Triển khai chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện

1. Cơ sở triển khai chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện

Khi triển khai chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện trước hết phải dựa vào chính sách BHXH tự nguyện do Nhà nước xây dựng và ban hành. Chính sách này bao giờ cũng được luật hóa thể hiện trong các văn bản pháp quy. Chính sách pháp luật về loại bảo hiểm này bao giờ cũng xác định cụ thể các đối tượng thuộc diện tham gia, chế độ BHXH tự nguyện áp dụng, mức phí phải đóng, phương thức nộp phí để hình thành quỹ và quản lý quỹ. Ngoài ra, các văn bản pháp quy này còn quy định rõ điều kiện hưởng trợ  cấp theo từng chế  độ, mức trợ  cấp, thời gian trợ  cấp…Sở  dĩ  trong quá trình triển khai phải dựa vào chính sách pháp luật là vì có như vậy mới đảm bảo tính thống nhất, tính công bằng trong toàn hệ thống, mới xây dựng được quy trình triển khai phù hợp, mới có cơ sở để thanh tra và kiểm tra.

Ngoài ra, trong quá trình triển khai còn phải căn cứ vào điều kiện cụ thể về cơ sở  vật chất, vào con người. Có như  vậy mới thực hiện tốt tất cả  các công việc, các khâu có liên quan, nhưng vẫn đảm bảo đúng nguyên tắc, tránh cồng kềnh, lãng phí nhân tài vật lực, đồng thời cũng tránh được hiện tượng ùn ứ công việc. Bên cạnh đó, quá trình triển khai cũng chịu sự  kiểm tra, giám sát của cơ  quan quản lý nhà nước về BHXH và các cơ quan chức năng có liên quan theo quy định của pháp luật. Kiểm tra giám sát chủ yếu nhằm mục đích uốn nắn kịp thời những sai sót để công tác triển khai đúng pháp luật, đảm bảo được mục tiêu đề ra.

2. Tổ chức bộ máy triển khai

Tùy theo điều kiện kinh tế  – xã hội của từng nước, mà trên thế  giới có những mô hình tổ chức bộ máy triển khai bảo hiểm xã hội tự nguyện khác nhau. Thông thường, các nước đang phát triển và các nước có nền kinh tế chuyển đổi, bộ máy tổ chức BHXH tự  nguyện nằm trong bộ  máy tổ  chức chung của hệ  thống BHXH, mà đứng đầu là Hội đồng quản lý (như  ở Việt Nam hiện nay). Hội đồng quản lý gồm đại diện của Nhà nước, đại diện người lao động (công đoàn) và giới chủ sử dụng lao động. Hội đồng hoạt động tương tự như Hội đồng quản trị trong các doanh nghiệp. Còn những nước phát triển, bộ  máy tổ chức BHXH tự  nguyện được hình thành độc lập với BHXH bắt buộc (như  ở Ba Lan, Đức…), mà đứng đầu là Hội đồng quản trị. Dưới Hội  đồng  quản  lý/quản  trị  là Tổng  Giám đốc/Giám  đốc  do Chính phủ  hoặc  Hội đồng quản trị bầu ra (tùy theo quy định từng nước). Hội đồng quản lý/quản trị có những  nhiệm vụ  cơ  bản:  Định  hướng  hoạt  động  của  hệ  thống  BHXH tự  nguyện; quản lý các quỹ BHXH tự nguyện nhân danh những người đóng BHXH tự nguyện; chỉ đạo việc thực hiện các dự án đầu tư tăng trưởng quỹ BHXH tự nguyện; chỉ đạo việc tuân thủ và thực hiện các quy định của pháp luật về BHXH tự nguyện; đánh giá chất lượng và hiệu quả hoạt động của các cơ  quan BHXH tự nguyện; kiến nghị với cơ quan quản lý nhà nước về BHXH tự nguyện về xây dựng, sửa đổi, bổ sung pháp luật về BHXH tự nguyện.

Trong cơ quan BHXH tự nguyện trung ương, ngoài Hội đồng quản lý/quản trị còn có khối văn phòng và khối nghiệp vụ. Khối văn phòng có Tổng Giám đốc/Giám đốc  BHXH tự  nguyện,  các Phó Tổng  Giám đốc/Giám  đốc  và bộ  phận  giúp việc. Tùy theo mỗi nước, trong cơ quan BHXH tự nguyện có các bộ phận chuyên môn khác như: Bộ phận tài chính, quản lý đối tượng, đầu tư…

Cấp địa phương, cũng tùy theo từng nước, có thể  có hoặc không có Hội đồng quản  lý/quản  trị.  Nếu  không có Hội  đồng  này, thì chỉ  có Giám đốc  BHXH tự nguyện tỉnh/vùng do Tổng Giám đốc/Giám đốc BHXH tự nguyện trung ương bổ nhiệm  và miễn  nhiệm.  Cơ  quan BHXH tự  nguyện  ở địa  phương  có xu hướng chuyên môn hóa cao về các bộ phận nghiệp vụ.

Cho dù các nước có thể  áp dụng tổ  chức bộ  máy quản lý BHXH tự  nguyện theo những mô hình khác nhau, nhưng để triển khai chính sách BHXH tự  nguyện đạt hiệu quả  cao, đòi hỏi tổ  chức bộ  máy phải tinh giản, cơ  cấu phù hợp với đặc điểm, quy mô lao động của từng nước và hoạt động có tính chuyên nghiệp hóa cao.

3.  Công  tác  tuyên  truyền,  phổ  biến chính  sách,  pháp luật  về bảo hiểm xã hội tự nguyện

Trong quá trình triển khai chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện, công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật giữ vai trò rất quan trọng, tạo tiền đề quyết định hiệu quả  của công tác phát triển đối tượng tham gia. Mục đích của tuyên truyền để các cấp, các ngành, các đơn vị, tổ chức và nhân dân nhận thức được đầy đủ về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của chính sách BHXH tự nguyện, từ đó nâng cao ý thức tự giác, chủ  động tìm hiểu và tham gia. Thông qua đó cũng tăng cường sự  quan tâm của toàn xã hội, nhất là cấp ủy, chính quyền địa phương và đoàn thể các cấp trong việc lãnh đạo, chỉ đạo triển khai chính sách BHXH tự nguyện.

Xem thêm: Khái niệm bảo hiểm xã hội tự nguyện

Do vậy, cần phải xác định rõ, công tác tuyên truyền là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt, liên tục, mang tính tổng hợp, toàn diện của cả hệ thống chính trị. Trong tuyên truyền, cần đổi mới nội dung tuyên truyền, phù hợp với từng địa phương, loại hình và đối tượng tham gia. Đặc biệt, trong đó mô hình đối thoại, tư vấn, giải đáp chính sách trực tiếp đạt hiệu quả tốt, thu hút được sự chú ý đông đảo của nhân dân. Bên cạnh đó, hình thức tuyên truyền cần phong phú, đa dạng phù hợp với từng đối tượng. Đồng thời chú trọng phát huy vai trò của tuyên truyền miệng gắn với vai trò của báo cáo viên và ảnh hưởng của các già làng, trưởng bản, chức sắc tôn giáo và những người có uy tín trong cộng đồng dân cư. Phải gắn chặt công tác tuyên truyền với mục tiêu phát triển đối tượng, coi đó như  là một chỉ  tiêu quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ về lĩnh vực ASXH.

4.  Quy trình, thủ tục đăng ký tham gia và giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện

Đây  là khâu rất  quan trọng,  có ảnh  hưởng  trực  tiếp  tới  việc  phát triển  đối tượng tham gia. Khi tham gia BHXH tự  nguyện, người tham gia phải đăng ký với cơ quan BHXH tự nguyện. Về quy trình, thủ tục yêu cầu được quy định cụ thể trong các văn bản dưới luật của BHXH tự nguyện (tùy theo quy định của từng nước). Nếu quy trình, thủ tục đăng ký tham gia và giải quyết chế độ BHXH tự nguyện (gồm những quy định về quy trình, giấy tờ yêu cầu, thời gian, địa điểm…) đơn giản và thuận tiện sẽ  khuyến khích người lao động tham gia. Ngược lại, quy trình, thủ  tục đăng ký tham gia và giải quyết chế độ rườm rà, phức tạp sẽ gây cản trở lớn tới việc mở  rộng đối tượng tham gia. Vì những người tham gia BHXH tự  nguyện có nhiều đặc điểm khác với BHXH bắt buộc. Do đó, để thu hút họ  tham gia thì cơ  quan BHXH nên đổi mới về phong cách phục vụ, lấy người lao động là trung tâm, coi họ là đối tượng phục vụ. Nói cách khác, phải đơn giản và linh hoạt về thủ tục, tạo điều kiện thuận lợi nhất để người lao động có thể  dễ  dàng tiếp cận được chính sách BHXH tự nguyện.

5. Quản lý đối tượng tham gia và thụ hưởng bảo hiểm xã hội tự nguyện

Trong hoạt động BHXH tự nguyện có 2 nhóm đối tượng: Nhóm đối tượng tham gia BHXH tự nguyện và nhóm đối tượng thụ hưởng BHXH tự nguyện. Nhóm đối tượng tham gia BHXH tự  nguyện là những người lao động đã tham gia BHXH tự nguyện. Vì vậy, để đảm bảo nguồn thu, cơ quan BHXH tự nguyện phải nắm chắc số  lượng người lao động đã tham gia, tình hình biến động thu nhập của họ  và dự báo được nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người lao động trong tương lai. Nhóm đối tượng thụ hưởng BHXH tự nguyện là những người lao động và gia đình họ  (tùy theo quy định của từng quốc gia). Cơ  quan BHXH tự  nguyện cũng phải có đầy đủ thông tin về  người lao động khi thụ  hưởng BHXH tự  nguyện để chi đúng, chi đủ cho đối tượng và tránh sự lạm dụng về BHXH tự nguyện.

Để  quản lý tốt đối tượng, cơ  quan BHXH tự  nguyện thường có các công cụ quản lý đó là sổ hoặc thẻ BHXH tự nguyện, trong đó ghi chép đầy đủ các thông tin về đối tượng tham gia và đối tượng thụ hưởng BHXH tự nguyện.

6. Tổ chức thu – chi và đầu tư tăng trưởng quỹ bảo hiểm xã hội tự nguyện

Trên cơ  sở  pháp luật về  BHXH tự  nguyện và sự  thỏa thuận của người tham gia về mức đóng, phương thức đóng, cơ quan BHXH tự nguyện sẽ tiến hành các nghiệp vụ thu phí từ người lao động tham gia BHXH tự nguyện. Việc thu đúng, đủ và kịp thời phí BHXH tự  nguyện là điều kiện cần thiết để duy trì sự  hoạt động của BHXH tự  nguyện, bảo đảm chi trả  trợ  cấp cho người thụ  hưởng được đầy đủ, kịp thời và các chi phí quản lý khác. Để khuyến khích người lao động tham gia BHXH tự  nguyện, khi tiến hành các hoạt động thu và chi, cơ  quan BHXH tự  nguyện phải tạo điều kiện thuận lợi, dễ dàng cho người tham gia, đồng thời thực hiện các nghiệp vụ kế toán – tài chính BHXH tự nguyện theo chính sách tài chính quốc gia.

Để  BHXH tự  nguyện tồn tại và phát triển cần phải có một nguồn quỹ  đủ lớn. Nếu quỹ BHXH tự nguyện càng phát triển thì hoạt động BHXH tự nguyện được an toàn và hiệu quả. Vì quỹ BHXH tự nguyện là một quỹ tài chính dùng để trợ cấp cho các chế  độ là chủ  yếu, trong đó có một phần quỹ nhàn rỗi tương đối chưa sử dụng. Phần quỹ  nhàn rỗi này được cơ  quan BHXH sử  dụng để đầu tư  tăng trưởng nhằm mục đích bảo vệ giá trị đồng tiền trước những biến động của lạm phát và thị trường tài chính. Đầu tư quỹ phải tuân thủ theo những nguyên tắc cơ bản sau:

– An toàn: Đây là nguyên tắc quan trọng nhất vì nó đảm bảo lợi ích của hàng triệu lao động tham gia BHXH tự  nguyện. Nói cách khác, quỹ  BHXH tự  nguyện phải đầu tư vào lĩnh vực ít bị rủi ro nhất. Để tránh được rủi ro đầu tư, một mặt Nhà nước phải có chính sách đầu tư  và cơ  chế  giám sát đầu tư  chặt chẽ  (quy định tỷ  lệ đầu tư, chỉ  định lĩnh vực đầu tư, bảo hộ  quá trình đầu tư..). Mặt khác, phải có đội ngũ  cán bộ  có nghiệp vụ  giỏi về  các hoạt động đầu tư, có khả  năng đánh giá, xác định được xác suất rủi ro có thể xảy ra trong quá trình đầu tư.

– Có lãi: Dưới góc độ kinh tế, bất kỳ hoạt động đầu tư nào cũng phải có lãi, tức là phải thu được lợi nhuận, sau khi đã trừ  đi các chi phí đầu tư. Mặc dù mục đích hoạt động của quỹ BHXH tự nguyện là phi lợi nhuận, nhưng để bảo đảm cho quỹ có độ an toàn cao, có thể chi trả cho người thụ hưởng không chỉ ở hiện tại, mà cả trong tương lai, thì quỹ không những phải bảo toàn được giá trị mà còn phải tăng trưởng mới đáp ứng được yêu cầu này.

– Thuận tiện khi thu hồi vốn: Mọi hoạt động chi trả trợ cấp BHXH tự nguyện liên quan đến các rủi ro xã hội và các sự kiện được bảo hiểm với những quy mô và mức độ khác nhau, nhưng nhìn chung diễn ra thường xuyên. Vì vậy,  quỹ  BHXH phải đảm bảo khả  năng thanh toán cao nhất cho các đối tượng thụ  hưởng. Do đó, một trong những nguyên tắc được đặt ra là, phần đầu tư  quỹ  nhàn rỗi phải có khả năng thanh khoản cao. Nói cách khác, các khoản đầu tư phải hoàn toàn chủ động và thuận tiện nếu phải thu hồi vốn. Do đó, khi đầu tư quỹ BHXH tự nguyện, phải lựa chọn tài sản đầu tư  có tính lỏng cao, tức là có khả  năng chuyển từ  tài sản đầu tư sang tài sản thanh toán nhanh và không phải chịu những phí tổn lớn.

– Phục  vụ  cho những  lợi  ích công cộng: Hoạt động bảo hiểm xã hội tự nguyện nói chung và hoạt động của quỹ BHXH nói riêng là thực hiện một trong những chính sách xã hội lớn của quốc gia, nhằm mục tiêu ASXH, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Do vậy, việc đầu tư  quỹ nhàn rỗi không chỉ  thuần túy là lợi ích kinh tế mà còn có tính xã hội cao. Các dự án đầu tư phải phục vụ trước hết là lợi ích trực tiếp của đông đảo những người tham gia BHXH tự nguyện và những lợi ích công cộng khác, phục vụ  gián tiếp người lao động như  tạo việc làm, cải thiện các dịch vụ chăm sóc sức khỏe của dân cư…Chính vì vậy, khi lập các dự án đầu tư, phải đảm bảo hài hòa 2 mục tiêu là lợi nhuận và ích lợi công cộng.

7. Thanh tra, kiểm tra và giám sát

Tùy theo mô hình tổ chức BHXH tự nguyện của từng nước mà nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra và giám sát có khác nhau. Những nước trao quyền tự chủ cao cho Hội đồng  quản  trị  BHXH tự  nguyện,  thì trong hệ  thống  sự  nghiệp  BHXH tự  nguyện, chức năng thanh tra, kiểm tra và giám sát rất quan trọng. Đối với những nước có quản lý nhà nước về BHXH tự nguyện, thì chức năng thanh tra, kiểm tra và giám sát của cơ quan quản lý nhà nước là rất lớn. Tuy nhiên, trong hệ thống BHXH tự nguyện vẫn tổ  chức hoạt động tự  thanh tra, kiểm tra và giám sát nhằm đảm bảo các hoạt động BHXH tự  nguyện đúng với các quy định của pháp luật. Hoạt động

thanh tra, kiểm  tra và giám sát trong hệ  thống  BHXH tự  nguyện  được  tổ  chức theo ngành dọc,  bao gồm:  Thanh tra, kiểm  tra và giám sát của  các cơ  quan BHXH tự  nguyện cấp trên đối với cấp dưới, nhằm nâng cao hiệu quả  hoạt động, kịp thời phát hiện những sai phạm, vi phạm của đội ngũ  nhân viên, để có những biện pháp chấn chỉnh và xử lý kịp thời; thanh tra, kiểm tra và giám sát việc thực hiện chế  độ chính sách, nghĩa vụ  đóng góp của người lao động và chi trả  các chế độ BHXH tự nguyện; xử phạt những vi phạm, sai phạm về BHXH tự nguyện trong khuôn khổ pháp luật quy định.

Triển khai chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện