Giới thiệu

Thương mại điện tử (TMĐT) đã nổi lên như một động lực biến đổi cốt lõi của nền kinh tế toàn cầu trong những thập kỷ gần đây. Sự phát triển mạnh mẽ của Internet và công nghệ số đã làm thay đổi căn bản cách thức doanh nghiệp hoạt động và người tiêu dùng mua sắm. Phần này của bài viết sẽ đi sâu vào việc làm rõ định nghĩa về TMĐT, khám phá phạm vi và các hình thức của nó. Đồng thời, chúng tôi sẽ phân tích một cách có hệ thống những tác động kinh tế đa chiều của TMĐT, từ cấp độ vi mô đến vĩ mô, dựa trên các nghiên cứu học thuật và dữ liệu thực nghiệm hiện có, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về vai trò của TMĐT trong kỷ nguyên số.

Định nghĩa về thương mại điện tử và tác động kinh tế

Thương mại điện tử, hay e-commerce, là một khái niệm rộng mô tả hoạt động mua bán hàng hóa, dịch vụ, hoặc trao đổi thông tin giữa các cá nhân và tổ chức thông qua mạng máy tính và các công nghệ kỹ thuật số khác. Mặc dù định nghĩa có thể thay đổi tùy thuộc vào ngữ cảnh và phạm vi nghiên cứu, một cách phổ quát, TMĐT bao gồm các giao dịch diễn ra trực tuyến. Các định nghĩa học thuật thường nhấn mạnh việc sử dụng mạng Internet và các công nghệ liên quan để thực hiện các giao dịch kinh doanh. Chẳng hạn, Turban et al. (2018) định nghĩa TMĐT là quá trình mua, bán, hoặc trao đổi sản phẩm, dịch vụ, và thông tin qua mạng máy tính, đặc biệt là Internet. Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cũng định nghĩa thương mại điện tử là việc sản xuất, phân phối, tiếp thị, bán hoặc giao hàng hóa và dịch vụ bằng phương tiện điện tử (WTO, 2020). Phạm vi của TMĐT rất đa dạng, bao gồm thương mại từ doanh nghiệp đến người tiêu dùng (B2C), từ doanh nghiệp đến doanh nghiệp (B2B), từ người tiêu dùng đến người tiêu dùng (C2C), từ doanh nghiệp đến chính phủ (B2G), và các hình thức khác. Trong đó, B2C và B2B là hai mô hình phổ biến và có tác động kinh tế lớn nhất. Sự phân loại này rất quan trọng cho phân tích kinh tế vì tác động của TMĐT có thể khác nhau đáng kể giữa các mô hình. Ví dụ, TMĐT B2B thường tập trung vào việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng và giảm chi phí giao dịch giữa các doanh nghiệp, trong khi TMĐT B2C tác động trực tiếp hơn đến hành vi tiêu dùng, cấu trúc thị trường bán lẻ và phúc lợi người tiêu dùng. Việc xác định rõ phạm vi là cần thiết để đo lường và phân tích tác động kinh tế một cách chính xác.

Tác động kinh tế của thương mại điện tử là sâu sắc và phức tạp, ảnh hưởng đến hầu hết các khía cạnh của nền kinh tế. Một trong những tác động rõ ràng nhất là việc giảm đáng kể chi phí giao dịch. Lý thuyết kinh tế từ lâu đã nhấn mạnh vai trò của chi phí giao dịch trong việc định hình cấu trúc thị trường và hoạt động kinh tế (Coase, 1937). Thương mại điện tử giảm bớt các chi phí liên quan đến tìm kiếm, đàm phán và thực thi hợp đồng thông qua việc cung cấp nền tảng tập trung thông tin, cho phép so sánh giá dễ dàng và tự động hóa nhiều quy trình. Chẳng hạn, việc tìm kiếm sản phẩm và so sánh giá trên các sàn TMĐT nhanh chóng và hiệu quả hơn nhiều so với việc di chuyển giữa các cửa hàng vật lý (Baye, 2002). Việc giảm chi phí này không chỉ mang lại lợi ích cho người tiêu dùng mà còn giúp doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV), tiếp cận thị trường rộng lớn hơn và hoạt động hiệu quả hơn. OECD (2020) nhấn mạnh rằng TMĐT giúp DNNVV vượt qua các rào cản địa lý và quy mô, cho phép họ cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn hơn trên phạm vi quốc gia và quốc tế.

Về mặt cấu trúc thị trường và cạnh tranh, thương mại điện tử có tác động hai mặt. Một mặt, nó làm tăng tính cạnh tranh bằng cách giảm rào cản gia nhập thị trường và cung cấp thông tin minh bạch hơn về giá cả. Người tiêu dùng có thể dễ dàng chuyển đổi nhà cung cấp chỉ bằng vài cú nhấp chuột, buộc các doanh nghiệp phải cạnh tranh khốc liệt hơn về giá, chất lượng và dịch vụ. Điều này thường dẫn đến giá thấp hơn và tăng phúc lợi cho người tiêu dùng (Einav & Levin, 2010). Mặt khác, TMĐT cũng có thể dẫn đến sự gia tăng sức mạnh thị trường của một số nền tảng trực tuyến lớn. Hiệu ứng mạng (network effects), lợi thế quy mô, và khả năng thu thập và phân tích dữ liệu lớn (big data) cho phép các nền tảng này củng cố vị thế thống lĩnh, tạo ra rào cản gia nhập mới cho các đối thủ tiềm năng (Varian, 2014; Goldfarb & Tucker, 2019). Việc kiểm soát dữ liệu người dùng và khả năng cá nhân hóa trải nghiệm có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững, làm dấy lên lo ngại về độc quyền và tác động tiêu cực đến cạnh tranh dài hạn. Điều này đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải cân nhắc các biện pháp điều tiết phù hợp để đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh.

Thương mại điện tử cũng là một động lực quan trọng thúc đẩy năng suất và đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế. Việc áp dụng các nền tảng TMĐT và các công nghệ số đi kèm (như phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo cho cá nhân hóa, quản lý chuỗi cung ứng số hóa) giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình hoạt động, giảm lãng phí và tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực. Brynjolfsson và McAfee (2014) đã lập luận rằng sự kết hợp của các công nghệ số, bao gồm TMĐT, là yếu tố chính đằng sau sự tăng trưởng năng suất trong những thập kỷ gần đây. TMĐT không chỉ cải thiện hiệu quả của các hoạt động truyền thống (như bán hàng và marketing) mà còn tạo ra các mô hình kinh doanh hoàn toàn mới (như nền tảng chia sẻ, dịch vụ theo yêu cầu), thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trên toàn bộ nền kinh tế. Các doanh nghiệp tham gia TMĐT buộc phải liên tục cải thiện công nghệ, quy trình và dịch vụ để duy trì tính cạnh tranh, từ đó lan tỏa các thực hành tốt nhất và công nghệ mới ra toàn ngành. Để hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động của các chuỗi cung ứng này, bạn có thể tham khảo thêm về khái niệm quản trị chuỗi cung ứng.

Về tác động đến thị trường lao động, thương mại điện tử tạo ra cả cơ hội và thách thức. Một mặt, nó tạo ra các loại công việc mới trong các lĩnh vực như phát triển website và ứng dụng, marketing số, quản lý dữ liệu, logistics cho TMĐT, và dịch vụ khách hàng trực tuyến. Sự bùng nổ của TMĐT đã thúc đẩy nhu cầu về các kỹ năng số và kỹ năng chuyên môn mới, mở ra cơ hội việc làm cho những người có kiến thức và kinh nghiệm phù hợp. Mặt khác, TMĐT cũng có thể dẫn đến sự dịch chuyển và mất việc làm trong các ngành truyền thống, đặc biệt là lĩnh vực bán lẻ vật lý. Các cửa hàng truyền thống đối mặt với áp lực cạnh tranh từ các nhà bán lẻ trực tuyến, dẫn đến việc đóng cửa hoặc giảm quy mô hoạt động, ảnh hưởng đến việc làm của nhân viên bán hàng và quản lý cửa hàng. Hơn nữa, sự tự động hóa trong kho bãi và giao hàng (ví dụ: robot, drone) trong tương lai có thể tiếp tục thay đổi cơ cấu lao động trong ngành logistics TMĐT. Autor (2015) đã thảo luận về cách công nghệ thông tin và tự động hóa góp phần vào sự phân cực của thị trường lao động, tăng nhu cầu cho lao động kỹ năng cao và lao động dịch vụ cá nhân, trong khi giảm nhu cầu cho lao động kỹ năng trung bình thực hiện các công việc lặp đi lặp lại. TMĐT là một ví dụ điển hình của xu hướng này, tạo ra việc làm cho các chuyên gia công nghệ và tiếp thị số, đồng thời gây áp lực lên người lao động trong bán lẻ truyền thống và kho bãi. Để hiểu rõ hơn về động lực làm việc, bạn có thể tìm hiểu về khái niệm động cơ lao động.

Ở cấp độ vĩ mô, thương mại điện tử đóng góp vào tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Mặc dù việc đo lường chính xác đóng góp của TMĐT vào GDP còn gặp nhiều thách thức do tính chất xuyên biên giới và khó nắm bắt của các giao dịch số, các ước tính cho thấy TMĐT chiếm một phần ngày càng tăng trong hoạt động kinh tế. UNCTAD (2020) chỉ ra rằng nền kinh tế số nói chung và TMĐT nói riêng đang trở thành động lực tăng trưởng quan trọng ở nhiều quốc gia. TMĐT thúc đẩy tiêu dùng bằng cách cung cấp sự tiện lợi và lựa chọn đa dạng hơn cho người tiêu dùng. Nó cũng thúc đẩy đầu tư vào hạ tầng số, công nghệ thông tin và logistics. Ngoài ra, TMĐT có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại quốc tế. Các nền tảng TMĐT cho phép các doanh nghiệp, đặc biệt là DNNVV, dễ dàng tiếp cận thị trường toàn cầu, giảm bớt các rào cản thương mại truyền thống (như chi phí xuất khẩu, tìm kiếm đối tác). WTO (2020) đã nhấn mạnh tiềm năng của TMĐT trong việc “dân chủ hóa” thương mại quốc tế, giúp các doanh nghiệp nhỏ tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, tác động này cũng phụ thuộc vào khả năng tiếp cận công nghệ, hạ tầng và quy định pháp lý phù hợp ở các quốc gia khác nhau. Để hiểu rõ hơn về hoạt động xuất khẩu, bạn có thể tham khảo thêm về khái niệm xuất khẩu thủy sản.

Bên cạnh những tác động tích cực, thương mại điện tử cũng đặt ra những thách thức kinh tế và xã hội đáng kể. Một trong những thách thức chính là khoảng cách số (digital divide) – sự chênh lệch về khả năng tiếp cận Internet, thiết bị kỹ thuật số và kỹ năng số giữa các nhóm dân cư, khu vực địa lý hoặc quốc gia. Điều này có thể làm trầm trọng thêm bất bình đẳng kinh tế, khi những người và doanh nghiệp không có khả năng tham gia TMĐT bị bỏ lại phía sau. Vấn đề về bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư cũng là mối quan tâm lớn. Lượng lớn dữ liệu cá nhân được thu thập và xử lý bởi các nền tảng TMĐT đặt ra rủi ro về lạm dụng dữ liệu, tấn công mạng và mất niềm tin của người tiêu dùng. Thêm vào đó, các vấn đề liên quan đến thuế là một thách thức pháp lý và kinh tế phức tạp. Việc xác định nơi và cách thức đánh thuế đối với các giao dịch xuyên biên giới và lợi nhuận của các công ty TMĐT đa quốc gia là một vấn đề toàn cầu đang được các tổ chức như OECD nỗ lực giải quyết (OECD, 2020). Việc không có khung thuế phù hợp có thể dẫn đến xói mòn cơ sở thuế của các quốc gia và tạo ra môi trường cạnh tranh không công bằng giữa các doanh nghiệp truyền thống và trực tuyến. Các thách thức khác bao gồm bảo vệ người tiêu dùng trước hàng giả, hàng nhái và gian lận trực tuyến, cũng như đảm bảo cạnh tranh công bằng khi các nền tảng lớn có khả năng lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường. Để nắm rõ hơn về sự cần thiết phải có những chính sách phù hợp, bạn có thể đọc thêm về khái niệm về chính sách.

Việc giải quyết những thách thức này đòi hỏi sự phối hợp giữa các chính phủ, doanh nghiệp và các bên liên quan khác để xây dựng một môi trường TMĐT bền vững và bao trùm. Phân tích từ UNCTAD (2020) chỉ ra rằng các nước đang phát triển cần đầu tư mạnh vào hạ tầng số, xây dựng năng lực số cho người dân và doanh nghiệp, cũng như thiết lập khung pháp lý phù hợp để có thể khai thác tối đa lợi ích của TMĐT và giảm thiểu rủi ro. Như vậy, tác động kinh tế của TMĐT không chỉ phụ thuộc vào sự phát triển của công nghệ mà còn vào bối cảnh thể chế, chính sách và khả năng thích ứng của từng nền kinh tế. TMĐT là một lực lượng kinh tế năng động, liên tục phát triển và thay đổi, đòi hỏi sự nghiên cứu và phân tích không ngừng để hiểu rõ đầy đủ vai trò và tác động của nó đối với sự thịnh vượng và cấu trúc kinh tế trong tương lai. Các tác động này không chỉ đơn thuần là kỹ thuật hay thương mại, mà còn mang tính cấu trúc, định hình lại cách thức sản xuất, phân phối, tiêu dùng và cả quan hệ lao động trong nền kinh tế hiện đại. Hiểu rõ hơn về vai trò của người tiêu dùng trong bối cảnh này là vô cùng quan trọng.

Kết luận

Phần này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về thương mại điện tử, làm rõ định nghĩa và phạm vi đa dạng của nó, từ các mô hình B2C đến B2B. Chúng ta đã phân tích sâu sắc các tác động kinh tế của TMĐT, bao gồm việc giảm chi phí giao dịch, tăng cường cạnh tranh đồng thời tiềm ẩn rủi ro độc quyền, thúc đẩy năng suất và đổi mới sáng tạo, tạo ra cả cơ hội và thách thức cho thị trường lao động, và đóng góp vào tăng trưởng GDP cũng như thương mại quốc tế. Tuy nhiên, TMĐT cũng đặt ra nhiều thách thức như khoảng cách số, bảo mật dữ liệu và vấn đề thuế. Tóm lại, thương mại điện tử là một lực lượng kinh tế biến đổi mạnh mẽ với những tác động phức tạp và đa chiều, đòi hỏi sự thích ứng của doanh nghiệp, người lao động và các nhà hoạch định chính sách để tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro, từ đó định hình tương lai của nền kinh tế số. Muốn hiểu rõ hơn về cách thức định hình tương lai, bạn có thể tìm hiểu thêm về định nghĩa chiến lược kinh doanh.

Tài liệu tham khảo

Acemoglu, D., Autor, D. H., Dorn, D., Hanson, G. H., & Price, B. (2014). Import Competition and the Great US Employment Sag of the 2000s. Journal of Labor Economics, 32(S1), 1–63.
Autor, D. H. (2015). Why Are There Still So Many Jobs? The History and Future of Workplace Automation. Journal of Economic Perspectives, 29(3), 3–30.
Baye, M. R. (2002). A Course in E-commerce. South-Western/Thomson Learning.
Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2014). The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. W. W. Norton & Company.
Coase, R. H. (1937). The Nature of the Firm. Economica, 4(16), 386–405.
Einav, L., & Levin, J. (2010). Empirical Industrial Organization: A Progress Report. Journal of Economic Perspectives, 24(2), 145–162.
Goldfarb, A., & Tucker, C. (2019). Digital Economics. In Handbook of Industrial Organization (Vol. 4, pp. 3-49). Elsevier.
OECD. (2020). Measuring the Digital Transformation: A Statistical Framework. OECD Publishing.
Turban, E., King, D., Lee, J. K., Liang, T. P., & Turban, D. C. (2018). Electronic Commerce 2018: A Managerial and Social Networks Perspective. Springer.
UNCTAD. (2020). Digital Economy Report 2019: Value Creation and Capture: Implications for Developing Countries. United Nations.
Varian, H. R. (2014). Big Data: New Tricks for Econometrics. Journal of Economic Perspectives, 28(2), 3–28.
WTO. (2020). World Trade Report 2020: Trading for prosperity: Achieving sound, sustainable and inclusive growth. World Trade Organization.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm