Khái niệm về tín dụng xuất khẩu

Theo tác giả Hồ Diệu: “Hoạt động tín dụng là việc NHTM sử dụng nguồn vốn tự có, nguồn vốn huy động để cấp tín dụng cho khách hàng sử dụng một ngân khoản với nguyên tắc có hoàn trả thông qua các nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ liên quan khác” [16].

Tại Việt Nam, khái niệm chính thống về hoạt động tín dụng ngân hàng đƣợc thể hiện trong Luật các Tổ chức tín dụng ban hành năm 2010, có hiệu lực từ 1/1/2011, phần giải thích thuật ngữ không có định nghĩa riêng về tín dụng. Thuật ngữ “Hoạt động tín dụng” đƣợc giải thích nhƣ sau: “Hoạt động tín dụng là việc tổ chức tín dụng sử dụng nguồn vốn tự có, nguồn vốn huy động để cấp tín dụng”. Tiếp đó, thuật ngữ cấp tín dụng đƣợc giải thích: “Cấp tín dụng là việc tổ chức tín dụng thoả thuận để khách hàng sử dụng một khoản tiền với nguyên tắc có hoàn trả bằng các nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ khác” [134].

Từ nhận xét này, tác giả Luận án đƣa ra cách hiểu về tín dụng nhƣ sau: Tín dụng là quan hệ kinh tế giữa 2 bên (bên cho vay và bên đi vay), trong đó bên cho vay chuyển giao tạm thời quyền sử dụng giá trị vốn tín dụng (tiền hoặc tài sản) cho bên đi vay trong một thời gian nhất định. Bên đi vay cam kết thực hiện hoàn trả vô điều kiện, đầy đủ giá trị vốn tín dụng ban đầu và một khoản phụ thêm (lãi) theo đúng thời hạn thỏa thuận.

Trong điều kiện nền kinh tế thị trƣờng, xu hƣớng toàn cầu hoá và quốc tế hoá, xuất khẩu trở thành một vấn đề hết sức quan trọng đối với mỗi quốc gia, mỗi vùng lãnh thổ cũng nhƣ mỗi địa phƣơng, mỗi doanh nghiệp. Sự ra đời và phát triển của tín dụng xuất khẩu là một yêu cầu tất yếu khách quan gắn liền với các quan hệ mua bán thƣơng mại giữa các nƣớc khác nhau ngày càng gia tăng nhanh chóng theo xu hƣớng mở cửa, hội nhập quốc tế. Do đó nhu cầu tài trợ cho các hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp cũng gia tăng nhanh chóng cả về quy mô, cả về chất lƣợng và cả về tính đa dạng của các nghiệp vụ. Cũng xuất phát từ yêu cầu khách quan đó, mối quan hệ tín dụng giữa ngân hàng thƣơng mại và các doanh nghiệp xuất khẩu ngày càng mở rộng và phát triển mạnh mẽ.

Vậy tín dụng xuất khẩu là gì? Có nhiều diễn đạt, nhiều cách hiểu khác nhau.

Theo Bách khoa toàn thƣ mở Wikipedia, thì: Tín dụng xuất khẩu đƣợc hiểu là khoản tín dụng ngƣời xuất khẩu cấp cho ngƣời nhập khẩu (còn đƣợc coi là tín dụng thƣơng mại); hoặc khoản cho vay trung và dài hạn, dùng để tài trợ cho các dự án và cung cấp vốn cho hoạt động xuất khẩu hàng hóa. Theo Trung tâm biên soạn từ điển Quốc gia, Tín dụng xuất khẩu bao gồm tín dụng cấp trong thời gian trƣớc khi gửi hàng hoặc hoàn thành dự án và thời gian sau khi giao hàng hoặc nhận hàng hoặc khi hoàn thành dự án [159].

Khái niệm trên có tính thông lệ quốc tế, bởi vì phân biệt rõ những khoản tài trợ ngắn hạn, thƣờng đƣợc sử dụng bằng hình thức tín dụng thƣơng mại, hay mua bán chịu giữa nhà nhập khẩu và xuất khẩu, từ đó nảy sinh công cụ hối phiếu hay thƣơng phiếu. Theo đó các NHTM cung cấp các dịch vụ tài trợ thƣơng mại, tài trợ xuất khẩu, nhƣ: chiết khấu thƣơng phiếu, chiết khấu hối phiếu, cung cấp nghiệp vụ bảo lãnh,…Bên cạnh đó là các khoản tài trợ trung hay dài hạn cho hoạt động xuất khẩu, hay chính là các khoản cho vay của NHTM hay TCTD khác.
Tuy nhiên tại Việt Nam hoạt động tín dụng thƣơng mại chƣa phát triển mặc dù Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh thƣơng phiếu số 17/1999/PL-UBTVQH10 ngày 24/12/1999 về thƣơng phiếu. Các hoạt động cho vay xuất khẩu của các NHTM Việt Nam vẫn chủ yếu gồm cả ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Do đó để phù hợp với thực tiễn Việt Nam cũng nhƣ những nội dung nghiên cứu ở phần tiếp theo cũng nhƣ tại chƣơng 2 và chƣơng 3 của công trình nghiên cứu, căn cứ vào khái niệm tín dụng nói trên, Luận án cho rằng, Tín dụng xuất khẩu có thể đƣợc hiểu là các ngân hàng thƣơng mại hay các tổ chức tín dụng phi ngân hàng khác sử dụng các nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ khác nhằm đáp ứng nhu cầu về vốn cho khách hàng để thúc đẩy hoạt động xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ ra thị trƣờng quốc tế.

– Về bản chất, hoạt động tín dụng xuất khẩu không chỉ tài trợ trực tiếp về mặt tài chính để nhà xuất khẩu nƣớc sở tại đẩy mạnh sản xuất, thu mua, chế biến, khuyến khích xuất khẩu, mà còn tài trợ cho ngƣời mua hàng ở nƣớc khác hay nhà nhập khẩu nƣớc ngoài có đủ các điều kiện về tài chính để nhập khẩu hàng hoá của nƣớc đó, thúc đẩy xuất khẩu của nƣớc sở tại. Qua đó có thể thấy rằng:

– Về nghiệp vụ tín dụng xuất khẩu, theo tác giả Phan Thị Cúc, tín dụng xuất khẩu không chỉ là các nghiệp vụ cho vay mà còn có các nghiệp vụ, chiết khấu, cho thuê tài chính, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ khác nhƣ: bao thanh toán,… [11].

– Về hình thức: đó là tất cả các hoạt động tài trợ vốn của NHTM, TCTD phi ngân hàng khác cho nhà xuất khẩu hoặc doanh nghiệp nƣớc nhập khẩu.

-Về mục đích: Nhằm đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu, sản xuất kinh doanh, khuyến khích việc xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ.
– Về đối tƣợng của tín dụng xuất khẩu: Doanh nghiệp xuất khẩu trong nƣớc hoặc nhà nhập khẩu quốc tế tiêu thụ sản phẩm trong nƣớc.

– Về lợi ích: Ngân hàng tham gia tín dụng xuất khẩu sẽ làm cho doanh số cho vay và dƣ nợ của ngân hàng tăng lên, thu nhập của ngân hàng từ hoạt động tín dụng xuất khẩu tăng nhờ thu phí dịch vụ và tạo điều kiện để ngân hàng mở rộng thêm các sản phẩm mới từ việc thanh toán xuất khẩu.

Tuy nhiên, hoạt động tín dụng xuất khẩu cũng có một số nhƣợc điểm nhƣ khả năng rủi ro cũng không nhỏ, đặc biệt là rủi ro tỷ giá.