Giới thiệu

Bất bình đẳng kinh tế là một trong những thách thức dai dẳng và phức tạp nhất đối với các xã hội trên toàn cầu. Sự phân bổ không đồng đều của cải, thu nhập và cơ hội có ảnh hưởng sâu sắc đến sự ổn định xã hội, tăng trưởng kinh tế bền vững và sự phát triển con người. Hiểu rõ bản chất và phạm vi của bất bình đẳng kinh tế là bước đầu tiên và quan trọng nhất để phân tích nguyên nhân, hậu quả cũng như đề xuất các giải pháp chính sách hiệu quả. Phần này tập trung vào việc làm rõ khái niệm đa diện của bất bình đẳng kinh tế, xem xét các chiều cạnh khác nhau của nó dựa trên tổng quan các nghiên cứu học thuật và dữ liệu thực nghiệm.

Khái niệm về bất bình đẳng kinh tế

Khái niệm bất bình đẳng kinh tế, mặc dù thường được thảo luận rộng rãi, lại là một hiện tượng phức tạp và đa chiều, đòi hỏi một phân tích cẩn trọng để nắm bắt hết các khía cạnh của nó. Về cơ bản nhất, bất bình đẳng kinh tế đề cập đến sự phân phối không đồng đều của các nguồn lực kinh tế giữa các cá nhân, hộ gia đình, hoặc các nhóm trong một xã hội hoặc giữa các quốc gia. Tuy nhiên, định nghĩa này mở ra nhiều câu hỏi về loại nguồn lực kinh tế nào đang được xem xét và làm thế nào để đo lường sự phân bổ không đồng đều đó. Các nhà kinh tế học đã và đang nghiên cứu sâu về vấn đề này, chỉ ra rằng bất bình đẳng không chỉ đơn thuần là sự khác biệt về thu nhập, mà còn bao gồm sự chênh lệch về tài sản, tiêu dùng, và quan trọng hơn là cơ hội kinh tế (Milanovic, 2016; Bourguignon, 2015).

Một trong những khía cạnh được nghiên cứu và đo lường phổ biến nhất của bất bình đẳng kinh tế là bất bình đẳng thu nhập. Thu nhập thường bao gồm tiền lương, tiền công, lợi nhuận từ kinh doanh, thu nhập từ vốn (như cổ tức, lãi suất, tiền thuê), và các khoản chuyển nhượng (như trợ cấp xã hội, lương hưu). Bất bình đẳng thu nhập phản ánh sự khác biệt về dòng chảy kinh tế mà các cá nhân hoặc hộ gia đình nhận được trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm. Sự chênh lệch này có thể phát sinh từ nhiều yếu tố, bao gồm sự khác biệt về kỹ năng, trình độ học vấn, kinh nghiệm làm việc, vị trí trong thị trường lao động, quyền sở hữu tài sản, cũng như các yếu tố cấu trúc như chính sách thuế, hệ thống an sinh xã hội và các quy định thị trường (Stiglitz, 2012). Mặc dù thu nhập là một chỉ số quan trọng, nó chỉ là một bức ảnh chụp nhanh về tình hình kinh tế của các tác nhân; nó không hoàn toàn nắm bắt được khả năng chống chịu trước các cú sốc hoặc tiềm năng tích lũy của cải trong tương lai.

Bên cạnh thu nhập, bất bình đẳng tài sản (hay bất bình đẳng giàu nghèo) thường nghiêm trọng và dai dẳng hơn nhiều so với bất bình đẳng thu nhập. Tài sản (wealth) được định nghĩa là tổng giá trị của tất cả các tài sản (như bất động sản, cổ phiếu, trái phiếu, tiền gửi ngân hàng, tài sản kinh doanh) trừ đi các khoản nợ phải trả (như các khoản vay, thế chấp). Tài sản không chỉ là một nguồn thu nhập tiềm năng thông qua lợi tức đầu tư, mà còn là lớp đệm chống lại rủi ro, là nguồn tài trợ cho giáo dục hoặc kinh doanh, và là nguồn lực để truyền lại cho thế hệ sau (Piketty, 2014). Do tài sản có xu hướng tích lũy qua thời gian và được truyền thừa, bất bình đẳng tài sản thường phản ánh lịch sử lâu dài hơn về đặc quyền và bất lợi so với bất bình đẳng thu nhập. Piketty (2014), trong công trình đột phá của mình, đã chứng minh rằng khi lợi suất đầu tư vốn (r) cao hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế (g), bất bình đẳng tài sản có xu hướng gia tăng, đặc biệt khi tỷ lệ tiết kiệm và tích lũy tài sản cao trong nhóm giàu. Dữ liệu từ các quốc gia phát triển như Hoa Kỳ cho thấy nhóm 1% giàu nhất nắm giữ một tỷ lệ tài sản ngày càng lớn (Saez & Zucman, 2016), cho thấy sự tập trung tài sản ở đỉnh kim tự tháp kinh tế là một đặc điểm nổi bật của bất bình đẳng hiện đại. Các nghiên cứu về phân bổ tài sản toàn cầu cũng xác nhận mức độ tập trung tài sản ở mức cao, với một tỷ lệ nhỏ dân số thế giới sở hữu phần lớn tài sản toàn cầu (Davies et al., 2008). Hiểu bất bình đẳng tài sản là cần thiết vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến bất bình đẳng thu nhập trong tương lai (thông qua thu nhập từ vốn) và bất bình đẳng cơ hội.

Một khía cạnh khác, dù ít được chú ý hơn so với thu nhập và tài sản, là bất bình đẳng tiêu dùng. Bất bình đẳng tiêu dùng đo lường sự khác biệt về mức chi tiêu cho hàng hóa và dịch vụ giữa các cá nhân hoặc hộ gia đình. Theo giả thuyết thu nhập vĩnh cửu của Friedman, tiêu dùng phản ánh một bức tranh ổn định hơn về phúc lợi kinh tế lâu dài so với thu nhập ngắn hạn. Tuy nhiên, đo lường chính xác bất bình đẳng tiêu dùng gặp nhiều thách thức về dữ liệu. Các bằng chứng thực nghiệm cho thấy bất bình đẳng tiêu dùng có xu hướng thấp hơn bất bình đẳng thu nhập ở một số quốc gia, có thể do các hộ gia đình nghèo hơn vay mượn để duy trì mức sống hoặc nhận được hỗ trợ từ mạng lưới xã hội/chính phủ, trong khi các hộ gia đình giàu hơn có xu hướng tiết kiệm nhiều hơn thu nhập của họ (nhưng điều này lại góp phần làm tăng bất bình đẳng tài sản). Dù vậy, sự chênh lệch đáng kể trong khả năng tiếp cận hàng hóa và dịch vụ thiết yếu cũng như xa xỉ phẩm vẫn là một biểu hiện của bất bình đẳng kinh tế.

Ngoài các khía cạnh về phân bổ kết quả kinh tế (thu nhập, tài sản, tiêu dùng), khái niệm bất bình đẳng còn bao gồm bất bình đẳng cơ hội. Bất bình đẳng cơ hội đề cập đến sự khác biệt về khả năng tiếp cận các nguồn lực, dịch vụ và mạng lưới xã hội cần thiết để thành công trong cuộc sống kinh tế, mà sự khác biệt này nằm ngoài tầm kiểm soát của cá nhân, chẳng hạn như hoàn cảnh gia đình nơi sinh ra (thu nhập, giáo dục của cha mẹ), giới tính, chủng tộc, hoặc nơi sống (World Bank, 2016). Ngược lại với bất bình đẳng kết quả, một số mức độ bất bình đẳng thu nhập hoặc tài sản có thể được coi là chấp nhận được nếu chúng phản ánh sự khác biệt về nỗ lực, tài năng hoặc lựa chọn (ví dụ: sẵn sàng chấp nhận rủi ro để khởi nghiệp). Tuy nhiên, bất bình đẳng cơ hội thường bị coi là không công bằng một cách nội tại, bởi vì nó tước đi khả năng phát huy hết tiềm năng của các cá nhân ngay từ điểm xuất phát. Bất bình đẳng cơ hội có thể biểu hiện qua sự chênh lệch về chất lượng giáo dục, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, mạng lưới xã hội, hoặc khả năng tiếp cận tín dụng. Giảm bất bình đẳng cơ hội được xem là một mục tiêu chính sách quan trọng vì nó không chỉ thúc đẩy công bằng xã hội mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế thông qua việc sử dụng tốt hơn nguồn nhân lực (Bourguignon, 2015). Bất bình đẳng cơ hội và bất bình đẳng kết quả có mối quan hệ tương hỗ: bất bình đẳng kết quả cao (ví dụ: cha mẹ giàu có) thường dẫn đến bất bình đẳng cơ hội cao cho thế hệ sau (con cái của họ được hưởng lợi từ tài sản, giáo dục tốt hơn), và ngược lại, bất bình đẳng cơ hội cao làm trầm trọng thêm bất bình đẳng kết quả trong tương lai. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, bạn có thể tham khảo thêm về lý thuyết ủy nhiệm, một khuôn khổ lý thuyết quan trọng trong quản trị và kinh tế.

Việc đo lường bất bình đẳng kinh tế là một lĩnh vực nghiên cứu sâu rộng và liên tục phát triển. Các chỉ số đo lường có thể cung cấp các góc nhìn khác nhau về cùng một hiện tượng. Chỉ số Gini là một trong những thước đo phổ biến nhất cho bất bình đẳng thu nhập hoặc tài sản. Nó là một giá trị từ 0 đến 1 (hoặc từ 0 đến 100), trong đó 0 biểu thị sự bình đẳng hoàn hảo (mọi người đều có cùng thu nhập/tài sản), và 1 (hoặc 100) biểu thị sự bất bình đẳng hoàn hảo (một người có tất cả thu nhập/tài sản, những người còn lại không có gì). Hệ số Gini dựa trên đường Lorenz, biểu thị tỷ lệ thu nhập tích lũy được nắm giữ bởi tỷ lệ dân số tích lũy từ dưới lên. Mặc dù phổ biến, chỉ số Gini có những hạn chế; ví dụ, nó có thể không nhạy cảm với những thay đổi ở hai đầu phân phối (người nghèo nhất hoặc người giàu nhất) và hai phân phối thu nhập rất khác nhau có thể có cùng hệ số Gini. Các chỉ số khác như chỉ số Theil hoặc chỉ số Atkinson được sử dụng để khắc phục một số hạn chế của Gini, với chỉ số Atkinson cho phép các nhà nghiên cứu thể hiện mức độ ưu tiên đối với việc giảm bất bình đẳng ở các phần khác nhau của phân phối (Atkinson, 1970). Các thước đo dựa trên tỷ lệ phân phối cũng rất hữu ích, chẳng hạn như tỷ lệ thu nhập/tài sản của nhóm 10% hoặc 1% giàu nhất so với nhóm 40% hoặc 50% nghèo nhất (ví dụ: Tỷ lệ Palma). Những thước đo này làm nổi bật sự tập trung của cải ở đỉnh kim tự tháp, một đặc điểm ngày càng rõ nét ở nhiều quốc gia trong những thập kỷ gần đây (Alvaredo et al., 2018). Để hiểu rõ hơn về việc đánh giá các hoạt động kinh doanh, bạn có thể tham khảo thêm về phân loại hiệu quả kinh doanh.

Dữ liệu để đo lường bất bình đẳng thường đến từ khảo sát hộ gia đình, dữ liệu thuế, và các nguồn hành chính khác. Tuy nhiên, việc thu thập dữ liệu chính xác về bất bình đẳng, đặc biệt là ở đỉnh phân phối, gặp nhiều khó khăn. Các cuộc khảo sát hộ gia đình có thể gặp vấn đề về việc khai báo thiếu thu nhập hoặc tài sản của nhóm giàu nhất. Dữ liệu thuế, mặc dù hữu ích cho thu nhập, có thể không bao gồm tất cả các hình thức thu nhập hoặc gặp vấn đề về việc trốn thuế. Các nghiên cứu gần đây đã cố gắng kết hợp các nguồn dữ liệu khác nhau, bao gồm dữ liệu thuế và thống kê tài khoản quốc gia, để đưa ra các ước tính toàn diện hơn về phân phối thu nhập và tài sản, đặc biệt là ở đỉnh (Alvaredo et al., 2018; Saez & Zucman, 2016). Những nỗ lực này đã làm sáng tỏ mức độ bất bình đẳng cao hơn so với những gì các nguồn dữ liệu truyền thống ban đầu gợi ý. Để tìm hiểu thêm về các phương pháp phân tích dữ liệu, bạn có thể tham khảo bài viết về phân tích định lượng bằng SPSS.

Sự quan tâm đến bất bình đẳng kinh tế đã tăng vọt trong những năm gần đây, một phần do nhận thức về sự gia tăng bất bình đẳng ở nhiều quốc gia kể từ những năm 1980, sau một giai đoạn bất bình đẳng giảm hoặc ổn định sau Thế chiến II (Kuznets, 1955). Mặc dù có những tranh luận về xu hướng bất bình đẳng toàn cầu (ví dụ, bất bình đẳng giữa các quốc gia có thể giảm nhờ tăng trưởng của các nền kinh tế mới nổi, nhưng bất bình đẳng trong nội bộ nhiều quốc gia lại tăng), thì bất bình đẳng trong nội bộ quốc gia vẫn là mối quan tâm chính sách cấp bách (Milanovic, 2016; Bourguignon, 2015). Sự gia tăng bất bình đẳng này được liên kết với nhiều yếu tố, bao gồm thay đổi công nghệ thiên về kỹ năng, toàn cầu hóa, sự suy yếu của các thể chế lao động (như công đoàn), thay đổi trong cấu trúc thị trường (tăng cường sức mạnh độc quyền), và các chính sách về thuế và chi tiêu công (Stiglitz, 2imply the tax burden is less progressive). Understanding the nuanced concept of inequality, encompassing its various dimensions and measurement challenges, is fundamental for rigorous analysis of these drivers and their consequences.
Để hiểu rõ hơn về những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, bạn có thể tham khảo thêm về các học thuyết quản trị kinh doanh.
Một yếu tố quan trọng khác cần xem xét là vai trò của ngành nông nghiệp trong việc đảm bảo an ninh lương thực và ổn định kinh tế.

Tóm lại, khái niệm bất bình đẳng kinh tế là một khái niệm đa diện, không chỉ giới hạn ở sự khác biệt về thu nhập mà còn bao gồm sự chênh lệch về tài sản, tiêu dùng và quan trọng nhất là cơ hội. Nó là một hiện tượng năng động, chịu ảnh hưởng của các yếu tố cấu trúc và chính sách, và có những tác động sâu rộng đến kinh tế và xã hội. Việc đo lường bất bình đẳng đòi hỏi sử dụng nhiều chỉ số khác nhau và đối mặt với những thách thức về dữ liệu. Một phân tích toàn diện về bất bình đẳng kinh tế cần xem xét tất cả các chiều cạnh này để có được cái nhìn đầy đủ và chính xác về tình hình phân phối nguồn lực trong xã hội. Thêm vào đó, cần phải xem xét đến các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả huy động vốn để có cái nhìn toàn diện về vấn đề này.

Kết luận

Phần này đã làm rõ khái niệm bất bình đẳng kinh tế như một hiện tượng đa diện, bao gồm sự phân bổ không đồng đều của thu nhập, tài sản, tiêu dùng và cơ hội. Chúng tôi đã xem xét các chiều cạnh chính này, nhấn mạnh rằng bất bình đẳng tài sản thường nghiêm trọng hơn bất bình đẳng thu nhập và bất bình đẳng cơ hội là cốt lõi của sự bất công. Việc đo lường bất bình đẳng đòi hỏi nhiều chỉ số khác nhau như Gini, Theil, Atkinson và các thước đo dựa trên tỷ lệ phân phối, mỗi loại đều có ưu điểm và hạn chế riêng, đồng thời việc thu thập dữ liệu chính xác là một thách thức liên tục. Hiểu rõ khái niệm phức tạp này là nền tảng thiết yếu để phân tích các nguyên nhân sâu xa, đánh giá tác động kinh tế và xã hội, và xây dựng các khuôn khổ chính sách nhằm giải quyết hiệu quả thách thức bất bình đẳng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu ngày càng phức tạp.

Tài liệu tham khảo

Alvaredo, F., Chancel, L., Piketty, T., Saez, E., & Zucman, G. (2018). World Inequality Report 2018. World Inequality Lab.

Atkinson, A.B. (1970). On the Measurement of Inequality. Journal of Economic Theory, 2(3), 244-263.

Bourguignon, F. (2015). The Globalization of Inequality. Princeton University Press.

Davies, J. B., Sandstrom, S., Shorrocks, A. F., & Wolff, E. N. (2008). The World Distribution of Household Wealth. UNU-WIDER.

Kuznets, S. (1955). Economic Growth and Income Inequality. The American Economic Review, 45(1), 1-28.

Marrero, G. A., & Rodríguez, J. G. (2013). Income Inequality and Economic Growth Revisited. Research Policy, 42(9), 1544-1561.

Milanovic, B. (2016). Global Inequality: A New Approach for the Age of Globalization. Harvard University Press.

Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Harvard University Press.

Saez, E., & Zucman, G. (2016). Wealth Inequality in the United States since 1913: Evidence from Capitalized Income Tax Data. The Quarterly Journal of Economics, 131(2), 519-578.

Stiglitz, J.E. (2012). The Price of Inequality: How Today’s Divided Society Endangers Our Future. W. W. Norton & Company.

World Bank (2016). Fair Progress? Economic Mobility Across Generations Around the World. World Bank Group.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm