Mục lục

Thực trạng và giải pháp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trên địa bàn Thành Phố Đồng Hới

ThS. Đinh Xuân Thanh
Trường Trung cấp Kinh tế Quảng Bình

Thành phố Đồng Hới là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội và khoa học của tỉnh Quảng Bình. Trong những năm qua, Đảng, chính quyền và nhân dân thành phố Đồng Hới đã quan tâm thực hiện nhiều giải pháp tích cực và đạt được những kết quả nhất định trong việc nâng cao chất lượng nguồn lao động trên địa bàn. Tuy nhiên, những kết quả đạt được chưa cao, nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu của CNH, HĐH, chưa thực sự là động lực để phát triển kinh tế – xã hội của thành phố và tỉnh Quảng Bình. Bài viết này tập trung phân tích thực trạng nguồn nhân lực để đưa ra những giải pháp nhằm tạo ra sự phát triển mạnh mẽ nguồn nhân lực chất lượng cao của thành phố Đồng Hới hiện nay.

I. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trên địa bàn thành phố Đồng Hới

Thành phố Đồng Hới là địa phương có nguồn nhân lực khá dồi dào với nguồn lao động chiếm 58% dân số thành phố, nguồn lao động này chủ yếu là trẻ. Số lao động có chuyên môn kỹ thuật chiếm 38,78% lực lượng lao động. Đồng Hới là một trong những thành phố có chỉ số phát triển giáo dục khá cao với hệ thống giáo dục khá hoàn chỉnh so với toàn tỉnh và một số thành phố trẻ của khu vực Bắc Trung bộ, tạo nền tảng thuận lợi và vững chắc. Để thực hiện các mục tiêu nâng cao chất lượng NNL, chất lượng cuộc sống, thành phố Đồng Hới đã hoàn thành phổ cập giáo dục trung học cơ sở và đang tiến tới thực hiện mục tiêu phổ cập giáo dục phổ thông trung học. Thành phố có 1 trường đại học, và 04 trường trung cấp chuyên nghiệp, hệ thống các trường này thực hiện chuyên ngành đào tạo trên các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, công nghệ thông tin, kinh tế, quản trị kinh doanh, ngoại ngữ, sư phạm, y tế và luật. thành phố còn có 2 trường trung cấp dạy nghề, 2 trung tâm dạy nghề thường xuyên cung cấp các khóa đào tạo ngắn hạn về tin học, máy, cơ khí, điện-điện tử, kỹ thuật xây dựng, may mặc… Hàng năm các trường đại học, trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề tại Đồng Hới đã đào tạo hàng ngàn lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật, trình độ tay nghề đáp ứng được nhu cầu về NNL không chỉ cho thành phố mà còn cho cả toàn tỉnh và khu vực Bắc Trung bộ.
Trong những năm qua thành phố đã có chủ trương thu hút nhân tài, có chế độ chính sách ưu đãi đối với người lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật về làm việc tại thành phố, bước đầu mang lại những hiệu quả thiết thực.

Tuy nhiên, cùng với những thành tựu đạt được trong việc đào tạo, sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao thì quá trình phát triển và sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao của thành phố Đồng Hới còn những hạn chế nhất định. Mặt khác, trình độ nguồn nhân lực có trình độ đại học, cao đẳng, TCCN và CNKT đang mất cân đối, đó là tỷ lệ công nhân kỹ thuật mới chỉ đạt 0,43 (trong khi tỷ lệ này ở các nước phát triển là 10); tỷ lệ TCCN chỉ có 0,57 (trong khi tỷ lệ này ở các nước phát triển là 4). Bên cạnh đó, NNL trình độ cao phân bố mất cân đối thể hiện ở chỗ tập trung ở trung tâm thành phố, còn các xã phường lân cận còn ít. Việc bố trí cán bộ có trình độ CMKT chưa hợp lý, không đúng chuyên ngành, hầu hết làm việc ở các cơ quan quản lý Nhà nước, khu vực sản xuất kinh doanh còn quá ít. Đồng Hới vẫn còn một vành đai nông nghiệp quan trọng nhưng nguồn nhân lực có trình độ CMKT trong lĩnh vực này chỉ chiếm dưới 10%. Cơ cấu lao động có trình độ từ cao đẳng trở lên có sự mất cân đối giữa các ngành đào tạo, nên tạo ra trường hợp thừa, thiếu giả tạo.Việc thu hút nhân tài cũng còn hạn chế, nhất là các nhà khoa học đầu ngành. Tỷ lệ lao động có trình độ CMKT có tăng lên qua các năm, nhưng tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo vẫn còn ở mức cao (61,2%). Như vậy cũng chưa đáp ứng yêu cầu của công cuộc đẩy mạnh CNH, HĐH.

Ngoài ra, việc phân bổ lực lượng lao động cho các nhóm ngành kinh tế quốc dân theo xu hướng ngày càng hợp lý, tiến bộ đó là tỷ trọng ngành công nghiêp – xây dựng và ngành dịch vụ đều tăng; nhóm ngành nông – lâm – ngư nghiệp có giảm nhưng còn chiếm tỷ lệ cao (năm 2009 là 17,1%). Tỷ lệ thất nghiệp vẫn còn cao, người thất nghiệp của thành phố Đồng Hới có độ tuổi trung bình 26,5 tuổi (năm 2009), so với năm 2005 thì tuổi đời người thất nghiệp trẻ hơn (năm 2005 là 27,1 tuổi). Đây là vấn đề bức bách rất quan trọng liên quan đến phát triển kinh tế – xã hội nếu thành phố không quan tâm giải quyết đúng mức.

Từ những vấn đề nêu trên và để phát triển được nguồn nhân lực chất lượng cao, đủ sức đáp ứng những đòi hỏi ngày càng tăng của giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH, thành phố Đồng Hới cần các giải pháp chủ yếu sau:

II. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trên địa bàn thành phố Đồng Hới

1. Nâng cao hiệu quả công tác quy hoạch, quản lý và sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao

Tính tích cực và hoạt động lao động sáng tạo của nguồn nhân lực chất lượng cao có được là nhờ vào công tác quy hoạch, quản lý và sử dụng một cách khoa học, dân chủ, đúng đắn. Do vậy, phải tiến hành quy hoạch và có cơ chế quản lý, sử dụng lao động từ tuyển chọn, bố trí, đánh giá đến chế độ đãi ngộ, chăm lo mọi mặt cuộc sống cho người lao động.

Trong công tác quy hoạch, thành phố cần xác định trước những dự báo chiến lược về nhu cầu NNL chất lượng cao, trên cơ sở đó có sự đầu tư đúng mức, hợp lý cho từng loại hình cơ sở, vật chất nhằm phát triển NNL chất lượng cao một cách hợp lý và đưa lại hiệu quả thiết thực đối với sự phát triển kinh tế – xã hội.

Trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả công tác quản lý NNL nói chung và NNL chất lượng cao nói riêng, thành phố Đồng Hới cần thực hiện một số vấn đề sau đây:

Phải đảm bảo đúng nguyên tắc trong quản lý NNL chất lượng cao; Quản lý NNL chất lượng cao phải tuân theo quy định của pháp luật, phù hợp với điều kiện phát triển của thành phố; Quản lý NNL chất lượng cao phải dựa trên cơ sở là không ngừng tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng rộng rãi các phương tiện kỹ thuật công nghệ hiện đại vào quá trình quản lý và điều hành hệ thống; Bộ máy quản lý NNL phải được tổ chức gọn nhẹ có hiệu lực và hiệu quả; phương pháp quản lý phải thường xuyên đổi mới.

Các chủ thể quản lý NNL cần phải chuyên nghiệp hóa, có sự phân cấp, phân quyền hợp lý, tránh tình trạng chồng chéo; Cần có sự phân tích nhu cầu về NNL của quá trình CNH, HĐH để đưa ra những dự báo về nhu cầu biên chế và nhu cầu năng lực; Thành phố cần phải thực hiện công tác tuyển dụng theo yêu cầu công việc bằng cách sử dụng các công cụ đánh giá gắn với thực tiễn công tác; Cần thành lập cơ quan chuyên trách quản lý và điều phối NNL chất lượng cao. Cơ quan này có nhiệm vụ nghiên cứu và tham mưu với chính quyền thành phố xây dựng hệ thống cơ chế, chính sách về phát triển NNL chất lượng cao cho thành phố.

2. Đẩy mạnh công tác giáo dục và đào tạo

Thời gian qua, Đảng bộ và Chính quyền thành phố Đồng Hới đã có những chủ trương đúng đắn về phát triển giáo dục và đào tạo, coi trọng sự nghiệp giáo dục – đào tạo. Chính vì vậy, sự nghiệp giáo dục và đào tạo thành phố đã có bước phát triển đáng kể, góp phần không nhỏ cho chiến lược phát triển NNL chất lượng cao. Tuy nhiên, trước sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế – xã hội, trước sự đòi hỏi ngày càng lớn và cao của sự nghiệp CNH, HĐH, thành phố Đồng Hới cần phải tiếp tục đổi mới nền giáo dục với tốc độ nhanh hơn, chất lượng hơn, hiệu quả lớn hơn nữa. Trong đó:

– Cần nhận thức đúng về vị trí, vai trò của giáo dục và đào tạo.

– Tiếp tục đổi mới nội dung và hoàn thiện hệ thống giáo dục và đào tạo.

– Thực hiện nguyên tắc xã hội hoá, dân chủ hoá và nhân văn hoá giáo dục và đào tạo.

– Phát triển số lượng, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và đầu tư thoả đáng cho giáo dục và đào tạo

– Tăng cường hợp tác quốc tế để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo.

– Đẩy mạnh và đổi mới công tác đào tạo nghề để tạo một lực lượng lao động lành nghề đáp ứng yêu cầu sự nghiệp CNH, HĐH của thành phố.

– Đổi mới và nâng cao năng lực quản lý Nhà nước về giáo dục và đào tạo; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý giáo dục.

Trong bối cảnh nước ta cũng như ở thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình hiện nay, việc thực hiện đồng bộ và hữu hiệu những giải pháp nêu trên nhất định sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển nền giáo dục – đào tạo, từ đó tạo ra lực lượng lao động chất lượng cao đáp ứng cho yêu cầu đẩy mạnh CNH, HĐH của thành phố.

3. Phân bổ và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực

Để có được NNL chất lượng cao, việc đào tạo, phân bổ và sử dụng có mối quan hệ mật thiết và tác động lẫn nhau. Tạo ra NNL có trình độ học vấn, kỹ năng nghề nghiệp và sức khỏe tốt là vấn đề quan trọng trong các chiến lược phát triển của thành phố Đồng Hới đến 2020, nhưng vấn đề quan trọng hơn là việc phân bổ và sử dụng NNL đó một cách hợp lý làm cho nó trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội của thành phố.

– Phát hiện, bồi dưỡng và sử dụng nhân tài: Một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo dục đào tạo là phát hiện, bồi dưỡng và nâng đỡ tài năng để tạo ra đội ngũ chuyên gia giỏi, các nhân tài trong các lĩnh vực.

Đồng Hới là trung tâm đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ của tỉnh Quảng Bình. Tuy nhiên thực tế ta thấy Đồng Hới còn thiếu nhân tài là các giáo sư, tiến sỹ, các nhà khoa học, các nhà quản lý, các chuyên gia giỏi,… Vì vậy, vấn đề đặt ra cho thành phố Đồng Hới là phải có chính sách thu hút nhân tài mạnh mẽ hơn; để thu hút họ vào phát triển kinh tế – xã hội của thành phố, tránh để xảy ra chảy máu chất xám đi các tỉnh thành phố khác và các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

– Tiếp tục điều chỉnh và hoàn thiện cơ cấu phân bổ NNL: Một trong những nhiệm vụ cơ bản của chiến lược phát triển kinh tế – xã hội thành phố Đồng Hới giai đoạn 2011-2020 và tầm nhìn 2025 là thúc đẩy chuyển dịch và hoàn thiện cơ cấu kinh tế “Công nghiệp – dịch vụ – Nông nghiệp” tiến tới sau 2015 chuyển sang cơ cấu “Dịch vụ – Công nghiệp – Nông nghiệp”.

4. Tăng cường thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao ở các nơi về làm việc tại thành phố Đồng Hới

– Huy động nguồn lực người Việt Nam ở nước ngoài để phục vụ phát triển kinh tế – xã hội của Thành phố:

Để huy động được nguồn lực của họ về hợp tác trên các lĩnh vực giáo dục, khoa học công nghệ nhằm góp phần đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao để phát triển kinh tế – xã hội của thành phố, do vậy cần tập trung vào các nội dung sau:

+ Trên cơ sở điều tra khảo sát, có kế hoạch tranh thủ với từng nhóm đối tượng phù hợp theo từng lĩnh vực ưu tiên hợp tác của thành phố.

+ Xây dựng các chương trình trọng điểm với quy mô và thời hạn khác nhau thu hút sự đóng góp của người Việt Nam ở nước ngoài trên từng lĩnh vực như: Các cơ sở giáo dục và dạy nghề thành phố cần đề xuất những yêu cầu cần có sự hỗ trợ của người Việt Nam ở nước ngoài về cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật và kiến thức chuyên môn để người Việt Nam ở nước ngoài tham gia và có chính sách đãi ngộ hợp lý; Giới thiệu chương trình đào tạo NNL cho thành phố của trường trung học chuyên Quảng Bình, qua đó vận động người Việt Nam ở nước ngoài hỗ trợ tìm kiếm học bổng du học nước ngoài. Đặc biệt, cần vận động tìm kiếm những học bổng bậc cao, đào tạo chuyên gia giỏi cho thành phố; Mời tham gia giảng dạy ở trường đại học, dạy nghề để đào tạo NNL có trình độ cao theo chuẩn khu vực và quốc tế; Khuyến khích trí thức người Việt Nam ở nước ngoài thực hiện các chương trình chuyển giao công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin; Ban hành và thực hiện một số chính sách ưu đãi đối với người Việt Nam ở nước ngoài, tạo điều kiện cho Việt kiều về thành phố đầu tư, kinh doanh qua đó tăng cường hiệu quả huy động nguồn lực người Việt Nam ở nước ngoài để phục vụ phát triển kinh tế – xã hội của thành phố.

– Tiếp tục thực hiện chủ trương thu hút, đãi ngộ nhân tài của UBND thành phố Đồng Hới như: Tiếp tục điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện các chủ trương, chính sách để nó thật sự hấp dẫn, thu hút được nhân tài về với thành phố; Có chế độ lương, thưởng thỏa đáng, và một số chính sách ưu tiên đặc biệt để những nhân tài được thu hút về yên tâm công tác, cống hiến hết sức lực của mình; Cần thành lập đội ngũ chuyên trách thực hiện công tác thu hút nhân tài, tiến tới thành lập trung tâm “Trung tâm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao” của thành phố; Thành phố công khai danh mục các ngành ưu tiên tiếp nhận người tài, xuất phát từ thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao của thành phố. Đối với những người có trình độ giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ cần phải có chế độ chính sách đặc biệt.

5. Chăm lo sức khỏe, nâng cao chất lượng dân số, đảm bảo an sinh xã hội và mở rộng dân chủ cơ sở nhằm tạo điều kiện thuận lợi để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao

Ở thành phố Đồng Hới vấn đề này luôn được coi là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Mặc dù, trong thời gian gần đây sức khỏe người dân và chất lượng dân số đã có những cải thiện rõ rệt, tuy nhiên so với nhiều địa phương khác của các tỉnh trong cả nước thì vẫn còn thua kém. Do đó, việc chăm sóc sức khoẻ cho mọi người, nâng cao thể lực cho người lao động vẫn là vấn đề vừa cấp thiết, vừa cơ bản và lâu dài. Trong thời gian đến, cần thực hiện một số biện pháp sau đây:

– Sự nghiệp chăm sóc sức khoẻ đòi hỏi tất cả mọi người đều cần được chăm sóc chu đáo.

– Cải thiện vệ sinh môi trường sống, điều kiện vệ sinh an toàn cho người lao động.

– Phát động rộng rãi phong trào tập luyện thể dục, thể thao trong các cơ sở sản xuất cũng như trong các đơn vị hành chính sự nghiệp.

– Tạo điều kiện thuận lợi và tổ chức tốt việc nghỉ ngơi, vui chơi giải trí cho người lao động.

– Tăng cường khẩu phần dinh dưỡng và cải thiện bữa ăn hàng ngày cho người lao động.

– Cần quan tâm hơn đến chính sách dân số, tổ chức thực hiện tốt chương trình quốc gia về công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình và trẻ em để đảm bảo những điều kiện cho việc nuôi dưỡng, chăm sóc sức khỏe cho mỗi thành viên trong gia đình.

6. Tạo việc làm cho người lao động

– Giảm tỷ lệ thất nghiệp và giải quyết việc làm:
Để tăng cường giải quyết việc làm cho người lao động nông thôn theo các hướng sau: Đa dạng hóa sản xuất nông – lâm – ngư nghiệp, phát triển các hoạt động công nghiệp chế biến nông lâm thủy sản, phát huy thế mạnh các ngành nghề, làng nghề, khôi phục và phát triển các làng nghề truyền thống,.. phát triển du lịch sinh thái ở các làng nghề. Phấn đấu đến năm 2015 mỗi năm giải quyết việc làm mới cho 3.800 – 4.000 lao động, trong đó giải quyết việc làm mới cho 2.500 – 2.600 lao động và tạo thêm việc làm mới cho 1.300 – 1.400 lao động, nâng tỷ lệ sử dụng thời gian lao động ở nông thôn lên 90%; giảm tỷ lệ lao động chưa có việc làm so với dân số trong độ tuổi lao động xuống còn 10%. Mặt khác, giải pháp thiết thực và chủ yếu là thành phố phải tăng cường công tác đào tạo cho đội ngũ lao động phổ thông, trang bị cho họ trình độ nghề nghiệp nhất định để họ có thể tìm được việc làm phù hợp với khả năng và trình độ của mình, làm cho chất lượng chung của NNL tăng lên. Đảm bảo tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề đạt khoảng 85%.

– Xây dựng và phát triển thị trường sức lao động:

Để thúc đẩy thị trường lao động của thành phố hoạt động, cần xây dựng và hoàn thiện các thiết chế cho loại thị trường này là: Điều quan trọng đầu tiên là thúc đẩy sự phát triển kinh tế của thành phố, tạo ra nhu cầu về lao động từ đó thỏa mãn chúng một cách tự động, tiết kiệm và phù hợp nhất; Đẩy mạnh công tác xuất khẩu lao động, vươn ra thị trường sức lao động ở nước ngoài. Việc xuất khẩu lao động là biện pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, bởi vì khi tiếp xúc và trực tiếp điều khiển những phương tiện kỹ thuật hiện đại góp phần nâng cao trình độ CMKT cho người lao động; Tổ chức tốt các hội chợ lao động và việc làm nhằm tạo điều kiện cho người lao động có nhiều cơ hội tìm kiếm việc làm và các doanh nghiệp có nhiều cơ hội tuyển dụng được lao động phù hợp với yêu cầu của mình; Xây dựng mạng lưới thông tin thị trường sức lao động từ cấp phường, xã. Cũng cố mạng lưới trung tâm giới thiệu việc làm ở các phường, xã, xây dựng các trung tâm giới thiệu việc làm tập trung có quy mô lớn và chất lượng ở thành phố, ở các khu công nghiệp và các tập đoàn kinh tế lớn có văn phòng tại thành phố Đồng Hới.

Phát triển NNL chất lượng cao là vấn đề lớn, hệ trọng, vừa cơ bản, lâu dài, vừa bức xúc trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở thành phố Đồng Hới hiện nay. Do đó, đòi hỏi phải phân tích, đánh giá đúng thực trạng phát triển NNL chất lượng cao trên tất cả các mặt, để từ đó có nhận thức đúng đắn và đưa ra hệ thống các giải pháp phù hợp cho sự phát triển. Hệ thống giải pháp để phát triển NNL chất lượng cao phải được thực hiện đồng bộ trên tất cả các mặt, từ kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, giáo dục – đào tạo, y tế, quản lý, sử dụng, đến các chính sách về thu hút, đãi ngộ.
Trong thời đại hiện nay, việc đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH thành phố Đồng Hới phải gắn liền với phát triển kinh tế tri thức và quá trình hội nhập quốc tế, khu vực. Hiện nay NNL ở thành phố Đồng Hới bên cạnh ưu thế như: lực lượng lao động dồi dào, tính cần cù, thông minh, sáng tạo còn có những hạn chế không nhỏ, đó là chất lượng NNL chưa cao thể hiện ở lực lượng lao động qua đào tạo còn thấp, kỹ năng lao động, thể lực còn nhiều hạn chế, chưa quen tác phong văn minh công nghiệp…

Để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho sự nghiệp CNH, HĐH của thành phố cần nhanh chóng thực hiện hàng loạt các giải pháp về giáo dục và đào tạo, giải pháp về phân bổ và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực, giải pháp về thu hútnguồn nhân lực chất lượng cao bên ngoài thành phố, giải pháp về nâng cao tình trạng sức khỏe, nâng cao chất lượng dân số, cải thiện môi trường sống cho con người, giải pháp tạo việc làm cho người lao động, giải pháp về xây dựng môi trường xã hội thuận lợi phục vụ cho việc khai thác và sử dụng, nâng cao chất lượng NNL.