Giới thiệu

Ngân hàng thương mại đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế hiện đại, thực hiện chức năng cốt lõi là trung gian tài chính. Chúng là cầu nối thiết yếu giữa những người có vốn nhàn rỗi và những người cần vốn để đầu tư hoặc tiêu dùng. Bên cạnh đó, hệ thống ngân hàng còn cung cấp các dịch vụ thanh toán, góp phần tạo ra tín dụng và tham gia vào quá trình truyền dẫn chính sách tiền tệ. Sự hoạt động hiệu quả và ổn định của các ngân hàng thương mại là yếu tố then chốt quyết định đến sự phát triển kinh tế, khả năng huy động và phân bổ nguồn lực, cũng như duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Phần này sẽ đi sâu phân tích vai trò đa diện của ngân hàng thương mại dựa trên các nghiên cứu kinh tế học và đưa ra những đánh giá chuyên sâu.

Vai trò của ngân hàng thương mại trong nền kinh tế

Vai trò của ngân hàng thương mại trong một nền kinh tế thị trường là vô cùng quan trọng và đa dạng, vượt ra ngoài khuôn khổ của một đơn vị kinh doanh thông thường. Chúng hoạt động như những trung gian tài chính chủ chốt, thực hiện chức năng chuyển đổi tài sản từ hình thức kém thanh khoản thành có tính thanh khoản cao hơn, đồng thời quản lý và phân bổ rủi ro trong hệ thống kinh tế. Chức năng trung gian tài chính là nền tảng cho sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. Theo mô hình kinh điển của Diamond và Dybvig (1983), ngân hàng giải quyết vấn đề bất cân xứng thông tin và chi phí giao dịch bằng cách huy động các khoản tiền gửi nhỏ, phân tán từ nhiều người tiết kiệm và gộp chúng lại để cho vay những khoản lớn hơn, dài hạn hơn cho các nhà đầu tư hoặc doanh nghiệp. Quá trình này không chỉ làm giảm chi phí tìm kiếm và giám sát mà còn cung cấp tính thanh khoản cho người gửi tiền, cho phép họ rút tiền khi cần thiết, trong khi vẫn tài trợ cho các dự án đầu tư dài hạn hơn. Chính khả năng chuyển đổi kỳ hạn (maturity transformation) này là độc đáo của ngân hàng và đóng góp to lớn vào hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên, chính sự chuyển đổi kỳ hạn này cũng tạo ra rủi ro đặc trưng là rủi ro rút tiền ồ ạt (bank run), điều mà Diamond và Dybvig đã phân tích sâu sắc, cho thấy tầm quan trọng của bảo hiểm tiền gửi và vai trò của ngân hàng trung ương với tư cách là người cho vay cuối cùng để duy trì niềm tin và sự ổn định của hệ thống. Nghiên cứu của Gorton và Winton (2003) trong Handbook of the Economics of Finance cung cấp một cái nhìn toàn diện hơn về lý thuyết trung gian tài chính, nhấn mạnh vai trò của ngân hàng trong việc xử lý thông tin phức tạp về người vay và các dự án đầu tư, một chức năng mà các thị trường tài chính phi ngân hàng khó có thể thực hiện hiệu quả tương đương, đặc biệt là đối với các khoản vay doanh nghiệp nhỏ và vừa hoặc các dự án thiếu thông tin công khai. Để hiểu rõ hơn về cách ngân hàng thương mại hoạt động, bạn có thể tham khảo bài viết về đặc trưng hoạt động của ngân hàng thương mại.

Bên cạnh chức năng trung gian tài chính truyền thống, ngân hàng thương mại còn là nhà cung cấp dịch vụ thanh toán thiết yếu cho toàn bộ nền kinh tế. Hệ thống thanh toán do ngân hàng vận hành (qua tài khoản tiền gửi, thẻ tín dụng, chuyển khoản điện tử,…) cho phép các giao dịch kinh tế diễn ra một cách nhanh chóng, an toàn và hiệu quả. Sự sẵn có của một hệ thống thanh toán đáng tin cậy là điều kiện tiên quyết cho hoạt động thương mại, đầu tư và tiêu dùng trong một nền kinh tế hiện đại. Nó giảm đáng kể chi phí giao dịch và cho phép chuyên môn hóa lao động hiệu quả hơn. Mặc dù sự phát triển của công nghệ tài chính (FinTech) đã và đang tạo ra những hình thức thanh toán mới, nhưng các hệ thống thanh toán cốt lõi vẫn phụ thuộc vào hạ tầng và mạng lưới kết nối liên ngân hàng. Ngân hàng trung ương thường đóng vai trò điều phối và giám sát hệ thống này, nhưng việc thực hiện các giao dịch hàng ngày phần lớn vẫn nằm trong tay các ngân hàng thương mại. Để hiểu rõ hơn về sự ảnh hưởng của các công cụ thị trường, xem thêm về ưu điểm và nhược điểm của công cụ thị trường mở.

Một vai trò quan trọng khác, liên quan chặt chẽ đến chức năng trung gian tài chính, là khả năng tạo ra tín dụng và góp phần vào quá trình cung ứng tiền trong nền kinh tế. Khi ngân hàng cho vay, họ tạo ra các khoản tiền gửi mới cho người đi vay, làm tăng tổng lượng tiền trong nền kinh tế (tiền M1 hoặc M2). Quá trình này được gọi là “tạo tiền từ sổ sách” (money creation through lending) và là một cơ chế chính trong việc truyền dẫn chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương. Bằng cách điều chỉnh lãi suất cơ bản, tỷ lệ dự trữ bắt buộc hoặc thông qua các hoạt động thị trường mở, ngân hàng trung ương tác động đến khả năng và chi phí cho vay của các ngân hàng thương mại, từ đó ảnh hưởng đến tổng cầu và hoạt động kinh tế. Nghiên cứu của Bernanke (1983) về cuộc Đại suy thoái đã nhấn mạnh kênh tín dụng ngân hàng như một yếu tố quan trọng trong việc khuếch đại suy thoái kinh tế khi hệ thống ngân hàng gặp vấn đề, làm giảm khả năng cung cấp tín dụng cho nền kinh tế thực. Điều này cho thấy sự mong manh của mối liên hệ giữa hệ thống ngân hàng và hoạt động kinh tế vĩ mô. Thông tin chi tiết về bản chất của tín dụng ngân hàng có thể làm rõ hơn vai trò này.

Khả năng sản xuất thông tin (information production) là một chức năng cốt lõi giúp ngân hàng thực hiện hiệu quả vai trò trung gian. Ngân hàng đầu tư vào việc thu thập, xử lý và phân tích thông tin về người đi vay và các dự án đầu tư tiềm năng. Quá trình thẩm định tín dụng này giúp giảm thiểu vấn đề lựa chọn đối nghịch (adverse selection) trước khi cho vay và rủi ro đạo đức (moral hazard) sau khi cho vay, như được phân tích kinh điển bởi Stiglitz và Weiss (1981). Bằng cách giám sát chặt chẽ người đi vay và các dự án được tài trợ, ngân hàng đảm bảo rằng vốn được sử dụng hiệu quả hơn, từ đó nâng cao năng suất và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Thông tin được tạo ra thông qua mối quan hệ lâu dài với khách hàng (relationship banking) mang lại lợi thế cạnh tranh cho ngân hàng trong việc đánh giá các khoản vay phức tạp hoặc thiếu minh bạch, khác biệt với cách hoạt động dựa trên thông tin công khai của thị trường chứng khoán hay trái phiếu. Để hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động huy động vốn, bạn có thể tham khảo bài viết về các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả huy động vốn.

Vai trò của ngân hàng thương mại trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đã được nghiên cứu rộng rãi. Các công trình thực nghiệm ban đầu của King và Levine (1993) đã cung cấp bằng chứng mạnh mẽ cho thấy mức độ phát triển của hệ thống tài chính, đặc biệt là hệ thống ngân hàng, có mối tương quan dương với tốc độ tăng trưởng kinh tế dài hạn. Levine (2005) tổng hợp một lượng lớn các nghiên cứu và kết luận rằng tài chính phát triển có vai trò nhân quả trong việc thúc đẩy tăng trưởng thông qua nhiều kênh: huy động tiết kiệm, phân bổ vốn hiệu quả, giám sát doanh nghiệp, tạo điều kiện trao đổi hàng hóa dịch vụ (hệ thống thanh toán) và giảm thiểu rủi ro. Ngân hàng, với vị thế là thành phần chủ đạo của hệ thống tài chính ở nhiều quốc gia, rõ ràng đóng góp quan trọng vào tất cả các kênh này. Bằng cách hướng dòng vốn đến các dự án có lợi suất cao nhất và giám sát việc sử dụng vốn, ngân hàng giúp tăng năng suất và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, vai trò của ngân hàng không chỉ liên quan đến hiệu quả và tăng trưởng mà còn mật thiết với sự ổn định tài chính. Minsky (1992) đã phát triển thuyết bất ổn tài chính, trong đó nhấn mạnh vai trò của hệ thống ngân hàng và tín dụng trong việc tích lũy rủi ro trong giai đoạn bùng nổ kinh tế, dẫn đến các cuộc khủng hoảng. Khi bong bóng tài sản hoặc nợ quá mức phát triển, sự đổ vỡ có thể lan truyền nhanh chóng qua hệ thống ngân hàng, gây ra suy thoái sâu rộng cho nền kinh tế thực. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009 là một minh chứng rõ ràng cho thấy rủi ro hệ thống trong lĩnh vực ngân hàng có thể gây ra hậu quả thảm khốc như thế nào. Các nghiên cứu sau khủng hoảng, như tổng hợp trong Acharya et al. (2010), tập trung vào các cơ chế lây lan rủi ro trong hệ thống ngân hàng (contagion), vai trò của đòn bẩy tài chính quá mức và sự cần thiết của quy định giám sát chặt chẽ hơn (ví dụ: Basel III) để tăng cường khả năng chống đỡ của ngân hàng trước các cú sốc. Như vậy, ngân hàng vừa là nhân tố thúc đẩy tăng trưởng, vừa là nguồn gốc tiềm tàng của bất ổn nếu không được quản lý và giám sát cẩn thận. Tìm hiểu thêm về các hình thức sở hữu trong ngân hàng thương mại để nắm rõ hơn về cơ cấu tổ chức và quản lý của các ngân hàng.

Trong bối cảnh kinh tế hiện đại, vai trò của ngân hàng thương mại đang tiếp tục thay đổi và đối mặt với những thách thức mới. Sự bùng nổ của công nghệ số và sự xuất hiện của các công ty FinTech đã tạo ra cạnh tranh trong nhiều lĩnh vực truyền thống của ngân hàng, đặc biệt là thanh toán, cho vay tiêu dùng và quản lý tài sản. Tuy nhiên, ngân hàng truyền thống vẫn giữ lợi thế lớn về quy mô vốn, mạng lưới khách hàng rộng lớn, kinh nghiệm quản lý rủi ro và, quan trọng nhất, là khả năng tiếp cận nguồn vốn giá rẻ thông qua tiền gửi được bảo hiểm. Hơn nữa, vai trò của ngân hàng trong việc cung cấp tài chính quy mô lớn cho các doanh nghiệp và dự án cơ sở hạ tầng vẫn là không thể thay thế đối với nhiều nền kinh tế. Phân tích của tôi cho thấy, mặc dù môi trường hoạt động đang thay đổi nhanh chóng, các chức năng cốt lõi của ngân hàng – huy động và phân bổ vốn, quản lý rủi ro và vận hành hệ thống thanh toán – vẫn giữ nguyên tầm quan trọng. Sự khác biệt nằm ở cách thức các chức năng này được thực hiện, với sự hỗ trợ ngày càng tăng của công nghệ dữ liệu lớn (big data) và trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc đánh giá tín dụng và cá nhân hóa dịch vụ. Thêm vào đó, vai trò của ngân hàng trong việc thực thi các chính sách liên quan đến chống rửa tiền và tài trợ khủng bố (AML/CFT) cũng ngày càng trở nên nổi bật, đặt ra yêu cầu cao về tuân thủ và công nghệ.
Bạn có thể tham khảo thêm về tiền điện tử ngân hàng.

Nhìn chung, vai trò của ngân hàng thương mại là đa chiều và có tác động sâu sắc đến mọi mặt của nền kinh tế. Từ việc tạo điều kiện cho các giao dịch hàng ngày đến việc tài trợ cho các dự án đầu tư dài hạn, từ việc góp phần vào tăng trưởng kinh tế đến việc là nhân tố quan trọng trong việc duy trì (hoặc phá vỡ) sự ổn định tài chính, ngân hàng là một thể chế không thể thiếu. Sự hiệu quả và sức khỏe của hệ thống ngân hàng phụ thuộc vào năng lực quản trị của chính các ngân hàng, khung khổ pháp lý và giám sát của nhà nước, cũng như sự phát triển của môi trường kinh tế vĩ mô. Các nghiên cứu kinh tế liên tục cập nhật và làm rõ hơn các khía cạnh khác nhau trong vai trò này, đặc biệt trong bối cảnh các cú sốc kinh tế, tiến bộ công nghệ và những thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng và doanh nghiệp. Việc hiểu rõ và quản lý tốt hệ thống ngân hàng là chìa khóa để đảm bảo một nền kinh tế hoạt động trơn tru, hiệu quả và có khả năng chống chịu trước các bất ổn. Để hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động, tham khảo thêm về dịch vụ ngân hàng.

Kết luận

Tóm lại, vai trò của ngân hàng thương mại trong nền kinh tế là không thể phủ nhận và mang tính trung tâm. Thông qua chức năng trung gian tài chính, ngân hàng hiệu quả hóa việc luân chuyển vốn từ người tiết kiệm đến nhà đầu tư, đồng thời cung cấp các dịch vụ thanh toán thiết yếu cho hoạt động kinh tế hàng ngày. Chúng đóng góp vào quá trình tạo tín dụng, là kênh truyền dẫn quan trọng của chính sách tiền tệ và đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bằng cách phân bổ vốn một cách hiệu quả và giảm thiểu chi phí thông tin. Tuy nhiên, hệ thống ngân hàng cũng tiềm ẩn rủi ro bất ổn tài chính, đòi hỏi sự quản lý rủi ro nội tại và giám sát chặt chẽ từ bên ngoài. Trong bối cảnh số hóa và cạnh tranh gia tăng, vai trò của ngân hàng đang biến đổi, nhưng các chức năng cốt lõi vẫn giữ nguyên tầm quan trọng, là nền tảng cho sự thịnh vượng và ổn định của nền kinh tế. Để tìm hiểu thêm về một chủ đề liên quan, bạn có thể đọc về vai trò của vốn chủ sở hữu trong hoạt động ngân hàng thương mại.

Tài liệu tham khảo

Acharya, V.V., Richardson, M., Van Nieuwerburgh, S., and White, L.J. (eds.) (2010) Restoring Financial Stability: How to Repair a Failed System. Wiley.

Bernanke, B.S. (1983) ‘Nonmonetary Effects of the Financial Crisis in the Propagation of the Great Depression’, American Economic Review, 73(1), pp. 257-276.

Diamond, D.W. and Dybvig, P.H. (1983) ‘Bank Runs, Deposit Insurance, and Liquidity’, Journal of Political Economy, 91(3), pp. 401-419.

Gorton, G.B. and Winton, A. (2003) ‘Financial Intermediation’, in Constantinides, G.M., Harris, M., and Stulz, R.M. (eds.) Handbook of the Economics of Finance. Elsevier, pp. 431-552.

King, R.G. and Levine, R. (1993) ‘Finance and Growth: Schumpeter Might Be Right’, Quarterly Journal of Economics, 108(3), pp. 717-737.

Levine, R. (2005) ‘Finance and Growth: Theory and Evidence’, in Aghion, P. and Durlauf, S.N. (eds.) Handbook of Economic Growth. Elsevier, pp. 865-934.

Minsky, H.P. (1992) ‘The Financial Instability Hypothesis’, Working Paper No. 74, The Jerome Levy Economics Institute of Bard College.

Stiglitz, J.E. and Weiss, A. (1981) ‘Credit Rationing in Markets with Imperfect Information’, American Economic Review, 71(3), pp. 393-410.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm