Tổng quan Định nghĩa về tài chính số (Digital Finance)

Giới thiệu

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa và sự phát triển vượt bậc của công nghệ, tài chính số (Digital Finance) đã nổi lên như một lĩnh vực quan trọng, định hình lại cấu trúc và hoạt động của hệ thống tài chính hiện đại. Sự trỗi dậy của tài chính số không chỉ đơn thuần là việc số hóa các dịch vụ tài chính truyền thống mà còn tạo ra một hệ sinh thái tài chính mới, mang lại nhiều cơ hội và thách thức cho các cá nhân, doanh nghiệp và cả nền kinh tế. Bài viết này sẽ đi sâu vào việc làm rõ định nghĩa về tài chính số, tổng hợp các quan điểm khác nhau từ các nghiên cứu khoa học, đồng thời phân tích các khía cạnh cốt lõi và phạm vi của lĩnh vực này. Mục tiêu là cung cấp một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về tài chính số, làm nền tảng cho việc nghiên cứu và ứng dụng lĩnh vực này trong tương lai.

Định nghĩa về tài chính số (Digital Finance)

Tài chính số, một thuật ngữ ngày càng phổ biến trong giới học thuật, kinh doanh và chính sách, vẫn đang trong quá trình định hình và phát triển. Mặc dù chưa có một định nghĩa thống nhất hoàn toàn được chấp nhận rộng rãi, các nghiên cứu khoa học đã đưa ra nhiều cách tiếp cận khác nhau để mô tả và làm rõ bản chất của tài chính số. Một cách tiếp cận cơ bản nhất là xem tài chính số như sự ứng dụng công nghệ vào lĩnh vực tài chính. Theo quan điểm này, tài chính số bao gồm tất cả các dịch vụ và sản phẩm tài chính được cung cấp và sử dụng thông qua các nền tảng công nghệ số. Điều này bao gồm một loạt các đổi mới như thanh toán di động, cho vay trực tuyến, ngân hàng số, tiền điện tử, công nghệ chuỗi khối (blockchain), và các nền tảng đầu tư trực tuyến (Claessens et al., 2018).
Trong lĩnh vực tiền điện tử, có một loại tiền phổ biến là Bitcoin.

Tuy nhiên, định nghĩa đơn giản này có thể chưa phản ánh đầy đủ sự phức tạp và phạm vi rộng lớn của tài chính số. Một số nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng tài chính số không chỉ là về công nghệ, mà còn là về sự thay đổi mô hình kinh doanh và cách thức tương tác giữa các chủ thể trong hệ thống tài chính. Ví dụ, Buchak et al. (2018) trong nghiên cứu về sự trỗi dậy của ngân hàng bóng tối và cho vay ngang hàng, cho rằng tài chính số đại diện cho một sự thay đổi cấu trúc trong ngành tài chính, với sự xuất hiện của các mô hình kinh doanh mới dựa trên dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và các nền tảng số. Họ nhấn mạnh rằng các công ty Fintech, thường là động lực chính của tài chính số, đang thách thức các định chế tài chính truyền thống và tạo ra một môi trường cạnh tranh mới.

Một định nghĩa toàn diện hơn về tài chính số được đưa ra bởi Ozili (2018), người xem tài chính số là “sự đổi mới về tài chính và công nghệ, dẫn đến các mô hình kinh doanh mới, ứng dụng mới, quy trình mới và sản phẩm mới có tác động vật chất đến việc cung cấp dịch vụ tài chính”. Định nghĩa này mở rộng phạm vi của tài chính số, không chỉ giới hạn ở các công nghệ cụ thể mà còn bao gồm cả các mô hình kinh doanh mới và tác động của chúng đến ngành tài chính. Ozili (2018) cũng nhấn mạnh rằng tài chính số không chỉ giới hạn ở khu vực chính thức mà còn bao gồm cả khu vực phi chính thức, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, nơi tài chính số có tiềm năng lớn trong việc thúc đẩy tiếp cận tài chính cho những người chưa được phục vụ.

Liên quan đến khía cạnh tiếp cận tài chính, Demirgüç-Kunt et al. (2018) trong báo cáo của Ngân hàng Thế giới về Fintech và tài chính số, tập trung vào vai trò của tài chính số trong việc thúc đẩy tài chính toàn diện (financial inclusion). Họ định nghĩa tài chính số là việc sử dụng công nghệ số để cung cấp và tiếp cận các dịch vụ tài chính. Báo cáo này nhấn mạnh rằng tài chính số có thể giảm chi phí giao dịch, tăng tốc độ và sự tiện lợi, và mở rộng phạm vi tiếp cận dịch vụ tài chính đến những khu vực và nhóm dân cư trước đây bị loại trừ khỏi hệ thống tài chính chính thức. Ví dụ, thanh toán di động đã trở thành một công cụ quan trọng để tiếp cận tài chính ở nhiều quốc gia đang phát triển, đặc biệt là ở khu vực châu Phi, nơi cơ sở hạ tầng ngân hàng truyền thống còn hạn chế (GSMA, 2021).
Các dịch vụ của ngân hàng thương mại cũng đang dần được số hóa.

Từ góc độ quản lý rủi ro và ổn định tài chính, Financial Stability Board (FSB, 2019) định nghĩa tài chính số là “cung cấp dịch vụ tài chính thông qua công nghệ số”. FSB nhấn mạnh rằng sự phát triển nhanh chóng của tài chính số mang lại cả cơ hội và rủi ro cho hệ thống tài chính toàn cầu. Cơ hội bao gồm tăng cường hiệu quả, giảm chi phí, và thúc đẩy đổi mới. Tuy nhiên, rủi ro cũng gia tăng, bao gồm rủi ro hoạt động, rủi ro mạng, rủi ro bảo mật dữ liệu, và rủi ro hệ thống tiềm ẩn. FSB kêu gọi các nhà quản lý và chính sách cần theo dõi chặt chẽ sự phát triển của tài chính số và xây dựng các khung pháp lý và giám sát phù hợp để đảm bảo ổn định tài chính và bảo vệ người tiêu dùng.

Một số nghiên cứu khác tập trung vào các khía cạnh cụ thể của tài chính số. Ví dụ, Philippon (2016) nghiên cứu về sự phát triển của Fintech và vai trò của nó trong việc giảm chi phí trung gian tài chính. Ông định nghĩa Fintech như là “sự ứng dụng công nghệ để cải thiện hoặc tự động hóa các dịch vụ tài chính”. Philippon (2016) cho rằng Fintech có tiềm năng cách mạng hóa ngành tài chính bằng cách giảm chi phí giao dịch, tăng tính minh bạch, và cải thiện trải nghiệm người dùng. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo về các rủi ro tiềm ẩn, bao gồm rủi ro tập trung quyền lực vào tay một số ít công ty công nghệ lớn và rủi ro về sự ổn định tài chính nếu Fintech phát triển quá nhanh mà không có sự giám sát phù hợp.

Buckley và Barberis (2016) tiếp cận tài chính số từ góc độ pháp lý và quy định. Họ định nghĩa Fintech là “công nghệ tài chính”, bao gồm bất kỳ công nghệ nào được sử dụng để tự động hóa và cải thiện việc cung cấp và sử dụng các dịch vụ tài chính. Họ nhấn mạnh sự cần thiết phải có các quy định pháp lý linh hoạt và phù hợp để thúc đẩy đổi mới trong lĩnh vực Fintech và tài chính số, đồng thời bảo vệ người tiêu dùng và duy trì ổn định tài chính. Buckley và Barberis (2016) cho rằng các quy định truyền thống có thể không phù hợp với bản chất nhanh chóng thay đổi và xuyên biên giới của tài chính số, và cần có những cách tiếp cận mới, dựa trên nguyên tắc và linh hoạt hơn.
Trong lĩnh vực tài chính hiện nay, lý thuyết uy nhiệm agency theory cũng được áp dụng rộng rãi.

Từ các định nghĩa và quan điểm khác nhau trên, có thể thấy rằng tài chính số là một khái niệm đa chiều và đang phát triển. Tuy nhiên, có một số yếu tố cốt lõi chung trong các định nghĩa này:

• Công nghệ là yếu tố trung tâm: Tất cả các định nghĩa đều nhấn mạnh vai trò của công nghệ số như là yếu tố nền tảng của tài chính số. Các công nghệ như internet, điện thoại di động, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối, và điện toán đám mây là động lực chính cho sự phát triển của tài chính số.
• Đổi mới và thay đổi mô hình kinh doanh: Tài chính số không chỉ là việc số hóa các dịch vụ tài chính truyền thống, mà còn tạo ra các mô hình kinh doanh mới, sản phẩm mới, và quy trình mới. Các công ty Fintech thường tiên phong trong việc đổi mới và phá vỡ các mô hình kinh doanh truyền thống trong ngành tài chính.
• Tác động đến việc cung cấp và tiếp cận dịch vụ tài chính: Tài chính số có tiềm năng lớn trong việc cải thiện hiệu quả, giảm chi phí, và mở rộng phạm vi tiếp cận dịch vụ tài chính. Nó có thể giúp cung cấp dịch vụ tài chính cho những người trước đây bị loại trừ, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.
• Rủi ro và thách thức: Sự phát triển nhanh chóng của tài chính số cũng đi kèm với những rủi ro và thách thức mới, bao gồm rủi ro hoạt động, rủi ro mạng, rủi ro bảo mật dữ liệu, rủi ro pháp lý và quy định, và rủi ro hệ thống tiềm ẩn.

Để đưa ra một định nghĩa tổng hợp và bao quát hơn, có thể định nghĩa Tài chính số là việc ứng dụng các công nghệ số để cung cấp và sử dụng các dịch vụ tài chính, tạo ra các mô hình kinh doanh mới, sản phẩm và quy trình đổi mới, nhằm cải thiện hiệu quả, mở rộng phạm vi tiếp cận, và thay đổi cách thức hoạt động của hệ thống tài chính, đồng thời đặt ra những thách thức mới về quản lý rủi ro, bảo vệ người tiêu dùng và ổn định tài chính. Định nghĩa này bao gồm cả khía cạnh công nghệ, đổi mới mô hình kinh doanh, tác động đến tiếp cận tài chính, và các rủi ro, thách thức liên quan.
Trong đó, cần đảm bảo chất lượng cho vay của các tổ chức tín dụng.

Phạm vi của tài chính số rất rộng và liên tục mở rộng theo sự phát triển của công nghệ. Hiện tại, nó bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm:

• Thanh toán số: Bao gồm thanh toán di động, thanh toán trực tuyến, ví điện tử, và các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt khác. Đây là một trong những lĩnh vực phát triển nhanh nhất của tài chính số, đặc biệt ở các nước đang phát triển.
• Cho vay số: Bao gồm cho vay ngang hàng (peer-to-peer lending), cho vay trực tuyến, và các nền tảng cho vay sử dụng dữ liệu lớn và thuật toán để đánh giá rủi ro tín dụng.
• Ngân hàng số: Bao gồm ngân hàng trực tuyến, ngân hàng di động, và các ngân hàng hoàn toàn trực tuyến (neobanks). Ngân hàng số tập trung vào việc cung cấp dịch vụ ngân hàng tiện lợi, nhanh chóng và cá nhân hóa thông qua các kênh số.
• Đầu tư số: Bao gồm các nền tảng đầu tư trực tuyến, robo-advisors, và các ứng dụng giao dịch chứng khoán trực tuyến. Đầu tư số giúp dân chủ hóa đầu tư và làm cho nó dễ dàng tiếp cận hơn với nhiều người.
• Tiền điện tử và tài sản số: Bao gồm Bitcoin, Ethereum, và các loại tiền điện tử khác, cũng như các tài sản số như token chứng khoán và token tiện ích. Lĩnh vực này còn rất mới và đang phát triển nhanh chóng, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro và thách thức pháp lý và quy định.
• Công nghệ bảo hiểm (Insurtech): Ứng dụng công nghệ vào lĩnh vực bảo hiểm, bao gồm các sản phẩm bảo hiểm trực tuyến, đánh giá rủi ro dựa trên dữ liệu lớn, và tự động hóa quy trình bồi thường.
• Công nghệ quy định (Regtech) và Công nghệ giám sát (Suptech): Ứng dụng công nghệ để hỗ trợ các tổ chức tài chính tuân thủ quy định và giúp các cơ quan quản lý giám sát thị trường tài chính hiệu quả hơn.

Sự phát triển của tài chính số đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong hệ thống tài chính toàn cầu. Nó mang lại nhiều lợi ích tiềm năng, bao gồm tăng cường hiệu quả, giảm chi phí, thúc đẩy đổi mới, mở rộng tiếp cận tài chính, và tạo ra các cơ hội kinh tế mới. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những thách thức mới về quản lý rủi ro, bảo vệ người tiêu dùng, ổn định tài chính, và cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà quản lý, chính sách, doanh nghiệp và học giả để khai thác tối đa tiềm năng của tài chính số và giảm thiểu các rủi ro của nó.
Thương mại điện tử ngày càng phát triển, kéo theo đó là sự thay đổi trong lĩnh vực tài chính điện tử.

Kết luận

Tóm lại, tài chính số là một lĩnh vực đa dạng và phát triển nhanh chóng, được định hình bởi sự hội tụ của công nghệ và tài chính. Mặc dù chưa có một định nghĩa duy nhất được chấp nhận rộng rãi, các nghiên cứu khoa học đều thống nhất về vai trò trung tâm của công nghệ số, sự đổi mới mô hình kinh doanh, và tác động của nó đến việc cung cấp và tiếp cận dịch vụ tài chính. Tài chính số không chỉ đơn thuần là số hóa các dịch vụ tài chính truyền thống mà còn tạo ra một hệ sinh thái tài chính mới, mang lại nhiều cơ hội và thách thức. Việc hiểu rõ định nghĩa và phạm vi của tài chính số là rất quan trọng để có thể tận dụng tối đa lợi ích và quản lý hiệu quả các rủi ro liên quan đến lĩnh vực này. Trong tương lai, nghiên cứu sâu hơn về các khía cạnh khác nhau của tài chính số, bao gồm tác động kinh tế xã hội, khung pháp lý và quy định, và các mô hình kinh doanh bền vững, là rất cần thiết để đảm bảo sự phát triển lành mạnh và bền vững của tài chính số.

Tài liệu tham khảo

Buckley, R. P., & Barberis, J. (2016). Fintech in developing countries: Charting new regulatory frontiers. University of Illinois Law Review, 2016(1), 71-118.

Buchak, G., Matvos, G., Piskorski, T., & Seru, A. (2018). Fintech, regulatory arbitrage, and the rise of shadow banks. Journal of Financial Economics, 130(3), 453-483.

Claessens, S., Frost, J., Gambacorta, L., & Genay, H. (2018). Fintech credit markets around the world: Size, drivers and policy issues. BIS Quarterly Review.

Demirgüç-Kunt, A., Klapper, L., Singer, D., Ansar, S., & Hess, J. (2018). The Global Findex Database 2017: Measuring financial inclusion and the fintech revolution. World Bank Publications.

Financial Stability Board (FSB). (2019). Fintech and market structure in financial services: Market developments and potential financial stability implications. FSB.

GSMA. (2021). The state of mobile money in Sub-Saharan Africa. GSMA.

Ozili, P. K. (2018). Digital finance, inclusion, and stability: What do we know?. Journal of Economic Surveys, 32(4), 1153-1179.

Philippon, T. (2016). The fintech opportunity. National Bureau of Economic Research.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm