Introduction
Khu vực kinh tế phi chính thức là một bộ phận cấu thành đáng kể và ngày càng gia tăng trong cấu trúc kinh tế của nhiều quốc gia, đặc biệt là các nền kinh tế đang phát triển. Nó bao gồm các hoạt động kinh tế không được đăng ký đầy đủ, không tuân thủ các quy định pháp lý và lao động chính thức, thường thiếu sự bảo vệ xã hội và an sinh. Mặc dù tồn tại bên lề hệ thống chính thức, khu vực này đóng vai trò đa diện và phức tạp trong đời sống kinh tế và xã hội. Phần này của bài viết sẽ đi sâu phân tích vai trò của khu vực kinh tế phi chính thức, xem xét cả những đóng góp tích cực lẫn những hạn chế và thách thức mà nó mang lại, dựa trên tổng quan các nghiên cứu học thuật hiện có và những phát hiện gần đây.
Vai trò của khu vực kinh tế phi chính thức
Khu vực kinh tế phi chính thức, với sự đa dạng về quy mô, hình thức hoạt động và đặc điểm lao động, từ lâu đã trở thành một chủ đề quan trọng trong nghiên cứu kinh tế phát triển, kinh tế lao động và xã hội học kinh tế. Khái niệm về khu vực này đã trải qua quá trình phát triển đáng kể kể từ khi được Keith Hart (1973) sử dụng lần đầu để mô tả các hoạt động kiếm sống ở Ghana. Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đã đưa ra định nghĩa rộng rãi hơn, xem kinh tế phi chính thức là “tất cả các hoạt động kinh tế của người lao động và các đơn vị kinh tế mà, trên cả phương diện pháp lý và thực tiễn, không được bao phủ hoặc không đủ được bao phủ bởi các thỏa thuận chính thức” (ILO, 2002, para. 7). Định nghĩa này bao gồm các đơn vị sản xuất hộ gia đình, các doanh nghiệp nhỏ không đăng ký, và cả người lao động trong các đơn vị chính thức nhưng có quan hệ lao động phi chính thức. Quy mô của khu vực này rất đáng kể trên phạm vi toàn cầu, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng việc làm và đôi khi cả GDP, đặc biệt ở các nước thu nhập thấp và trung bình (ILO, 2018; World Bank, 2019). Sự tồn tại dai dẳng và quy mô lớn của kinh tế phi chính thức là minh chứng cho vai trò không thể phủ nhận của nó trong bối cảnh kinh tế toàn cầu.
Một trong những vai trò quan trọng nhất và được thừa nhận rộng rãi của khu vực kinh tế phi chính thức là tạo việc làm và thu nhập, đặc biệt cho các nhóm dân số dễ bị tổn thương hoặc khó tiếp cận thị trường lao động chính thức (Portes, 2010). Những người lao động phi chính thức thường là lao động nhập cư, phụ nữ, thanh niên có trình độ học vấn thấp, hoặc những người sống ở các khu vực nông thôn chuyển ra thành thị. Đối với họ, các hoạt động phi chính thức như buôn bán nhỏ, dịch vụ gia đình, sửa chữa, xây dựng không chính thức hay nông nghiệp nhỏ lẻ là con đường duy nhất để có việc làm và tạo thu nhập trang trải cuộc sống khi cánh cửa của khu vực chính thức vẫn khép chặt do thiếu kỹ năng, thiếu vốn, hoặc rào cản hành chính và xã hội (Fields, 1975; Portes et al., 1989). Khu vực này hoạt động như một “lưới an sinh” tự phát, đặc biệt hữu ích trong thời kỳ suy thoái kinh tế hoặc khi thị trường lao động chính thức co hẹp, giúp giảm thiểu áp lực thất nghiệp và nghèo đói (World Bank, 2019). Nó cung cấp một phương tiện sinh kế cơ bản, cho phép hàng triệu người duy trì cuộc sống và đáp ứng các nhu cầu thiết yếu của gia đình. Bạn có thể tham khảo thêm về vai trò của ngành nông nghiệp trong nền kinh tế quốc dân tại đây: https://luanvanaz.com/vai-tro-cua-nganh-nong-nghiep-trong-nen-kinh-te-quoc-dan.html
Bên cạnh việc tạo việc làm và thu nhập, khu vực kinh tế phi chính thức còn đóng góp vào sự năng động của nền kinh tế thông qua việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ với chi phí thấp hơn so với khu vực chính thức (Maloney, 2004). Các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, người bán hàng rong, dịch vụ sửa chữa tại nhà cung cấp sự tiện lợi và giá cả phải chăng cho người tiêu dùng có thu nhập thấp. Họ thường hoạt động ở những thị trường ngách mà khu vực chính thức không với tới hoặc không có lợi nhuận. Khả năng thích ứng nhanh chóng với nhu cầu thị trường, quy trình ra quyết định linh hoạt và chi phí hoạt động thấp hơn (do không phải tuân thủ đầy đủ các quy định, thuế, phí) cho phép các đơn vị phi chính thức cung cấp các sản phẩm và dịch vụ phù hợp với khả năng chi trả của đại bộ phận dân chúng (De Soto, 2000). Vai trò này đặc biệt quan trọng ở các nước đang phát triển, nơi mà sức mua của người dân còn hạn chế và sự tiếp cận với các dịch vụ chính thức còn gặp nhiều khó khăn. Để hiểu rõ hơn về đặc điểm của dịch vụ, bạn có thể tham khảo bài viết này: https://luanvanaz.com/dac-diem-cua-dich-vu-y-te.html
Khu vực kinh tế phi chính thức cũng là môi trường cho sự phát triển của tinh thần kinh doanh và đổi mới ở cấp độ vi mô (Maloney, 2004). Đối mặt với những hạn chế về vốn, công nghệ và tiếp cận thị trường, người lao động và chủ doanh nghiệp phi chính thức thường phải rất sáng tạo để tồn tại và phát triển. Họ tìm ra những cách thức mới để sử dụng nguồn lực sẵn có, xây dựng mạng lưới quan hệ xã hội để hỗ trợ kinh doanh, và phát triển các mô hình kinh doanh linh hoạt phù hợp với bối cảnh địa phương. Mặc dù sự đổi mới này có thể không mang tính đột phá công nghệ, nhưng nó là động lực quan trọng thúc đẩy hoạt động kinh tế ở cơ sở và tạo ra những giải pháp thích ứng với điều kiện cụ thể (Portes, 2010). Nó cũng có thể là bước đệm cho một số cá nhân để tích lũy kinh nghiệm, vốn và cuối cùng chuyển sang khu vực chính thức, dù con đường này không phải lúc nào cũng dễ dàng hay phổ biến (Perry et al., 2007). Xem thêm về vai trò của quyết định trong quản trị tại: https://luanvanaz.com/ban-chat-vai-tro-va-chuc-nang-cua-quyet-dinh-trong-quan-tri.html
Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực, sự tồn tại của khu vực kinh tế phi chính thức cũng đi kèm với nhiều thách thức và hệ lụy tiêu cực. Một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất là thiếu sự bảo vệ xã hội và an sinh cho người lao động (ILO, 2018). Người lao động phi chính thức thường không có hợp đồng lao động bằng văn bản, không được đóng bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp. Điều này khiến họ rất dễ bị tổn thương trước các rủi ro về sức khỏe, tai nạn lao động, mất việc làm hoặc tuổi già. Điều kiện làm việc trong khu vực phi chính thức thường kém an toàn, giờ làm việc dài, thu nhập không ổn định và thấp hơn đáng kể so với khu vực chính thức cho công việc tương đương (World Bank, 2019). Sự thiếu vắng các quyền cơ bản của người lao động và môi trường làm việc thiếu an toàn là những vấn đề nhức nhối cần được giải quyết. Một trong số đó là ý nghĩa của việc phòng chống bạo lực gia đình: https://luanvanaz.com/y-nghia-cua-viec-phong-chong-bao-luc-gia-dinh.html
Một thách thức khác là khu vực kinh tế phi chính thức thường có năng suất lao động thấp và tiềm năng tăng trưởng hạn chế (La Porta & Shleifer, 2014). Do thiếu vốn đầu tư, công nghệ tiên tiến, kỹ năng quản lý chuyên nghiệp và khả năng tiếp cận tín dụng chính thức, các đơn vị phi chính thức thường hoạt động theo quy mô nhỏ, sử dụng công nghệ lạc hậu và khó mở rộng quy mô. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập của người lao động mà còn giới hạn đóng góp của khu vực này vào tăng trưởng năng suất chung của nền kinh tế. Hơn nữa, sự thiếu minh bạch và không tuân thủ quy định pháp lý (bao gồm cả thuế) cũng hạn chế khả năng tích lũy vốn, tiếp cận thị trường lớn hơn và tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu (De Soto, 2000; Perry et al., 2007). Mặc dù có những liên kết nhất định với khu vực chính thức thông qua subcontracting hoặc cung ứng hàng hóa/dịch vụ, các liên kết này thường mang tính bóc lột hơn là hợp tác cùng phát triển (Portes, 2010). Tìm hiểu thêm về lý thuyết chi phí giao dịch tại: https://luanvanaz.com/kinh-te-hoc-ve-chi-phi-giao-dich-transaction-cost-economics-tce.html
Sự tồn tại phổ biến của khu vực kinh tế phi chính thức cũng gây ra những hệ lụy cho nền kinh tế vĩ mô và quản lý nhà nước. Việc không thu được thuế đầy đủ từ khu vực này làm giảm nguồn thu ngân sách nhà nước, hạn chế khả năng chi tiêu công cho các dịch vụ thiết yếu như giáo dục, y tế, hạ tầng và an sinh xã hội (World Bank, 2019). Nó cũng tạo ra một sân chơi không công bằng giữa các doanh nghiệp chính thức tuân thủ đầy đủ quy định và đóng thuế, với các đơn vị phi chính thức có chi phí hoạt động thấp hơn do tránh né nghĩa vụ. Điều này có thể làm méo mó cạnh tranh, cản trở sự phát triển của khu vực doanh nghiệp chính thức và tạo ra động lực cho một số đơn vị chính thức chuyển sang hoạt động phi chính thức để giảm chi phí. Việc quản lý và điều chỉnh khu vực phi chính thức cũng rất khó khăn do tính phân tán, thiếu thông tin và sự phức tạp của các hoạt động (ILO, 2018). Để hiểu rõ hơn, bạn có thể tham khảo về ngân sách địa phương tại đây: https://luanvanaz.com/ngan-sach-dia-phuong-la-gi-khai-niem-va-vai-tro-cua-ngan-sach-dia-phuong.html
Nghiên cứu gần đây về khu vực kinh tế phi chính thức nhấn mạnh tính không đồng nhất của nó (Maloney, 2004; Perry et al., 2007). Khu vực này không chỉ bao gồm “kinh tế sống còn” của những người nghèo nhất mà còn có cả “kinh tế cơ hội” của những cá nhân hoặc doanh nghiệp lựa chọn hoạt động phi chính thức để tránh thuế, quy định hoặc tận dụng sự linh hoạt. Sự phân biệt này rất quan trọng cho việc xây dựng chính sách, vì các giải pháp hỗ trợ hoặc điều chỉnh cần phải khác nhau tùy thuộc vào động cơ và đặc điểm của từng nhóm. Các chính sách nhằm giúp đỡ những người nghèo khó trong kinh tế sống còn (ví dụ: hỗ trợ kỹ năng, vốn nhỏ, kết nối thị trường) sẽ khác với các chính sách nhằm thúc đẩy quá trình chính thức hóa đối với những người có tiềm năng phát triển thành doanh nghiệp chính thức (ví dụ: đơn giản hóa thủ tục đăng ký, giảm gánh nặng thuế và quy định, tiếp cận tín dụng chính thức). Đọc thêm về các học thuyết quản trị kinh doanh tại: https://luanvanaz.com/cac-hoc-thuyet-quan-tri-kinh-doanh.html
Cuộc tranh luận về chính sách đối với khu vực kinh tế phi chính thức vẫn tiếp diễn. Một số quan điểm truyền thống chủ trương “đàn áp” hoặc “triệt tiêu” khu vực này để buộc các hoạt động chuyển sang chính thức (De Soto, 2000). Tuy nhiên, kinh nghiệm thực tế cho thấy cách tiếp cận này thường không hiệu quả và có thể gây tổn thương đến sinh kế của hàng triệu người. Quan điểm hiện đại hơn ủng hộ việc “quản lý” và “hỗ trợ” khu vực phi chính thức, tìm cách giảm thiểu các mặt tiêu cực (như thiếu bảo vệ lao động) đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các đơn vị có tiềm năng để họ tự nguyện hoặc dần dần chuyển sang chính thức (ILO, 2018; World Bank, 2019). Các chính sách được đề xuất bao gồm đơn giản hóa thủ tục đăng ký kinh doanh, cung cấp các gói an sinh xã hội phù hợp với người lao động phi chính thức, cải thiện điều kiện làm việc, hỗ trợ tiếp cận tài chính và thị trường, và xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng phù hợp. Mặc dù quá trình chính thức hóa là mục tiêu dài hạn nhằm cải thiện điều kiện làm việc, tăng năng suất và mở rộng cơ sở thuế, nó cần được tiếp cận một cách thận trọng, linh hoạt và dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về đặc điểm và động lực của khu vực phi chính thức trong từng bối cảnh cụ thể. Nghiên cứu gần đây cũng khám phá tác động của các cú sốc bên ngoài, chẳng hạn như đại dịch COVID-19, đối với khu vực phi chính thức. Đại dịch đã làm bộc lộ rõ hơn sự dễ bị tổn thương của người lao động phi chính thức do mất việc làm đột ngột và thiếu các biện pháp hỗ trợ thu nhập chính thức, nhưng đồng thời cũng cho thấy khả năng phục hồi và thích ứng của khu vực này trong việc tạo ra các hoạt động kinh tế mới hoặc thay đổi hình thức hoạt động để tồn tại (một quan sát chung từ các báo cáo kinh tế quốc tế gần đây, chưa có nghiên cứu học thuật sâu rộng đủ để trích dẫn cụ thể nhiều nguồn, nhưng đây là một xu hướng nghiên cứu đang nổi). Tìm hiểu thêm về quan điểm và định nghĩa du lịch tại: https://luanvanaz.com/quan-diem-ve-du-lich.html
Tóm lại, vai trò của khu vực kinh tế phi chính thức rất đa chiều. Nó là nguồn cung cấp việc làm và thu nhập thiết yếu cho một bộ phận lớn dân cư, cung cấp hàng hóa và dịch vụ giá rẻ, đồng thời nuôi dưỡng tinh thần kinh doanh ở cấp độ cơ sở. Tuy nhiên, nó cũng gắn liền với điều kiện làm việc bấp bênh, thiếu bảo vệ xã hội, năng suất thấp và gây ra những thách thức cho quản lý kinh tế vĩ mô. Hiểu rõ tính phức tạp và không đồng nhất của khu vực này là điều kiện tiên quyết để xây dựng các chính sách hiệu quả, nhằm vừa hỗ trợ sinh kế cho người dân, vừa từng bước cải thiện điều kiện làm việc và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang các hình thức kinh tế chính thức, bền vững và bao trùm hơn (La Porta & Shleifer, 2014). Có thể bạn quan tâm đến khái niệm và vai trò của quản trị công ty tại: https://luanvanaz.com/khai-niem-va-vai-tro-cua-quan-tri-cong-ty.html
Conclusions
Khu vực kinh tế phi chính thức đóng vai trò trung tâm nhưng thường bị đánh giá thấp trong nhiều nền kinh tế, đặc biệt là các nền kinh tế đang phát triển. Như đã phân tích, vai trò này mang tính chất lưỡng diện sâu sắc. Một mặt, nó là nguồn cung cấp việc làm và thu nhập quan trọng, hoạt động như một lưới an sinh xã hội, và cung cấp hàng hóa/dịch vụ giá rẻ cho người dân có thu nhập thấp. Mặt khác, nó gắn liền với điều kiện làm việc bấp bênh, thiếu bảo vệ pháp lý và xã hội, năng suất thấp, và thách thức cho quản lý nhà nước. Hiểu rõ tính không đồng nhất của khu vực này và các động lực tồn tại của nó là rất quan trọng cho việc hoạch định chính sách. Thay vì tìm cách loại bỏ hoàn toàn, các chính sách hiệu quả cần tập trung vào việc giảm thiểu những mặt tiêu cực, hỗ trợ cải thiện điều kiện sống và làm việc, và tạo ra các con đường khả thi để các hoạt động phi chính thức có thể dần chuyển đổi hoặc liên kết chặt chẽ hơn với khu vực chính thức một cách bền vững và bao trùm hơn, đảm bảo an sinh và công bằng cho mọi người lao động.
References
De Soto, H. (2000). The Mystery of Capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails Everywhere Else. Basic Books.
Fields, G. S. (1975). Rural-urban migration, urban unemployment and underemployment, and job-search activity in LDCs. Journal of Development Economics, 2(2), 165-187.
Hart, K. (1973). Informal income opportunities and urban employment in Ghana. Journal of Modern African Studies, 11(1), 61-89.
International Labour Organization (ILO). (2002). Decent work and the informal economy: Report VI. International Labour Conference, 90th Session. ILO.
International Labour Organization (ILO). (2018). Women and men in the informal economy: A statistical picture (3rd ed.). ILO.
La Porta, R., & Shleifer, A. (2014). Informality and development. Journal of Economic Perspectives, 28(3), 109-126.
Maloney, W. F. (2004). Informality Revisited. World Bank Publications.
Perry, G. E., Arias, O. S., Fajnzylber, P., Maloney, W. F., & Saavedra-Chanduvi, J. (2007). Informality: Exit and Exclusion. World Bank Publications.
Portes, A. (2010). Economic Sociology: A Systematic Inquiry. Princeton University Press.
Portes, A., Castells, M., & Benton, L. A. (Eds.). (1989). The Informal Economy: Studies in Advanced and Less Developed Countries. Johns Hopkins University Press.
World Bank. (2019). The Global Informal Economy: Causes, Consequences, and Policies. World Bank.
Questions & Answers
Tuyệt vời. Dưới đây là các câu trả lời cho 5 câu hỏi dựa trên nội dung bài viết, được trình bày theo định dạng và yêu cầu của bạn:
Q&A
A1: Khu vực kinh tế phi chính thức tạo việc làm và thu nhập quan trọng, đặc biệt cho các nhóm dễ bị tổn thương khó tiếp cận thị trường chính thức. Nó là con đường kiếm sống duy nhất cho nhiều người và hoạt động như một lưới an sinh tự phát, giúp giảm thiểu áp lực thất nghiệp và nghèo đói, đặc biệt trong thời kỳ kinh tế khó khăn.
A2: Thách thức chính là thiếu bảo vệ xã hội và an sinh: người lao động thường không có hợp đồng, bảo hiểm y tế, xã hội, thất nghiệp. Điều này khiến họ rất dễ bị tổn thương trước các rủi ro về sức khỏe, tai nạn lao động, mất việc làm hoặc tuổi già. Điều kiện làm việc thường kém an toàn, giờ làm việc dài và thu nhập thấp, không ổn định.
A3: Tính không đồng nhất của kinh tế phi chính thức, bao gồm “kinh tế sống còn” và “kinh tế cơ hội”, rất quan trọng cho việc xây dựng chính sách. Hiểu rõ sự khác biệt về động cơ và đặc điểm giúp thiết kế các giải pháp hỗ trợ hoặc điều chỉnh phù hợp cho từng nhóm, thay vì áp dụng một cách tiếp cận chung không hiệu quả.
A4: Khu vực phi chính thức làm giảm nguồn thu ngân sách nhà nước do tránh né thuế và quy định. Điều này tạo ra cạnh tranh không công bằng với các doanh nghiệp chính thức tuân thủ pháp luật, vì họ có chi phí hoạt động thấp hơn. Từ đó làm méo mó thị trường và cản trở sự phát triển lành mạnh của khu vực kinh tế chính thức.
A5: Các chính sách hiện đại đề xuất quản lý và hỗ trợ khu vực phi chính thức, tập trung giảm thiểu tiêu cực và tạo điều kiện chuyển đổi dần sang chính thức. Các biện pháp bao gồm đơn giản hóa thủ tục đăng ký, cung cấp các gói an sinh xã hội phù hợp, cải thiện điều kiện làm việc, hỗ trợ tiếp cận tài chính, thị trường và đào tạo kỹ năng phù hợp với đặc điểm của khu vực này.
Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn
Luận Văn A-Z nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!
UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT
