Giới thiệu

Khủng hoảng kinh tế là những sự kiện định kỳ, gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho nền kinh tế và xã hội trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên, việc đưa ra một định nghĩa thống nhất, toàn diện cho khái niệm này vẫn còn là một thách thức đối với các nhà kinh tế học và hoạch định chính sách. Sự đa dạng về nguyên nhân, biểu hiện và hậu quả của các cuộc khủng hoảng qua các thời kỳ và khu vực khác nhau khiến việc xác định ranh giới và bản chất cốt lõi của chúng trở nên phức tạp. Phần này của bài viết nhằm cung cấp một cái nhìn tổng quan về “định nghĩa về khủng hoảng kinh tế” thông qua việc tổng hợp và phân tích các quan điểm, tiêu chí và nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực này, từ đó góp phần làm rõ hơn về bản chất của hiện tượng kinh tế vĩ mô đầy biến động này.

Định nghĩa về khủng hoảng kinh tế

Việc xác định một định nghĩa chính xác và được chấp nhận rộng rãi về khủng hoảng kinh tế là một nhiệm vụ phức tạp, phản ánh sự đa dạng và tính chất tiến hóa của chính hiện tượng này qua lịch sử. Các nhà kinh tế học, hoạch định chính sách và tổ chức quốc tế đã đưa ra nhiều cách tiếp cận khác nhau, thường nhấn mạnh các khía cạnh khác nhau như mức độ nghiêm trọng, nguyên nhân gốc rễ, hoặc các chỉ số kinh tế cụ thể. Kindleberger (2000), trong tác phẩm kinh điển của mình “Manias, Panics, and Crashes”, đã mô tả các cuộc khủng hoảng tài chính như là đỉnh điểm của các chu kỳ bùng nổ và vỡ bong bóng, nhấn mạnh vai trò của tâm lý đám đông, sự đầu cơ thái quá và sự mong manh cố hữu của hệ thống tài chính. Cách tiếp cận này tập trung vào khía cạnh hành vi và cấu trúc tài chính như nguồn gốc chính của sự bất ổn, gợi ý rằng khủng hoảng không chỉ là sự điều chỉnh thị trường thông thường mà là một sự sụp đổ đột ngột, gây ra bởi sự tích tụ rủi ro trong thời kỳ bùng nổ.

Reinhart và Rogoff (2009), thông qua nghiên cứu lịch sử sâu rộng trong “This Time Is Different”, cung cấp một cái nhìn thực nghiệm về các cuộc khủng hoảng, định nghĩa chúng dựa trên các sự kiện có thể quan sát được như vỡ nợ quốc gia, khủng hoảng ngân hàng (được đánh dấu bằng các cuộc rút tiền hàng loạt, đóng cửa ngân hàng hoặc quốc hữu hóa), và khủng hoảng tiền tệ (sự phá giá mạnh của đồng tiền). Công trình của họ lập luận rằng các cuộc khủng hoảng, đặc biệt là khủng hoảng nợ và tài chính, là những người bạn đồng hành gần như không thể tránh khỏi của sự phát triển kinh tế, xuất hiện lặp đi lặp lại dưới nhiều hình thức khác nhau qua các thế kỷ và trên khắp các quốc gia. Điểm mạnh của cách tiếp cận này là nó dựa trên các tiêu chí định lượng và có thể kiểm chứng, cho phép so sánh các cuộc khủng hoảng khác nhau và đánh giá mức độ nghiêm trọng của chúng dựa trên các chỉ số như mức sụt giảm GDP, tỷ lệ thất nghiệp, hoặc sự gia tăng nợ công và nợ tư nhân sau khủng hoảng. Tuy nhiên, việc chỉ tập trung vào các sự kiện cực đoan có thể bỏ sót các giai đoạn tích tụ rủi ro hoặc các hình thức bất ổn kinh tế nghiêm trọng khác không dẫn đến sự sụp đổ hoàn toàn.

Các tổ chức quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) thường sử dụng các định nghĩa hoạt động cho mục đích phân tích và giám sát. Chẳng hạn, cơ sở dữ liệu về khủng hoảng ngân hàng của Laeven và Valencia (2013), được IMF duy trì, định nghĩa khủng hoảng ngân hàng hệ thống là khi “tỷ lệ nợ xấu của hệ thống ngân hàng vượt quá một ngưỡng đáng kể (thường là 10%) hoặc khi chi phí khắc phục của hệ thống vượt quá 2% GDP, hoặc khi có các biện pháp can thiệp chính sách lớn được thực hiện để giải cứu hệ thống ngân hàng (ví dụ: quốc hữu hóa, tái cơ cấu quy mô lớn, chương trình hỗ trợ thanh khoản trên diện rộng)”. Định nghĩa này nhấn mạnh tính chất “hệ thống” của khủng hoảng, ám chỉ rằng sự cố không chỉ giới hạn ở một hoặc vài định chế tài chính đơn lẻ mà có nguy cơ lan rộng, đe dọa sự ổn định của toàn bộ ngành ngân hàng và rộng hơn là nền kinh tế. Việc sử dụng các ngưỡng định lượng và các biện pháp can thiệp chính sách làm tiêu chí giúp việc nhận diện và phân loại khủng hoảng trở nên cụ thể hơn, phục vụ hiệu quả cho việc nghiên cứu thực nghiệm và hoạch định chính sách ứng phó.

Tuy nhiên, việc chỉ dựa vào các ngưỡng định lượng cũng có những hạn chế. Mức độ “đáng kể” hay “lớn” có thể mang tính chủ quan và thay đổi tùy theo bối cảnh quốc gia. Hơn nữa, khủng hoảng có thể diễn ra từ từ hoặc ở những hình thức mới chưa từng được ghi nhận trong các cơ sở dữ liệu lịch sử. Claessens và Kose (2013) cung cấp một cái nhìn tổng quan về các loại khủng hoảng tài chính (ngân hàng, tiền tệ, chứng khoán và nợ quốc gia) và thảo luận về các định nghĩa khác nhau cho từng loại. Họ nhấn mạnh rằng các loại khủng hoảng này thường có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, đặc biệt là trong môi trường tài chính toàn cầu hóa cao. Một cuộc khủng hoảng ở một lĩnh vực (ví dụ: thị trường nhà đất) có thể nhanh chóng lan sang lĩnh vực khác (hệ thống ngân hàng) và cuối cùng dẫn đến khủng hoảng kinh tế vĩ mô trên diện rộng. Do đó, việc định nghĩa khủng hoảng cũng cần xem xét tính chất lây lan và tương tác giữa các bộ phận khác nhau của hệ thống kinh tế và tài chính.

Sự phân biệt giữa suy thoái kinh tế (recession) và khủng hoảng kinh tế (crisis) cũng là một điểm quan trọng trong việc định nghĩa. Suy thoái thường được định nghĩa là sự sụt giảm đáng kể và kéo dài của hoạt động kinh tế trên phạm vi toàn quốc, được thể hiện qua các chỉ số như GDP, thu nhập thực tế, việc làm, sản xuất công nghiệp và doanh số bán lẻ. Ủy ban Định niên Chu kỳ Kinh doanh Quốc gia (NBER) ở Hoa Kỳ, cơ quan chính thức xác định thời điểm suy thoái, sử dụng cách tiếp cận dựa trên sự đồng bộ của nhiều chỉ số vĩ mô thay vì chỉ dựa vào một quy tắc đơn giản như hai quý liên tiếp suy giảm GDP. Trong khi đó, khủng hoảng kinh tế thường ám chỉ một mức độ suy giảm nghiêm trọng hơn nhiều so với suy thoái thông thường, thường đi kèm với sự sụp đổ của một hoặc nhiều thành phần cốt lõi của nền kinh tế, đặc biệt là hệ thống tài chính. Schularick và Taylor (2012) đã chỉ ra mối liên hệ lịch sử chặt chẽ giữa các chu kỳ tín dụng bùng nổ và các cuộc khủng hoảng tài chính sau đó, cho thấy rằng không phải mọi suy thoái đều đi kèm với sự sụp đổ tài chính, nhưng các cuộc suy thoái nghiêm trọng nhất trong lịch sử thường có nguồn gốc hoặc liên quan đến sự bất ổn tài chính. Điều này củng cố quan điểm rằng khủng hoảng là một sự kiện vượt ra ngoài phạm vi của chu kỳ kinh doanh thông thường.

Một số nhà kinh tế học định nghĩa khủng hoảng dựa trên nguyên nhân hoặc cơ chế lây lan của chúng. Ví dụ, các mô hình về khủng hoảng tiền tệ thế hệ thứ hai (Obstfeld, 1996) nhấn mạnh vai trò của kỳ vọng và sự tự hoàn thành. Trong những mô hình này, một cuộc khủng hoảng tiền tệ không nhất thiết phải xuất phát từ các yếu tố cơ bản xấu đi rõ rệt, mà có thể bùng phát nếu các nhà đầu cơ cùng tin rằng chính phủ sẽ không đủ khả năng hoặc ý chí để bảo vệ tỷ giá cố định, dẫn đến một cuộc tấn công đầu cơ quy mô lớn và cuối cùng là sự phá giá. Cách tiếp cận này cho thấy rằng các yếu tố phi vật chất như niềm tin và tâm lý thị trường có thể đóng vai trò trung tâm trong việc định nghĩa và gây ra khủng hoảng. Bordo (2006) xem xét các bài học lịch sử từ các cuộc khủng hoảng tài chính và kết luận rằng chúng thường có điểm chung là sự kết hợp giữa “sự cuồng loạn” (mania) và “sự sợ hãi” (panic), đi kèm với các yếu tố cơ bản tiềm ẩn như đòn bẩy tài chính cao, các khoản nợ dễ tổn thương, và các cú sốc không lường trước được.

Acemoglu (2009) trong một bài viết tổng quan về khủng hoảng kinh tế, thảo luận về các lý thuyết khác nhau giải thích nguyên nhân và cơ chế lây lan của chúng, từ các mô hình cân bằng bội số đến các lý thuyết về mạng lưới và sự dễ tổn thương của cấu trúc kinh tế. Ông ngụ ý rằng việc định nghĩa khủng hoảng cũng có thể liên quan đến việc xác định các “điểm uốn” (tipping points) hoặc các sự kiện gây ra sự thay đổi trạng thái đột ngột của hệ thống kinh tế, chuyển từ trạng thái ổn định sang bất ổn. Favero et al. (2011) phân tích tác động của các cuộc khủng hoảng tài chính đối với hiệu suất kinh tế vĩ mô và cũng gián tiếp đóng góp vào việc định nghĩa thông qua việc xác định các tiêu chí thực nghiệm để nhận diện các sự kiện khủng hoảng tài chính và đánh giá mức độ nghiêm trọng của chúng dựa trên ảnh hưởng tới sản lượng và việc làm. Công trình này nhấn mạnh khía cạnh hậu quả như một yếu tố quan trọng trong việc xác định “khủng hoảng” – một sự kiện chỉ thực sự được coi là khủng hoảng nếu nó gây ra những tổn thất kinh tế vĩ mô đáng kể và kéo dài.

Trong bối cảnh đương đại, với sự gia tăng của các loại hình rủi ro mới như khủng hoảng do biến đổi khí hậu, đại dịch toàn cầu (như COVID-19), hay các cuộc tấn công mạng quy mô lớn, việc định nghĩa khủng hoảng kinh tế càng trở nên phức tạp hơn. Đại dịch COVID-19 chẳng hạn, ban đầu là một cú sốc y tế, nhưng nhanh chóng biến thành một cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu nghiêm trọng, kết hợp các yếu tố của cú sốc cung và cầu, sự gián đoạn chuỗi cung ứng, sự gia tăng nợ công và nợ tư nhân, và sự bất ổn trên thị trường tài chính. Sự kiện này cho thấy khủng hoảng kinh tế có thể được kích hoạt bởi các yếu tố ngoại sinh không truyền thống và sự lây lan của nó có thể diễn ra qua nhiều kênh khác nhau (y tế, xã hội, kinh tế, tài chính). Để tìm hiểu rõ hơn về cách đối phó với những biến động kinh tế trong môi trường kinh doanh, bạn có thể tham khảo thêm về các học thuyết quản trị kinh doanh.

Tóm lại, không có một định nghĩa duy nhất về khủng hoảng kinh tế. Thay vào đó, khái niệm này là một tập hợp các cách tiếp cận nhấn mạnh các khía cạnh khác nhau: mức độ nghiêm trọng và đột ngột của sự suy giảm hoạt động kinh tế; sự sụp đổ hoặc bất ổn nghiêm trọng của hệ thống tài chính (ngân hàng, tiền tệ, nợ); tính chất lây lan và hệ thống của sự gián đoạn; các yếu tố kích hoạt (cơ bản, hành vi, ngoại sinh); và hậu quả kinh tế vĩ mô trên diện rộng. Việc phân biệt khủng hoảng với suy thoái thông thường là cần thiết, trong đó khủng hoảng ám chỉ một mức độ nghiêm trọng và đột ngột cao hơn, thường đi kèm với sự bất ổn tài chính sâu sắc. Các định nghĩa hoạt động được sử dụng bởi các tổ chức như IMF cung cấp các tiêu chí thực nghiệm hữu ích, nhưng chúng cần được bổ sung bằng sự hiểu biết sâu sắc hơn về cơ chế phát sinh và lây lan của khủng hoảng như được trình bày trong các công trình lý thuyết và lịch sử. Hiểu được sự đa dạng trong cách định nghĩa này là bước đầu tiên quan trọng để phân tích, dự báo và ứng phó hiệu quả với những thách thức mà khủng hoảng kinh tế đặt ra.

Trong quá trình ứng phó với khủng hoảng kinh tế, việc quản lý rủi ro tài chính trở nên vô cùng quan trọng. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, bạn có thể tham khảo bài viết về các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị rủi ro tài chính trong các doanh nghiệp.

Ngoài ra, để hiểu rõ hơn về sự can thiệp của chính phủ trong các cuộc khủng hoảng tài chính, bạn có thể tìm hiểu thêm về vai trò của vốn chủ sở hữu trong hoạt động ngân hàng thương mại. Vốn chủ sở hữu có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và khả năng phục hồi của các ngân hàng trong thời kỳ khủng hoảng.

Kết luận

Tóm lại, việc định nghĩa khủng hoảng kinh tế là một nhiệm vụ phức tạp, không có một câu trả lời duy nhất được tất cả các nhà nghiên cứu chấp nhận. Mặc dù vậy, qua việc xem xét các nghiên cứu và thực tiễn, chúng ta có thể nhận diện những đặc điểm chung cốt lõi: mức độ suy giảm nghiêm trọng và đột ngột, thường liên quan sâu sắc đến sự bất ổn của hệ thống tài chính, và khác biệt đáng kể so với suy thoái kinh tế thông thường về phạm vi và hậu quả. Sự đa dạng của các loại hình khủng hoảng (tài chính, nợ, tiền tệ) cùng với sự tiến hóa của nền kinh tế toàn cầu đòi hỏi các tiêu chí định nghĩa phải linh hoạt và được cập nhật liên tục. Việc hiểu rõ các cách tiếp cận định nghĩa này là nền tảng quan trọng cho việc phân tích nguyên nhân, dự báo và xây dựng các biện pháp ứng phó hiệu quả với những biến động kinh tế vĩ mô mang tính hủy diệt này.
Để hiểu rõ hơn về cách các yếu tố bên ngoài có thể tác động đến tình hình kinh tế, hãy xem xét bài viết về các nhân tố ảnh hưởng đến hệ phân phối hàng hóa hiện nay.

Trong bối cảnh khủng hoảng, các quyết định quản trị tài chính trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Bạn có thể tìm hiểu thêm về bản chất, vai trò và chức năng của quyết định trong quản trị để đưa ra các quyết định sáng suốt và hiệu quả.

Ngoài ra, để tìm hiểu sâu hơn về một công cụ quan trọng được sử dụng để ổn định kinh tế vĩ mô, bạn có thể đọc về ưu điểm và nhược điểm của công cụ thị trường mở.

References

Acemoglu, D. (2009). Economic Crises: Theory and Evidence. NBER Working Paper 14851.

Bordo, M. D. (2006). Financial Crises: Lessons from History. In C. M. Reinhart, K. S. Rogoff, & R. Portes (Eds.), NBER International Seminar on Macroeconomics 2004 (pp. 17-51). MIT Press.

Claessens, S., & Kose, M. A. (2013). Financial Crises: Explanations, Types, and Implications. IMF Working Paper WP/13/28.

Favero, C. A., Giavazzi, F., & Lim, C. H. (2011). Financial Crises and Macroeconomic Performance. BIS Working Papers No 344.

Kindleberger, C. P. (2000). Manias, Panics, and Crashes: A History of Financial Crises (4th ed.). John Wiley & Sons.

Laeven, L., & Valencia, F. (2013). Systemic Banking Crises Database. IMF Working Paper WP/13/163.

Obstfeld, M. (1996). Models of Currency Crises with Self-Fulfilling Features. European Economic Review, 40(3-5), 1037-1047.

Reinhart, C. M., & Rogoff, K. S. (2009). This Time Is Different: Eight Centuries of Financial Folly. Princeton University Press.

Schularick, M., & Taylor, A. M. (2012). Credit Booms Gone Bust: Monetary Policy, Leverage Cycles, and Financial Crises, 1870-2008. American Economic Review, 102(2), 1029-61.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm