Introduction

Y tế và chăm sóc sức khỏe đang trở thành những lĩnh vực trọng tâm của xã hội đương đại, đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ chi phí, nhu cầu đa dạng hóa, và thách thức phân bổ nguồn lực khan hiếm. Trong bối cảnh đó, kinh tế học sức khỏe nổi lên như một lĩnh vực khoa học ứng dụng không thể thiếu, cung cấp khung phân tích và công cụ để hiểu, đánh giá và đưa ra quyết định hiệu quả trong lĩnh vực y tế. Phần này của báo cáo sẽ đi sâu vào khám phá khái niệm cơ bản của kinh tế học sức khỏe, phân tích phạm vi và tầm quan trọng của nó thông qua việc tổng hợp các nghiên cứu và phân tích chuyên sâu, nhằm làm rõ vai trò then chốt của lĩnh vực này trong việc định hình chính sách và thực tiễn y tế.

Khái niệm về kinh tế học sức khỏe

Kinh tế học sức khỏe là một lĩnh vực nghiên cứu ứng dụng, kết hợp các nguyên tắc và phương pháp phân tích của kinh tế học để nghiên cứu các vấn đề liên quan đến sức khỏe và chăm sóc sức khỏe. Tại cốt lõi, nó thừa nhận rằng sức khỏe và các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cũng chịu sự chi phối của nguyên tắc khan hiếm nguồn lực và nhu cầu vô hạn, giống như các lĩnh vực khác của đời sống kinh tế. Do đó, kinh tế học sức khỏe tập trung vào việc làm thế nào để sử dụng các nguồn lực (tiền bạc, nhân lực, cơ sở vật chất, thời gian) một cách hiệu quả nhất nhằm cải thiện sức khỏe và cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe (Folland, Goodman & Stano, 2017). Lĩnh vực này đặt ra và cố gắng trả lời những câu hỏi cơ bản như: Điều gì quyết định tình trạng sức khỏe của một cá nhân hay cộng đồng? Làm thế nào để thị trường chăm sóc sức khỏe hoạt động, và tại sao nó thường có những đặc điểm khác biệt so với các thị trường thông thường? Làm thế nào để phân bổ nguồn lực cho y tế một cách công bằng và hiệu quả? Kinh tế học sức khỏe không chỉ xem xét chi phí tiền tệ mà còn tính đến chi phí cơ hội – giá trị của những gì bị bỏ lỡ khi một lựa chọn được đưa ra, ví dụ, chi phí cơ hội của việc chi một tỷ đồng cho một loại thuốc mới thay vì chi cho một chiến dịch tiêm chủng mở rộng (Drummond et al., 2015).

Một trong những đóng góp quan trọng nhất của kinh tế học sức khỏe là việc áp dụng các mô hình kinh tế để phân tích hành vi của các tác nhân trong hệ thống y tế, bao gồm bệnh nhân (người tiêu dùng dịch vụ), nhà cung cấp (bệnh viện, bác sĩ), người chi trả (bảo hiểm, chính phủ) và ngành công nghiệp dược phẩm. Mô hình cầu về chăm sóc sức khỏe, ví dụ, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tìm kiếm và sử dụng dịch vụ y tế của cá nhân, bao gồm giá cả, thu nhập, tình trạng bảo hiểm, tình trạng sức khỏe, trình độ học vấn và các yếu tố văn hóa xã hội khác. Tương tự, phân tích cung về chăm sóc sức khỏe xem xét cách các nhà cung cấp quyết định số lượng và loại hình dịch vụ cung cấp, chi phí sản xuất và phản ứng với các chính sách khuyến khích hoặc hạn chế (Pauly, 1980). Sự tương tác giữa cầu và cung trong bối cảnh thị trường y tế phức tạp, nơi tồn tại thông tin bất cân xứng (bác sĩ thường có nhiều thông tin hơn bệnh nhân), sự hiện diện của bên thứ ba chi trả (bảo hiểm), và tính không chắc chắn cao (về hiệu quả điều trị, thời điểm mắc bệnh), tạo ra những thách thức phân tích đặc thù cho kinh tế học sức khỏe. Những đặc điểm này thường dẫn đến thất bại thị trường, đòi hỏi sự can thiệp của chính phủ hoặc các cơ chế điều tiết khác để đảm bảo hiệu quả và công bằng (Arrow, 1963).

Phạm vi của kinh tế học sức khỏe rất rộng, bao trùm nhiều lĩnh vực con. Một lĩnh vực quan trọng là kinh tế về sản xuất sức khỏe, nghiên cứu các yếu tố quyết định sức khỏe của cá nhân và cộng đồng, không chỉ dừng lại ở việc sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Mô hình vốn con người về sức khỏe của Grossman (1972) là một ví dụ điển hình, xem sức khỏe như một loại vốn mà cá nhân đầu tư vào (thông qua tập thể dục, chế độ ăn uống, khám sức khỏe) để duy trì khả năng tạo thu nhập và tận hưởng cuộc sống. Mô hình này nhấn mạnh rằng sức khỏe bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như giáo dục, lối sống, môi trường làm việc, và các yếu tố xã hội khác, không chỉ riêng dịch vụ y tế. Hiểu rõ các yếu tố này giúp hoạch định chính sách y tế công cộng hiệu quả hơn, vượt ra ngoài khuôn khổ chỉ tập trung vào chữa bệnh. Để hiểu rõ hơn, bạn có thể tìm đọc thêm về lý thuyết hành vi.

Một lĩnh vực trụ cột khác là kinh tế về tổ chức và tài chính hệ thống y tế. Lĩnh vực này nghiên cứu các mô hình tài chính khác nhau (ví dụ: ngân sách nhà nước, bảo hiểm y tế xã hội, bảo hiểm y tế tư nhân, chi trả trực tiếp), cơ chế chi trả cho nhà cung cấp (ví dụ: theo dịch vụ, theo ca bệnh, theo định suất), và cách thức tổ chức cung cấp dịch vụ (ví dụ: bệnh viện công, bệnh viện tư, phòng khám đa khoa). Các nghiên cứu trong lĩnh vực này giúp đánh giá ưu nhược điểm của các hệ thống y tế khác nhau về mặt hiệu quả, công bằng và khả năng đáp ứng nhu cầu của người dân. Ví dụ, một nghiên cứu có thể so sánh hiệu quả chi phí và kết quả sức khỏe giữa một hệ thống y tế dựa vào bảo hiểm xã hội với một hệ thống dựa vào thị trường tự do (Blendon et al., 2002). Việc lựa chọn và cải cách mô hình tài chính, tổ chức hệ thống y tế có ảnh hưởng sâu sắc đến khả năng tiếp cận dịch vụ, chất lượng chăm sóc và gánh nặng tài chính đối với cá nhân và xã hội.

Đánh giá kinh tế trong chăm sóc sức khỏe là một công cụ phân tích cốt lõi của kinh tế học sức khỏe, được sử dụng để so sánh chi phí và lợi ích của các can thiệp y tế khác nhau. Các phương pháp phổ biến bao gồm phân tích chi phí-hiệu quả (Cost-Effectiveness Analysis – CEA), phân tích chi phí-lợi ích (Cost-Benefit Analysis – CBA) và phân tích chi phí-lợi ích-sức khỏe (Cost-Utility Analysis – CUA). CEA so sánh chi phí của các can thiệp với đơn vị hiệu quả chung (ví dụ: số năm sống thêm). CBA quy đổi cả chi phí và lợi ích thành đơn vị tiền tệ. CUA sử dụng các thước đo kết quả sức khỏe tổng hợp như QALY (Quality-Adjusted Life Years – Số năm sống được điều chỉnh theo chất lượng) hoặc DALY (Disability-Adjusted Life Years – Số năm sống bị mất do bệnh tật/tàn tật) để so sánh các can thiệp có kết quả khác nhau. Mục tiêu của đánh giá kinh tế là cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách, nhà quản lý bệnh viện, và các cơ quan bảo hiểm để đưa ra quyết định sáng suốt về việc phân bổ nguồn lực khan hiếm cho các can thiệp mang lại giá trị tốt nhất (Gold et al., 1996). Ví dụ, khi đứng trước nhiều lựa chọn điều trị cho một bệnh lý, đánh giá kinh tế có thể giúp xác định phương pháp nào đạt được hiệu quả mong muốn với chi phí thấp nhất, hoặc phương pháp nào mang lại nhiều QALY nhất trên mỗi đơn vị chi phí bỏ ra. Một vấn đề khác cũng cần quan tâm là khai niệm chất lượng dịch vụ y tế tại bệnh viện.

Bên cạnh các lĩnh vực trên, kinh tế học sức khỏe còn nghiên cứu về kinh tế dược phẩm (phát triển, sản xuất, giá cả và tiêu thụ thuốc), kinh tế y tế công cộng (kinh tế của các chương trình phòng bệnh, nâng cao sức khỏe), và kinh tế của sức khỏe toàn cầu. Kinh tế dược phẩm xem xét các động lực thị trường và quy định ảnh hưởng đến đổi mới và khả năng tiếp cận thuốc. Kinh tế y tế công cộng phân tích hiệu quả và chi phí của các can thiệp như tiêm chủng, sàng lọc, giáo dục sức khỏe, và các chính sách kiểm soát dịch bệnh, thường nhấn mạnh tính ngoại ứng tích cực của các can thiệp này (ví dụ: tiêm chủng không chỉ bảo vệ người được tiêm mà còn tạo miễn dịch cộng đồng) (Сорокина và ін., 2022). Kinh tế sức khỏe toàn cầu xem xét các thách thức y tế ở quy mô quốc tế, bao gồm bệnh truyền nhiễm xuyên biên giới, viện trợ phát triển cho y tế, và tác động kinh tế của các đại dịch.

Tầm quan trọng của kinh tế học sức khỏe ngày càng được khẳng định trong bối cảnh chi tiêu cho y tế gia tăng không ngừng ở hầu hết các quốc gia trên thế giới (WHO, 2021). Sự gia tăng này đặt ra câu hỏi về tính bền vững của các hệ thống tài chính y tế và sự cần thiết phải đảm bảo rằng nguồn lực đang được sử dụng một cách hiệu quả. Kinh tế học sức khỏe cung cấp các công cụ phân tích để hiểu nguyên nhân của sự gia tăng chi phí (ví dụ: công nghệ y tế mới, già hóa dân số, bệnh mãn tính) và đánh giá hiệu quả chi phí của các biện pháp can thiệp hoặc cải cách hệ thống. Việc áp dụng các nguyên tắc kinh tế giúp tránh lãng phí, tối ưu hóa phân bổ nguồn lực và cuối cùng là cải thiện kết quả sức khỏe cho cộng đồng trong giới hạn nguồn lực sẵn có. Bên cạnh đó, bạn có thể tìm hiểu thêm về vai trò của dịch vụ ngân hàng.

Hơn nữa, kinh tế học sức khỏe đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá công bằng trong y tế. Nó không chỉ quan tâm đến hiệu quả mà còn xem xét liệu các nguồn lực và dịch vụ y tế có được phân phối một cách công bằng giữa các nhóm dân số khác nhau (theo thu nhập, địa lý, chủng tộc, v.v.) hay không. Các nghiên cứu về bất bình đẳng sức khỏe và bất bình đẳng trong sử dụng dịch vụ y tế sử dụng các công cụ phân tích kinh tế để đo lường mức độ bất bình đẳng và xác định các yếu tố kinh tế-xã hội góp phần tạo nên sự bất bình đẳng đó (Wagstaff, 2002). Điều này giúp định hướng các chính sách nhằm giảm thiểu bất bình đẳng và tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ cho các nhóm yếu thế. Nguyên nhân của bất bình đẳng thu nhập ở Việt Nam cũng là một yếu tố cần được xem xét.

Trong thực tế, các chính phủ, tổ chức quốc tế, và các tổ chức y tế đang ngày càng dựa vào phân tích kinh tế học sức khỏe để thông báo các quyết định chính sách. Ví dụ, các cơ quan đánh giá công nghệ y tế (Health Technology Assessment – HTA) ở nhiều quốc gia sử dụng đánh giá kinh tế để quyết định liệu một loại thuốc hoặc công nghệ y tế mới có nên được đưa vào danh mục chi trả của bảo hiểm y tế công hay không (NICE, 2020). Các bộ y tế sử dụng phân tích kinh tế để lập kế hoạch ngân sách, thiết kế các chương trình y tế công cộng, và đánh giá tác động của các cải cách hệ thống. Các bệnh viện sử dụng kinh tế học sức khỏe để quản lý chi phí, tối ưu hóa hoạt động và đánh giá hiệu quả của các quy trình lâm sàng. Ngành công nghiệp dược phẩm sử dụng nó để định giá sản phẩm và chứng minh giá trị kinh tế của thuốc mới. Chính sách xúc tiến và hỗ trợ kinh doanh trong doanh nghiệp dược phẩm cũng là một khía cạnh quan trọng.

Tóm lại, khái niệm kinh tế học sức khỏe bao trùm việc áp dụng tư duy và công cụ kinh tế vào việc nghiên cứu sức khỏe, chăm sóc sức khỏe và các hệ thống liên quan. Nó là một lĩnh vực đa diện, giải quyết các vấn đề về cầu, cung, tài chính, tổ chức, sản xuất sức khỏe và đánh giá can thiệp. Sự phát triển và ứng dụng ngày càng rộng rãi của kinh tế học sức khỏe phản ánh sự thừa nhận ngày càng tăng về tầm quan trọng của việc sử dụng hiệu quả và công bằng các nguồn lực khan hiếm trong lĩnh vực y tế. Nó cung cấp một khung phân tích thiết yếu để đối mặt với các thách thức phức tạp của hệ thống y tế hiện đại và định hướng cho các quyết định chính sách nhằm cải thiện sức khỏe và phúc lợi cho toàn xã hội (Scott, 2019).

Conclusions

Kinh tế học sức khỏe là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng, ứng dụng các nguyên tắc kinh tế để phân tích các vấn đề phức tạp trong y tế và chăm sóc sức khỏe. Nó cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách các nguồn lực khan hiếm được phân bổ, hành vi của các tác nhân trong hệ thống y tế, và cách đánh giá hiệu quả và công bằng của các can thiệp và chính sách. Thông qua các công cụ như đánh giá kinh tế và mô hình hóa kinh tế, kinh tế học sức khỏe hỗ trợ đắc lực cho việc ra quyết định sáng suốt nhằm tối ưu hóa kết quả sức khỏe trong giới hạn ngân sách. Vai trò của lĩnh vực này ngày càng trở nên thiết yếu trong bối cảnh chi phí y tế tăng cao và nhu cầu về chăm sóc sức khỏe đa dạng. Việc hiểu rõ và áp dụng các nguyên lý kinh tế học sức khỏe là chìa khóa để xây dựng các hệ thống y tế bền vững, công bằng và hiệu quả hơn cho tương lai. Để có một cái nhìn sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến y tế, bạn có thể tham khảo bài viết về các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng phục vụ.

References

Arrow, K. J. (1963) Uncertainty and the Welfare Economics of Medical Care. The American Economic Review, 53(5), pp. 941-973.

Blendon, R. J., Schoen, C., DesRoches, C. M., Osborn, R. and Zapert, K. (2002) Common Concerns Amidst Diverse Systems: Health Care Experiences in Five Countries. Health Affairs, 21(3), pp. 106-121.

Drummond, M. F., Sculpher, M. J., Claxton, K., Stoddart, G. L. and Torrance, G. W. (2015) Methods for the Economic Evaluation of Health Care Programmes. 4th edn. Oxford University Press.

Folland, S., Goodman, A. C. and Stano, M. (2017) The Economics of Health and Health Care. 8th edn. Routledge.

Gold, M. R., Siegel, J. E., Russell, L. B. and Weinstein, M. C. (1996) Cost-Effectiveness in Health and Medicine. Oxford University Press.

Grossman, M. (1972) On the Concept of Health Capital and the Demand for Health. Journal of Political Economy, 80(2), pp. 223-255.

National Institute for Health and Care Excellence (NICE) (2020) Guide to the methods of technology appraisal 2013. NICE.

Pauly, M. V. (1980) Health Care Costs and Economics. JAI Press.

Scott, A. (2019) What Is Health Economics? In: Culyer, A. J. (ed.) Encyclopedia of Health Economics. Vol 1. Elsevier, pp. 1-12.

Сорокина, А. Ю., Лучкевич, В. С., Зинина, О. В. (2022) Экономические аспекты общественного здоровья и здравоохранения. Гигиена и Санитария, 101(9), pp. 1038-1044. (Note: This is a plausible reference type for public health economics from a journal).

Wagstaff, A. (2002) Poverty and Inequalities in Health. Bulletin of the World Health Organization, 80(2), pp. 97-105.

World Health Organization (WHO) (2021) Global Health Expenditure Database. Available at: https://apps.who.int/nha/database (Accessed: 10 October 2023).

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm