Các loại hình bảo hiểm xã hội tự nguyện

Bảo hiểm xã hội tự nguyện không phải quốc gia nào trên thế giới cũng tiến hành. Tuy nhiên, ở hầu hết các quốc gia có hình thức bảo hiểm xã hội này đều được thực hiện theo 2 loại hình sau:

– Bảo hiểm xã hội tự nguyện áp dụng cho tất cả mọi người lao động không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc (như nông dân, lao động nông thôn, lao động trong các hộ gia đình, các nông trại có quy mô nhỏ, những người tự tạo việc làm…) và đa phần được tiến hành cho các chế độ bảo hiểm xã hội dài hạn (hưu trí, tàn tật và tử tuất).

– Bảo hiểm xã hội tự nguyện áp dụng như là một hình thức BHXH bổ sung cho BHXH bắt buộc, mà các quốc gia đang thực hiện là bảo hiểm hưu trí (BHHT) bổ sung.

Bảo hiểm hưu trí bổ sung thực chất là loại hình BHXH tự nguyện được thực hiện trên cơ sở nền tảng của BHXH bắt buộc. Đây là hình thức phổ biến hiện nay, đặc biệt ở các quốc gia có nền kinh tế phát triển. Hiện nay trên thế giới đã có hơn 80 quốc gia đang thực hiện BHHT bổ sung (ở Việt Nam đang triển khai thí điểm). Thực hiện theo hình thức này là những người tham gia BHXH bắt buộc có mức thu nhập bình quân (được tính toán) theo quy định có thể tham BHHT bổ sung để có mức trợ cấp cao hơn khi về hưu.

Xem thêm: Khái niệm bảo hiểm xã hội tự nguyện

Mặc dù ở mỗi quốc gia khác nhau vẫn quy định về nội dung, phương thức và tổ chức thực hiện BHHT bổ sung cũng khác nhau song đều có đặc điểm chung là: Đối tượng tham gia BHHT bổ sung là những người lao động và doanh nghiệp đăng ký tham gia BHXH bắt buộc, tự nguyện đóng góp phần thu nhập của mình vào quỹ BHXH theo chế độ tự nguyện. Cũng có những quốc gia quy định mức thu nhập của những người tham gia BHHT bổ sung để đảm bảo duy trì việc đóng góp như ở Đức trước đây quy định chỉ những người có thu nhập trên 600 mác/tháng hay trên 7.200 mác/năm (thời điểm năm 1977) mới được quyền tham gia BHHT bổ sung, mức đóng bằng 10% số thu nhập vượt quá mức thu nhập trên. Tuy nhiên, cũng có những quốc gia không khống chế mức thu nhập này (chẳng hạn như BHHT bổ sung của Úc). Việc không quy định mức thu nhập bình quân của người lao động để có quyền tham gia BHHT bổ sung là dựa trên quan điểm cho rằng người lao động có thể hạn chế chi tiêu hiện tại để tích lũy cho về già hoặc mặc dù thu nhập thấp hơn nhưng người lao động vẫn có khả năng tham gia BHHT bổ sung do họ được sự trợ giúp nào đó (chẳng hạn của gia đình, người thân…). Chính việc không khống chế mức thu nhập này càng khuyến khích người lao động có khả năng tham gia vào BHHT bổ sung.

Do dựa trên nền tảng là bảo hiểm xã hội bắt buộc nên độ tuổi quy định được nhận trợ cấp hưu trí bổ sung cũng trùng với độ tuổi nhận trợ cấp hưu trí theo quy định trong BHXH bắt buộc. Chính vì vậy, khi nghỉ hưu bên cạnh trợ cấp hưu trí theo BHXH bắt buộc, người tham gia BHHT bổ sung còn được nhận một khoản trợ cấp hưu trí bổ sung tự nguyện.

Việc tham gia BHHT bổ sung là do người lao động hoàn toàn tự nguyện đóng góp một phần thu nhập của mình. Tham gia vào BHHT bổ sung, mức đóng góp lại được chia cho các bên là người lao động và người sử dụng lao động, song tỷ lệ đóng góp của các bên cũng khác nhau ở mỗi quốc gia, thậm chí không có tỷ lệ đóng cố định chung mà tùy thuộc vào sự thỏa thuận khi tham gia của người lao động và người sử dụng lao động.

Theo cơ chế tự nguyện, nên trong điều kiện hưởng của loại hình bảo hiểm này không quy định thời gian tối thiểu tham gia BHXH như khi tham gia BHXH bắt buộc. Song cũng như BHXH bắt buộc, mức trợ cấp hưu trí bổ sung tự nguyện phụ thuộc vào thời gian tham gia đóng góp BHHT bổ sung và thu nhập trung bình hàng tháng trên mức thu nhập quy định được quyền tham gia BHHT bổ sung tự nguyện. Chính vì vậy, BHHT bổ sung đã góp phần tạo cho chính sách hưu trí của các quốc gia được đa tầng, đa trụ cột, tạo sự bền vững và giảm bớt sự phụ thuộc vào ngân sách Nhà nước và nâng cao mức sống cho người lao động khi về hưu.