Giới thiệu

Tài chính công là một lĩnh vực trung tâm trong kinh tế học và quản lý nhà nước, nghiên cứu cách thức chính phủ huy động, phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính để thực hiện các chức năng của mình trong nền kinh tế. Lĩnh vực này khám phá mối quan hệ phức tạp giữa nhà nước, thị trường và xã hội thông qua lăng kính tài chính. Việc hiểu rõ khái niệm về tài chính công là nền tảng quan trọng để phân tích vai trò, chức năng, phạm vi hoạt động cũng như đánh giá hiệu quả các chính sách tài khóa. Phần này sẽ đi sâu làm rõ bản chất, quá trình tiến hóa và các khía cạnh cốt lõi cấu thành khái niệm tài chính công, cung cấp cái nhìn toàn diện cho các phần tiếp theo của bài viết.

Khái niệm về tài chính công

Khái niệm về tài chính công, ở mức độ cơ bản nhất, đề cập đến các hoạt động tài chính của khu vực công, chủ yếu là chính phủ ở các cấp độ khác nhau (trung ương, địa phương). Nó bao gồm quá trình thu thập nguồn lực tài chính từ nền kinh tế thông qua thuế, phí, vay nợ và các nguồn khác, cũng như quá trình phân bổ và chi tiêu các nguồn lực này để cung cấp hàng hóa và dịch vụ công, thực hiện các chức năng quản lý nhà nước, và can thiệp vào nền kinh tế nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế – xã hội nhất định (Musgrave and Musgrave, 1989). Lịch sử của lĩnh vực này gắn liền với sự phát triển của nhà nước và vai trò của nó trong xã hội. Ban đầu, dưới thời kỳ trọng thương, tài chính công chủ yếu tập trung vào việc làm thế nào để nhà nước (quốc vương) có đủ tiền để chi tiêu cho chiến tranh và sự xa hoa của triều đình, với trọng tâm là thu ngân sách (Samuelson and Nordhaus, 2010). Với sự trỗi dậy của kinh tế học cổ điển, các nhà tư tưởng như Adam Smith nhấn mạnh nguyên tắc chi tiêu tiết kiệm và thuế khóa công bằng, xem vai trò của nhà nước là hạn chế, chủ yếu tập trung vào việc bảo vệ tài sản và thực thi hợp đồng. Tuy nhiên, khủng hoảng kinh tế thế giới năm 1929-1933 và các lý thuyết của John Maynard Keynes đã mở ra một kỷ nguyên mới, trong đó tài chính công không chỉ là vấn đề thu chi đơn thuần mà còn là một công cụ mạnh mẽ để ổn định kinh tế vĩ mô, chống thất nghiệp và suy thoái (Keynes, 1936). Từ đó, khái niệm về tài chính công ngày càng được mở rộng và phức tạp hơn.

Bản chất của tài chính công nằm ở chỗ nó là hoạt động tài chính gắn liền với quyền lực công và mục tiêu công. Khác với tài chính tư nhân dựa trên nguyên tắc tự nguyện và lợi ích cá nhân, tài chính công mang tính cưỡng chế (đặc biệt là thuế) và hướng đến lợi ích tập thể, phúc lợi xã hội. Nguồn lực tài chính công được huy động dựa trên quyền lực của nhà nước và được sử dụng để tài trợ cho việc cung cấp các hàng hóa và dịch vụ mà thị trường không thể hoặc không cung cấp hiệu quả (như quốc phòng, trật tự công cộng, cơ sở hạ tầng công cộng), giải quyết các thất bại thị trường (như ngoại ứng, độc quyền tự nhiên, thông tin bất cân xứng), và thực hiện các mục tiêu xã hội như giảm bất bình đẳng thu nhập, đảm bảo an sinh xã hội (Stiglitz, 2000). Phạm vi của tài chính công rất rộng, bao gồm toàn bộ ngân sách nhà nước (ngân sách trung ương và ngân sách địa phương), các quỹ ngoài ngân sách nhà nước do nhà nước quản lý, các khoản nợ công, và đôi khi cả hoạt động tài chính của các doanh nghiệp nhà nước hoặc các tổ chức công khác trong chừng mực chúng được nhà nước tài trợ hoặc kiểm soát (Rosen and Gayer, 2014). Sự phức tạp của tài chính công hiện đại đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về các nguyên lý kinh tế, chính trị và xã hội. Xem thêm về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách nhà nước.

Một trong những đóng góp quan trọng nhất trong việc hệ thống hóa khái niệm và chức năng của tài chính công hiện đại là công trình của Richard Musgrave. Ông đã phân chia các chức năng của chính phủ thông qua tài chính công thành ba chức năng chính: chức năng phân bổ nguồn lực (allocation function), chức năng phân phối lại thu nhập (distribution function), và chức năng ổn định kinh tế vĩ mô (stabilization function) (Musgrave, 1959). Chức năng phân bổ nguồn lực liên quan đến việc sử dụng các công cụ tài chính công (thuế, chi tiêu công) để điều chỉnh sự phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế nhằm nâng cao hiệu quả. Điều này đặc biệt quan trọng khi thị trường gặp thất bại. Ví dụ, thị trường có xu hướng cung cấp ít hàng hóa công (như đèn đường, công viên) hơn mức tối ưu xã hội vì tính không loại trừ và không cạnh tranh trong tiêu dùng khiến khó thu phí người sử dụng; nhà nước phải sử dụng ngân sách để cung cấp chúng (Samuelson, 1954). Tương tự, nhà nước có thể đánh thuế các hoạt động gây ngoại ứng tiêu cực (như ô nhiễm) hoặc trợ cấp cho các hoạt động tạo ngoại ứng tích cực (như giáo dục, nghiên cứu khoa học) để đưa mức sản xuất/tiêu dùng về mức hiệu quả xã hội. Chức năng phân phối lại thu nhập phản ánh mong muốn của xã hội về một sự phân phối thu nhập và của cải công bằng hơn so với kết quả phân phối của thị trường. Các công cụ chính bao gồm hệ thống thuế thu nhập lũy tiến (thuế suất tăng theo thu nhập), thuế tài sản, và các khoản chi chuyển nhượng (như trợ cấp thất nghiệp, lương hưu, phúc lợi xã hội), cũng như việc cung cấp các hàng hóa và dịch vụ công thiết yếu (giáo dục, y tế) miễn phí hoặc với chi phí thấp (Stiglitz, 2000). Mục tiêu là giảm khoảng cách giàu nghèo và đảm bảo mức sống cơ bản cho mọi công dân. Chức năng ổn định kinh tế vĩ mô đề cập đến việc sử dụng chính sách tài khóa (thay đổi mức chi tiêu chính phủ và thuế) để làm dịu chu kỳ kinh doanh, duy trì tỷ lệ thất nghiệp thấp, kiểm soát lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững (Keynes, 1936; Blanchard, 2021). Trong thời kỳ suy thoái, chính phủ có thể tăng chi tiêu hoặc giảm thuế để kích thích tổng cầu; ngược lại, trong thời kỳ bùng nổ kinh tế có nguy cơ lạm phát, chính phủ có thể giảm chi tiêu hoặc tăng thuế để kiềm chế tổng cầu. Xem thêm bài viết về vai trò của dịch vụ ngân hàng trong việc ổn định kinh tế.

Khái niệm về tài chính công cũng gắn liền với các nguyên tắc quản lý tài chính công hiệu quả, bao gồm tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, kỷ luật ngân sách và hiệu quả hoạt động. Tính minh bạch yêu cầu thông tin về thu chi ngân sách và hoạt động tài chính công phải được công khai, dễ tiếp cận để công chúng có thể giám sát (Kopits and Craig, 1998). Trách nhiệm giải trình đòi hỏi các cơ quan công quyền phải chịu trách nhiệm về việc sử dụng nguồn lực tài chính trước cơ quan lập pháp và công chúng. Kỷ luật ngân sách là việc tuân thủ các quy định về ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi và quản lý nợ công bền vững. Hiệu quả hoạt động liên quan đến việc sử dụng nguồn lực một cách tối ưu để đạt được mục tiêu đề ra với chi phí thấp nhất (World Bank, 2000). Các nguyên tắc này ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh gia tăng quy mô và sự phức tạp của tài chính công trên toàn cầu. Đọc thêm về các chỉ tiêu đo lường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Sự tiến hóa của khái niệm tài chính công còn được thể hiện qua việc mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các lĩnh vực như kinh tế học lựa chọn công (public choice economics), quản lý tài chính công mới (new public financial management), và tài chính công xanh (green public finance). Kinh tế học lựa chọn công áp dụng các nguyên lý kinh tế để phân tích hành vi của các tác nhân trong khu vực công (chính trị gia, quan chức, cử tri), xem xét cách các yếu tố chính trị và thể chế ảnh hưởng đến quyết định tài khóa (Buchanan and Tullock, 1962). Lĩnh vực này giúp lý giải tại sao các quyết định tài khóa đôi khi không đạt được hiệu quả kinh tế tối ưu do ảnh hưởng của lợi ích nhóm, chu kỳ chính trị, hay sự bất cân xứng thông tin. Lý thuyết bất cân xứng thông tin giải thích rõ hơn về vấn đề này. Quản lý tài chính công mới nhấn mạnh việc áp dụng các kỹ thuật quản lý từ khu vực tư nhân vào khu vực công nhằm nâng cao hiệu quả, như quản lý dựa trên kết quả, phân cấp trách nhiệm, và sử dụng các công cụ tài chính phức tạp hơn (Hood, 1991). Tài chính công xanh là một khái niệm tương đối mới, tập trung vào việc sử dụng các công cụ tài khóa (thuế carbon, trợ cấp năng lượng tái tạo, trái phiếu xanh) để ứng phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển bền vững về môi trường (OECD, 2017). Điều này cho thấy tài chính công không chỉ còn giới hạn trong các chức năng truyền thống mà còn được xem là một công cụ quan trọng để giải quyết các thách thức toàn cầu hiện đại. Tìm hiểu thêm về khái niệm phát triển du lịch bền vững.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, tài chính công của mỗi quốc gia ngày càng chịu ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài và có tác động xuyên biên giới. Sự dịch chuyển vốn, lao động và hàng hóa xuyên quốc gia đặt ra thách thức đối với hệ thống thuế (ví dụ: tránh thuế, chuyển giá của các công ty đa quốc gia). Nợ công của một quốc gia có thể ảnh hưởng đến ổn định tài chính khu vực và toàn cầu. Các vấn đề như biến đổi khí hậu, đại dịch, và an ninh năng lượng đòi hỏi sự phối hợp chính sách tài khóa giữa các quốc gia. Do đó, khái niệm tài chính công trong thế kỷ 21 cần xem xét cả khía cạnh quốc tế và vai trò của các tổ chức tài chính quốc tế (International Monetary Fund – IMF, World Bank) trong việc định hình các chuẩn mực và chính sách tài khóa (IMF, 2018). IMF và World Bank thường cung cấp các khuyến nghị và điều kiện cho vay liên quan đến quản lý ngân sách, nợ công, và cải cách hệ thống thuế, từ đó tác động đến thực tiễn tài chính công ở các quốc gia thành viên. Đọc thêm về khái niệm quan hệ quốc tế.

Thách thức hiện tại đối với tài chính công trên toàn cầu bao gồm việc quản lý nợ công tăng cao sau các cuộc khủng hoảng (tài chính 2008, đại dịch COVID-19), áp lực chi tiêu gia tăng do già hóa dân số và chi phí y tế, nhu cầu đầu tư vào cơ sở hạ tầng và chuyển đổi số, và sự cần thiết phải điều chỉnh hệ thống thuế để phù hợp với nền kinh tế kỹ thuật số (OECD, 2021). Những thách thức này đòi hỏi sự đổi mới trong tư duy và thực hành tài chính công, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng khung khổ tài khóa bền vững, cải thiện hiệu quả chi tiêu, và đảm bảo công bằng trong hệ thống thuế. Khái niệm tài chính công do đó không phải là tĩnh mà liên tục phát triển để phản ánh những thay đổi trong vai trò của nhà nước, cấu trúc kinh tế, và các ưu tiên xã hội. Để hiểu rõ hơn về các yếu tố kinh tế vĩ mô tác động đến doanh nghiệp, có thể tham khảo bài viết về các nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp.
Ngoài ra, trong bối cảnh hiện tại tiền điện tử cũng gây ra những ảnh hưởng nhất định đến tài chính nói chung, bạn có thể tham khảo thêm bài viết tiền điện tử và ngân hàng

Tóm lại, khái niệm về tài chính công đã trải qua một quá trình tiến hóa đáng kể, từ một lĩnh vực hẹp chủ yếu tập trung vào việc thu thuế để duy trì bộ máy nhà nước, trở thành một lĩnh vực rộng lớn nghiên cứu vai trò toàn diện của nhà nước trong việc can thiệp vào nền kinh tế thông qua các công cụ tài chính. Nó bao gồm các hoạt động huy động, phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính công nhằm thực hiện các chức năng phân bổ nguồn lực, phân phối lại thu nhập và ổn định kinh tế vĩ mô. Phạm vi của nó không chỉ giới hạn ở ngân sách nhà nước mà còn mở rộng sang các quỹ công, nợ công và các hoạt động tài chính khác có tính chất công. Việc nghiên cứu tài chính công đòi hỏi sự kết hợp của lý thuyết kinh tế, phân tích chính sách, và hiểu biết về thể chế chính trị – xã hội. Nó là cốt lõi của quản lý nhà nước hiện đại và là yếu tố quyết định đến khả năng của chính phủ trong việc phục vụ người dân và thúc đẩy sự phát triển bền vững. Sự hiểu biết thấu đáo về khái niệm này là điểm khởi đầu thiết yếu cho mọi phân tích sâu hơn về chính sách tài khóa và quản lý tài chính công.

Kết luận

Phần này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về khái niệm tài chính công, một lĩnh vực kinh tế học và quản lý quan trọng. Chúng ta đã khám phá định nghĩa cơ bản của nó liên quan đến hoạt động tài chính của nhà nước, quá trình tiến hóa từ quan điểm lịch sử đến vai trò hiện đại của nó, bao gồm các chức năng cốt lõi về phân bổ, phân phối lại và ổn định kinh tế vĩ mô. Phạm vi rộng lớn của tài chính công, bao gồm ngân sách, nợ công và các hoạt động tài chính công khác, cũng như các nguyên tắc quản lý hiệu quả đã được làm rõ. Sự năng động của khái niệm này trước các thách thức toàn cầu hiện nay cho thấy tầm quan trọng của việc tiếp tục nghiên cứu và đổi mới trong lĩnh vực này.

Tài liệu tham khảo

Blanchard, O., 2021. Macroeconomics. 8th ed. Pearson Education.

Buchanan, J.M. and Tullock, G., 1962. The Calculus of Consent: Logical Foundations of Constitutional Democracy. University of Michigan Press.

Hood, C., 1991. A Public Management for All Seasons?. Public Administration, 69(1), pp.3-19.

International Monetary Fund (IMF), 2018. Fiscal Rules: Anchoring Expectations for Sustainable Public Finances. Fiscal Affairs Departmental Paper No. 18/04.

Keynes, J.M., 1936. The General Theory of Employment, Interest and Money. Macmillan.

Kopits, G. and Craig, J., 1998. Transparency in Government Operations. IMF Occasional Paper No. 158.

Musgrave, R.A., 1959. The Theory of Public Finance: A Study in Public Economy. McGraw-Hill.

Musgrave, R.A. and Musgrave, P.B., 1989. Public Finance in Theory and Practice. 5th ed. McGraw-Hill.

Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), 2017. Investing in Climate, Investing in Growth. OECD Publishing.

Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), 2021. OECD Economic Outlook, Volume 2021 Issue 1. OECD Publishing.

Rosen, H.S. and Gayer, T., 2014. Public Finance. 10th ed. McGraw-Hill Education.

Samuelson, P.A., 1954. The Pure Theory of Public Expenditure. The Review of Economics and Statistics, 36(4), pp.387-389.

Samuelson, P.A. and Nordhaus, W.D., 2010. Economics. 19th ed. McGraw-Hill Irwin.

Stiglitz, J.E., 2000. Economics of the Public Sector. 3rd ed. W. W. Norton & Company.

World Bank, 2000. Public Expenditure Handbook. The World Bank.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm