Tổng quan Khái niệm về ngân hàng phi truyền thống

Giới thiệu

Trong những năm gần đây, lĩnh vực tài chính đã chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của các mô hình ngân hàng phi truyền thống. Sự phát triển này được thúc đẩy bởi sự tiến bộ vượt bậc của công nghệ, sự thay đổi trong kỳ vọng của khách hàng và nhu cầu về các dịch vụ tài chính linh hoạt, hiệu quả hơn. Ngân hàng phi truyền thống, với đặc trưng là ứng dụng công nghệ số và đổi mới sáng tạo, đang dần định hình lại ngành ngân hàng, mang đến những cơ hội và thách thức mới cho cả người tiêu dùng, doanh nghiệp và các nhà quản lý. Bài viết này sẽ đi sâu vào khái niệm ngân hàng phi truyền thống, phân tích các đặc điểm, động lực phát triển và tác động của nó đến hệ thống tài chính hiện đại.

Khái niệm về ngân hàng phi truyền thống

Khái niệm “ngân hàng phi truyền thống” (non-traditional banking), đôi khi còn được gọi là “ngân hàng bóng tối” (shadow banking) hoặc “ngân hàng thay thế” (alternative banking), đề cập đến một loạt các tổ chức và hoạt động tài chính cung cấp các dịch vụ tương tự như ngân hàng truyền thống nhưng nằm ngoài khuôn khổ quy định thông thường của ngành ngân hàng [1]. Sự khác biệt cốt lõi nằm ở việc các ngân hàng phi truyền thống thường không chấp nhận tiền gửi từ công chúng theo cách thức truyền thống và do đó, ít chịu sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan quản lý tài chính như các ngân hàng truyền thống. Tuy nhiên, định nghĩa về ngân hàng phi truyền thống không phải lúc nào cũng rõ ràng và thống nhất, bởi ranh giới giữa ngân hàng truyền thống và phi truyền thống ngày càng trở nên mờ nhạt do sự phát triển của công nghệ và sự đổi mới trong ngành tài chính.

Theo Adrian và Shin (2010), ngân hàng bóng tối được định nghĩa là hệ thống các trung gian tín dụng nằm ngoài hệ thống ngân hàng tiền gửi truyền thống [2]. Quan điểm này nhấn mạnh vào chức năng trung gian tín dụng của ngân hàng phi truyền thống, tương tự như ngân hàng truyền thống, nhưng hoạt động bên ngoài các quy định chuẩn mực. Pozsar và cộng sự (2010) mô tả ngân hàng bóng tối như các thực thể và hoạt động nằm ngoài hệ thống ngân hàng được quản lý chặt chẽ, nhưng lại thực hiện các chức năng trung gian tín dụng quan trọng [3]. Họ chỉ ra rằng ngân hàng bóng tối bao gồm nhiều loại hình tổ chức khác nhau, từ các quỹ thị trường tiền tệ, các quỹ đầu tư có cấu trúc, đến các công ty tài chính tiêu dùng.

Một cách tiếp cận khác để hiểu về ngân hàng phi truyền thống là tập trung vào các đặc điểm hoạt động của chúng. Ngân hàng phi truyền thống thường dựa vào các nguồn vốn không phải tiền gửi, như phát hành chứng khoán, vay mượn trên thị trường liên ngân hàng hoặc tái cấu trúc các khoản vay. Họ cũng thường tham gia vào các hoạt động phức tạp hơn, như chứng khoán hóa các khoản nợ, giao dịch phái sinh và cho vay có cấu trúc. Những hoạt động này có thể mang lại lợi nhuận cao hơn nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro cao hơn và khó kiểm soát hơn so với các hoạt động ngân hàng truyền thống.

Sự phát triển của ngân hàng phi truyền thống có thể được xem là một phản ứng tất yếu trước những thay đổi của môi trường kinh tế và công nghệ. Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, các quy định đối với ngân hàng truyền thống trở nên chặt chẽ hơn, làm tăng chi phí hoạt động và giảm khả năng sinh lời của họ. Điều này tạo ra cơ hội cho các tổ chức phi truyền thống, với cấu trúc linh hoạt hơn và ít bị ràng buộc bởi các quy định, lấp đầy khoảng trống trên thị trường tín dụng. Đồng thời, sự phát triển của công nghệ số, đặc biệt là internet và điện thoại di động, đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển của các mô hình ngân hàng trực tuyến, ngân hàng số và các nền tảng cho vay ngang hàng, những hình thức tiêu biểu của ngân hàng phi truyền thống.

Một số hình thức phổ biến của ngân hàng phi truyền thống bao gồm:

• Các tổ chức tài chính phi ngân hàng (Non-bank Financial Institutions – NBFIs): Đây là một nhóm rộng lớn bao gồm các công ty tài chính tiêu dùng, công ty cho thuê tài chính, công ty chứng khoán, công ty bảo hiểm, quỹ đầu tư, quỹ phòng hộ và các tổ chức tài chính chuyên biệt khác. Mặc dù không được gọi là ngân hàng theo nghĩa truyền thống, các NBFIs cung cấp nhiều dịch vụ tài chính tương tự, như cho vay, đầu tư, thanh toán và quản lý tài sản. Theo Financial Stability Board (FSB), khu vực NBFI đã tăng trưởng đáng kể trong những năm gần đây và đóng vai trò ngày càng quan trọng trong hệ thống tài chính toàn cầu [4].

• Ngân hàng số (Digital Banks) và Ngân hàng tân tiến (Neobanks/Challenger Banks): Đây là những ngân hàng hoạt động hoàn toàn trực tuyến, không có chi nhánh vật lý hoặc có rất ít chi nhánh. Ngân hàng số tận dụng công nghệ để cung cấp các dịch vụ ngân hàng tiện lợi, nhanh chóng và chi phí thấp hơn cho khách hàng. Họ thường tập trung vào trải nghiệm người dùng, cá nhân hóa dịch vụ và sử dụng dữ liệu lớn để đưa ra các quyết định tín dụng và quản lý rủi ro. Các ví dụ điển hình của ngân hàng số bao gồm Monzo, Starling Bank (ở Anh), N26 (ở Đức) và Timo (ở Việt Nam). Theo một báo cáo của McKinsey, ngân hàng số đang phát triển nhanh chóng và dự kiến sẽ chiếm một thị phần đáng kể trong thị trường ngân hàng bán lẻ trong tương lai [5].

• Nền tảng cho vay ngang hàng (Peer-to-Peer Lending Platforms – P2P Lending): Đây là các nền tảng trực tuyến kết nối trực tiếp người đi vay và người cho vay, bỏ qua vai trò trung gian của ngân hàng truyền thống. P2P lending cho phép người đi vay tiếp cận vốn nhanh chóng và dễ dàng hơn, trong khi người cho vay có thể kiếm được lợi nhuận cao hơn so với gửi tiền tiết kiệm ngân hàng. Tuy nhiên, P2P lending cũng tiềm ẩn rủi ro tín dụng cao hơn và ít được bảo vệ bởi các cơ chế bảo hiểm tiền gửi. LendingClub và Prosper là những ví dụ về các nền tảng P2P lending lớn trên thế giới. Một nghiên cứu của Cambridge Centre for Alternative Finance cho thấy thị trường P2P lending đã tăng trưởng mạnh mẽ trên toàn cầu, đặc biệt là ở châu Á [6].

• Các công ty Fintech cung cấp dịch vụ ngân hàng (Fintech Companies offering Banking Services): Đây là các công ty công nghệ tài chính sử dụng công nghệ để cung cấp các dịch vụ tài chính đổi mới, đôi khi cạnh tranh trực tiếp với các ngân hàng truyền thống. Các công ty Fintech có thể cung cấp dịch vụ thanh toán, chuyển tiền, cho vay, quản lý tài sản, tư vấn tài chính và nhiều dịch vụ khác. Một số công ty Fintech đã mở rộng sang cung cấp các dịch vụ ngân hàng cốt lõi, như tài khoản thanh toán và thẻ tín dụng. Ví dụ, PayPal, Square và Alipay ban đầu là các công ty thanh toán trực tuyến, nhưng đã phát triển thành các nhà cung cấp dịch vụ tài chính toàn diện hơn. Theo một báo cáo của PwC, sự hợp tác và cạnh tranh giữa Fintech và ngân hàng truyền thống đang định hình lại tương lai của ngành tài chính [7].

• Các tập đoàn công nghệ lớn tham gia vào lĩnh vực tài chính (Big Tech in Finance): Các tập đoàn công nghệ khổng lồ như Google, Apple, Facebook, Amazon (GAFA) và các công ty công nghệ Trung Quốc như Alibaba và Tencent (BAT) đang ngày càng tham gia sâu hơn vào lĩnh vực tài chính. Họ có lợi thế về dữ liệu khách hàng khổng lồ, công nghệ tiên tiến và khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu. Các công ty Big Tech có thể cung cấp các dịch vụ thanh toán, cho vay, bảo hiểm và đầu tư thông qua nền tảng trực tuyến của mình. Sự tham gia của Big Tech vào tài chính mang lại nhiều tiềm năng đổi mới nhưng cũng đặt ra những thách thức về cạnh tranh, bảo vệ dữ liệu và ổn định tài chính. Một báo cáo của Bank for International Settlements (BIS) cảnh báo về những rủi ro và cơ hội liên quan đến sự trỗi dậy của Big Tech trong lĩnh vực tài chính [8].

Sự phát triển của ngân hàng phi truyền thống mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế và người tiêu dùng. Thứ nhất, nó thúc đẩy sự cạnh tranh trong ngành tài chính, buộc các ngân hàng truyền thống phải đổi mới và nâng cao chất lượng dịch vụ. Thứ hai, nó mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính cho những nhóm dân cư trước đây bị loại trừ hoặc ít được phục vụ bởi ngân hàng truyền thống, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Thứ ba, nó cung cấp các giải pháp tài chính hiệu quả hơn, chi phí thấp hơn và tiện lợi hơn cho người tiêu dùng và doanh nghiệp. Thứ tư, nó thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo trong lĩnh vực tài chính, tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của thị trường.

Tuy nhiên, ngân hàng phi truyền thống cũng đặt ra những thách thức đáng kể cho các nhà quản lý và ổn định tài chính. Thứ nhất, do ít chịu sự giám sát chặt chẽ, ngân hàng phi truyền thống có thể tiềm ẩn rủi ro hệ thống, đặc biệt là khi quy mô của khu vực này ngày càng lớn. Thứ hai, các hoạt động phức tạp và thiếu minh bạch của một số tổ chức phi truyền thống có thể gây khó khăn cho việc đánh giá và quản lý rủi ro. Thứ ba, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và các mô hình kinh doanh mới đòi hỏi các cơ quan quản lý phải liên tục cập nhật và điều chỉnh các quy định để đảm bảo sự cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới và duy trì ổn định tài chính. Thứ tư, vấn đề bảo vệ người tiêu dùng và bảo mật dữ liệu trở nên quan trọng hơn trong môi trường ngân hàng số, đòi hỏi các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn.

Để quản lý hiệu quả ngân hàng phi truyền thống, các nhà quản lý cần có một cách tiếp cận toàn diện và linh hoạt. Điều này bao gồm:

• Tăng cường giám sát và quản lý rủi ro: Cần mở rộng phạm vi giám sát để bao gồm các tổ chức và hoạt động ngân hàng phi truyền thống có rủi ro hệ thống. Các công cụ giám sát rủi ro cần được cập nhật để phù hợp với các đặc điểm và rủi ro riêng biệt của ngân hàng phi truyền thống. Sự hợp tác quốc tế giữa các cơ quan quản lý là rất quan trọng để giám sát và quản lý các tổ chức và hoạt động xuyên biên giới. Theo một báo cáo của IMF, cần có sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa các quốc gia để quản lý rủi ro từ ngân hàng bóng tối [9].

• Xây dựng khung pháp lý phù hợp: Cần phát triển một khung pháp lý rõ ràng và minh bạch cho ngân hàng phi truyền thống, đảm bảo sự cân bằng giữa khuyến khích đổi mới và bảo vệ ổn định tài chính và người tiêu dùng. Khung pháp lý cần linh hoạt để thích ứng với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và các mô hình kinh doanh mới. Nguyên tắc “cùng chức năng, cùng quy định” (same activity, same regulation) nên được áp dụng để đảm bảo sự công bằng và tránh tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh giữa ngân hàng truyền thống và phi truyền thống. Một nghiên cứu của Financial Stability Board (FSB) khuyến nghị các quốc gia nên áp dụng các quy định phù hợp với rủi ro của từng loại hình ngân hàng bóng tối [10].

• Tăng cường bảo vệ người tiêu dùng và bảo mật dữ liệu: Cần có các biện pháp bảo vệ người tiêu dùng mạnh mẽ hơn trong môi trường ngân hàng số, bao gồm đảm bảo tính minh bạch của thông tin, giải quyết tranh chấp hiệu quả và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Các quy định về bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư cần được tăng cường để đối phó với nguy cơ rò rỉ và lạm dụng dữ liệu. Nâng cao nhận thức và giáo dục tài chính cho người tiêu dùng về rủi ro và lợi ích của các dịch vụ ngân hàng phi truyền thống cũng rất quan trọng.

• Thúc đẩy sự hợp tác giữa ngân hàng truyền thống và phi truyền thống: Thay vì coi ngân hàng phi truyền thống là đối thủ cạnh tranh, các ngân hàng truyền thống nên tìm kiếm cơ hội hợp tác với các công ty Fintech và các tổ chức phi truyền thống khác để tận dụng lợi thế công nghệ và đổi mới của họ. Sự hợp tác có thể giúp ngân hàng truyền thống nâng cao hiệu quả hoạt động, cải thiện trải nghiệm khách hàng và mở rộng phạm vi dịch vụ. Ngược lại, ngân hàng phi truyền thống có thể hưởng lợi từ kinh nghiệm quản lý rủi ro, mạng lưới khách hàng và uy tín thương hiệu của ngân hàng truyền thống. Tìm hiểu thêm về vai trò của dịch vụ ngân hàng trong nền kinh tế hiện đại.

Kết luận

Tóm lại, ngân hàng phi truyền thống là một hiện tượng đang phát triển mạnh mẽ và có tác động sâu rộng đến hệ thống tài chính toàn cầu. Mặc dù định nghĩa về ngân hàng phi truyền thống còn nhiều tranh luận, nhưng có thể nhận thấy rằng nó bao gồm một loạt các tổ chức và hoạt động tài chính cung cấp các dịch vụ tương tự ngân hàng truyền thống nhưng hoạt động bên ngoài khuôn khổ quy định thông thường. Sự phát triển của ngân hàng phi truyền thống được thúc đẩy bởi công nghệ, nhu cầu của khách hàng và sự thay đổi trong môi trường kinh tế. Nó mang lại nhiều lợi ích như thúc đẩy cạnh tranh, mở rộng khả năng tiếp cận tài chính và đổi mới dịch vụ. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những thách thức về quản lý rủi ro, ổn định tài chính và bảo vệ người tiêu dùng. Để tận dụng tối đa lợi ích và giảm thiểu rủi ro từ ngân hàng phi truyền thống, các nhà quản lý cần có một cách tiếp cận toàn diện, linh hoạt và dựa trên sự hợp tác quốc tế. Trong tương lai, ngân hàng phi truyền thống dự kiến sẽ tiếp tục phát triển và đóng vai trò ngày càng quan trọng trong hệ thống tài chính, đòi hỏi sự quan tâm và ứng phó kịp thời từ các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý và các tổ chức tài chính. Bài viết này có tham khảo một số nội dung từ trang web Luanvanaz.com.

Tài liệu tham khảo

[1] Claessens, S., & Ratnovski, L. (2014). What is shadow banking?. Journal of Money, Credit and Banking, 46(s1), 3-26.

[2] Adrian, T., & Shin, H. S. (2010). Shadow banking: Implications for financial regulation. Staff Report No. 458. Federal Reserve Bank of New York.

[3] Pozsar, Z., Adrian, T., Ashcraft, A., & Boesky, H. (2010). Shadow banking. Staff Report No. 458. Federal Reserve Bank of New York.

[4] Financial Stability Board (FSB). (2022). Global Monitoring Report on Non-Bank Financial Intermediation 2021. FSB.

[5] McKinsey & Company. (2021). The future of bank competition. McKinsey.

[6] Cambridge Centre for Alternative Finance. (2019). The Global Alternative Finance Market Benchmarking Report. Cambridge University.

[7] PwC. (2017). Blurred lines: How FinTech is shaping financial services. PwC.

[8] Bank for International Settlements (BIS). (2019). Big tech in finance: opportunities and risks. BIS.

[9] International Monetary Fund (IMF). (2015). Global Financial Stability Report: Navigating the New Financial Landscape. IMF.

[10] Financial Stability Board (FSB). (2011). Shadow Banking: Strengthening Oversight and Regulation. FSB.

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm