Ra Sự Thành Thạo

Việc thành thạo trong các lĩnh vực quan trọng giúp xây dựng ý thức tự quyết của bản thân [1]. Nếu cá nhân có niềm yêu thích với một sở thích, thể thao, chủ đề học thuật hay một lĩnh vực bất kỳ, việc học hỏi càng nhiều, càng sâu về nó cũng như cải thiện kỹ năng có thể giúp họ cảm thấy có năng lực hơn [1].

Nghiên Cứu Về SDT Trong Bối Cảnh Việt Nam

Lý thuyết tự quyết cũng đã được nghiên cứu và ứng dụng trong bối cảnh Việt Nam.

Ứng Dụng SDT Trong Giáo Dục Việt Nam

Tại Việt Nam, lý thuyết tự quyết đã được ứng dụng trong nhiều nghiên cứu giáo dục. Một nghiên cứu về động cơ học tập theo lý thuyết về sự tự quyết đã chỉ ra cách phân loại động cơ thành ba loại, trong đó động cơ bên ngoài gồm bốn mức được sắp xếp theo mức độ tự chủ từ thấp đến cao [7]. Nghiên cứu này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ứng dụng lý thuyết tự quyết trong thực tiễn dạy học tại Việt Nam [7]. Xem thêm về khái niệm giáo dục và đào tạo để hiểu rõ hơn về bối cảnh áp dụng SDT.

Một nghiên cứu khác về vận dụng phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học môn Lý thuyết xác suất thống kê cho sinh viên Đại học Tài chính – Marketing đã áp dụng các nguyên tắc của SDT để nâng cao hiệu quả dạy và học [8]. Phương pháp này giúp sinh viên rèn luyện tư duy phản biện, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề [8].

SDT Trong Nghiên Cứu Về Hành Vi Người Tiêu Dùng

Một nghiên cứu tại TP. Hồ Chí Minh đã áp dụng lý thuyết khuếch tán đổi mới, kết hợp với các nguyên tắc của SDT, để tìm hiểu tác động của công nghệ thực tế ảo tăng cường đến quyết định sử dụng mua hàng đa kênh của người tiêu dùng [9]. Nghiên cứu này cho thấy các yếu tố như sự phức tạp, khả năng thử nghiệm, lợi thế tương đối, khả năng tương thích có tác động đến quyết định mua hàng thông qua yếu tố trung gian thái độ và cam kết [9]. Các nghiên cứu về hành vi mua hàng trực tuyến cũng có thể cung cấp thêm thông tin liên quan.

SDT Trong Lĩnh Vực Quản Lý Và Ra Quyết Định

Lý thuyết tự quyết cũng được áp dụng trong lĩnh vực quản lý và ra quyết định tại Việt Nam. Một nghiên cứu về phân tích quyết định sản xuất lúa theo tiêu chuẩn chứng nhận tại tỉnh An Giang đã sử dụng cách tiếp cận lý thuyết trò chơi, kết hợp với nguyên tắc của SDT, để đánh giá quyết định tham gia vào sản xuất lúa gạo theo các tiêu chuẩn chứng nhận của các hộ nông dân [10]. Kết quả nghiên cứu cho thấy ngoài lợi ích về kinh tế thì việc mất đi quyền tự do định đoạt đối với hoạt động sản xuất và phải ghi chép thông tin thường xuyên là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới quyết định tham gia của hộ [10]. Xem thêm về bản chất, vai trò và chức năng của quyết định trong quản trị để hiểu rõ hơn về quá trình này.

Một nghiên cứu khác về giải pháp cân bằng tiến độ và chi phí nhà liên kế lắp ghép bằng mô hình tối ưu hóa và lý thuyết ra quyết định đã kết hợp thuật toán tiến hóa vi phân đa mục tiêu (MODE) và phương pháp ra quyết định đa tiêu chí (MCDM) để tối ưu hóa sự đánh đổi giữa thời gian và chi phí trong các dự án nhà phố đúc sẵn [11]. Nghiên cứu này phản ánh nguyên tắc của SDT về việc tạo điều kiện cho sự tự quyết trong quá trình ra quyết định để đạt được hiệu quả tối ưu [11].

Kết Luận Và Hướng Phát Triển Trong Tương Lai

Lý thuyết tự quyết (SDT) đã chứng minh được giá trị to lớn của nó trong việc giải thích động lực và hành vi của con người. Từ khi được Edward Deci và Richard Ryan phát triển vào những năm 1980, lý thuyết này đã mở rộng phạm vi ứng dụng sang nhiều lĩnh vực khác nhau, từ giáo dục, công việc đến thể thao và chăm sóc sức khỏe.

SDT đặc biệt có giá trị khi nhấn mạnh vào vai trò của ba nhu cầu tâm lý cơ bản – tự chủ, năng lực và gắn kết – trong việc thúc đẩy sự phát triển và hạnh phúc của con người. Lý thuyết này cũng cung cấp một khuôn khổ hữu ích để hiểu các loại động cơ khác nhau, từ động cơ nội tại đến động cơ ngoại tại và vô động cơ, cũng như quá trình nội hóa thông qua đó các quy định hành vi bên ngoài có thể được chuyển hóa thành động cơ tự quyết hơn.

Trong bối cảnh Việt Nam, SDT đã được áp dụng trong nhiều lĩnh vực, từ giáo dục, hành vi người tiêu dùng đến quản lý và ra quyết định. Các nghiên cứu này không chỉ chứng minh tính ứng dụng của SDT trong bối cảnh văn hóa Việt Nam mà còn đóng góp vào sự hiểu biết toàn cầu về lý thuyết này.

Trong tương lai, việc nghiên cứu và ứng dụng SDT tại Việt Nam có thể được mở rộng thêm, đặc biệt là trong các lĩnh vực mới như công nghệ thông tin, chăm sóc sức khỏe tinh thần, và phát triển tổ chức. Việc kết hợp SDT với các lý thuyết và phương pháp nghiên cứu khác cũng có thể mang lại những hiểu biết mới về động lực và hành vi con người trong bối cảnh xã hội và văn hóa Việt Nam. Xem thêm về khái niệm phát triển để hiểu rõ hơn về các khía cạnh khác nhau của sự phát triển.

Cuối cùng, điều quan trọng là phải ghi nhận rằng SDT không chỉ là một lý thuyết học thuật mà còn là một công cụ thực tiễn có thể giúp cá nhân, tổ chức và xã hội phát triển môi trường hỗ trợ tự quyết, từ đó thúc đẩy động lực, hiệu suất và hạnh phúc.

---

Tài Liệu Tham Khảo

1. Deci, E. L., và Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum.
2. Deci, E. L., và Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 227 268.
3. Howard, J. L., Gagné, M., Morin, A. J. S., và Forest, J. (2017). Using bifactor exploratory structural equation modeling to test for a continuum structure of motivation. Journal of Management, 20(10), 1 27.
4. Ryan, R. M., và Connell, J. P. (1989). Perceived locus of causality and internalization: Examining reasons for acting in two domains. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 749 761.
5. Ryan, R. M., và Deci, E. L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. New York: Guilford Press.
6. https://www.urmc.rochester.edu/community-health/patient-care/self-determination-theory
7. Vũ Hữu Đức (2021). Động cơ học tập theo lý thuyết về sự tự quyết. Cổng dữ liệu Itrithuc. https://dulieu.itrithuc.vn/media/dataset/2020_08/54.pdf
8. Nguyễn Thị Nam Phương (2023). VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC PHÁT HIỆN VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC MÔN LÝ THUYẾT XÁC SUẤT THỐNG KÊ VÀ ỨNG DỤNG CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH – MARKETING. Semantic Scholar. https://www.semanticscholar.org/paper/36f2a97093180a6fcde58eb3853f7d4e457aa772
9. Nguyễn Đình Phan và cộng sự (2023). Tác động nhận thức công nghệ thực tế ảo tăng cường đến quyết định sử dụng mua hàng đa kênh của người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh: Tiếp cận từ lý thuyết khuếch tán đổi mới. Semantic Scholar. https://www.semanticscholar.org/paper/8df788f8676af92fae5d32fbbd779aa84576d95e
10. Phạm Văn Toàn và cộng sự (2023). Phân tích quyết định sản xuất lúa theo tiêu chuẩn chứng nhận tại Tỉnh An Giang: Cách tiếp cận lý thuyết trò chơi. Semantic Scholar. https://www.semanticscholar.org/paper/6c96adc0032380ef072895e4283ff3803edd65d5
11. Trương Minh Long (2025). Giải pháp cân bằng tiến độ và chi phí nhà liên kế lắp ghép bằng mô hình tối ưu hóa và lý thuyết ra quyết định. Semantic Scholar. https://www.semanticscholar.org/paper/2e53167440da1b0785d9a1c189047262ef3daea7

---

Các nguồn tham khảo bổ sung:

• https://tamlyvietphap.vn/tong-quan-ve-thuyet-tu-quyet-self-determination-theory/
• https://selfdeterminationtheory.org/the-theory/
• https://www.studocu.vn/vn/document/international-university-vnu-hcm/statistics/mo-hinh-sdt-mo-hinh-sdt/80780642
• https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/self-determination-theory
• https://wikinvsp.hnue.edu.vn/index.php?title=Lý_thuyết_tự_quyết

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm