Kiến trúc cảnh quan: Sự cân bằng giữa thiên nhiên và nhân tạo
Bài viết này dành cho các nhà nghiên cứu và giảng viên đại học, tập trung khám phá kiến trúc cảnh quan như một sự định hướng có ý thức của con người nhằm tác động vào môi trường, hướng tới sự cân bằng giữa các yếu tố thiên nhiên và nhân tạo. Mục tiêu là làm nổi bật vai trò kiến trúc cảnh quan trong việc tạo ra sự tổng hòa giữa môi trường sống và môi trường xây dựng, từ đó thu hút thêm người truy cập website thông qua tối ưu hóa SEO.
Kiến trúc cảnh quan: Tổng quan về tổ chức không gian
Tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ trên thế giới và tại Việt Nam
Tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan các tuyến phố đi bộ trên thế giới
Vào những năm 1950, châu Âu tập trung phát triển kinh tế sau chiến tranh, dẫn đến sự gia tăng lớn về số lượng xe cơ giới. Để giải quyết tình trạng tắc nghẽn giao thông, các nước châu Âu đã thực hiện chính sách hạn chế giao thông cơ giới và xây dựng các tuyến đường dành cho người đi bộ. Tuyến phố đi bộ đầu tiên được xây dựng là Torg ở Stockholm và Lijnbaan ở Rotterdam, dựa trên ý tưởng tách chức năng đi bộ ra khỏi giao thông cơ giới.
Như vậy, tuyến phố đi bộ hình thành với mục tiêu giảm số lượng xe hơi, cải thiện điều kiện môi trường và tăng cường sức khỏe cho người dân đô thị. Các yếu tố như hệ thống giao thông công cộng chất lượng cao, cơ sở hạ tầng kỹ thuật và tiện ích đô thị hoàn thiện được chú trọng để người đi bộ có thể di chuyển an toàn. Việc tăng cường các hoạt động và trải nghiệm của người đi bộ cũng được quan tâm và mở rộng.
Xu hướng phát triển tuyến phố đi bộ tiếp tục lan rộng tại một số nước Châu Âu và tại Mỹ. Các “Trung tâm mua sắm dành cho người đi bộ” với chuỗi cửa hàng thương mại có không gian lớn và kiến trúc hấp dẫn được xây dựng. Mô hình này được triển khai đầu tiên tại thành phố Kalamazoo, Mỹ vào năm 1959 và được áp dụng tại hơn 200 thị trấn ở Mỹ trong những năm 1960 và 1970.
Từ một tuyến phố đi bộ ban đầu, các tuyến phố đi bộ dần kết nối với nhau tạo thành mạng lưới đi bộ trong khu vực trung tâm, giúp đẩy mạnh phát triển kinh tế địa phương, tăng cường sức khỏe cộng đồng và phát triển đô thị bền vững. Hình thức này được thấy nhiều ở các khu thành cổ của các thành phố Châu Âu như Copenhagen, Stockholm và München.
Xu hướng “Đường phố mùa hè” cũng góp phần làm đa dạng hình thức phát triển các tuyến phố đi bộ. Các con đường không có xe hơi thay đổi và sử dụng theo mùa nhằm cải thiện chất lượng sống trong thành phố, các chỗ đậu xe được chuyển thành những không gian cảnh quan, khu vực được phủ xanh và trang bị ghế ngồi.
Những con phố nhỏ, ngõ hẻm trong trung tâm thành phố là những tuyến phố đi bộ tuyệt vời, bởi nó đóng vai trò kết nối trung tâm và mở rộng mạng lưới cho người đi bộ, đặc biệt luôn an toàn và rất thuận lợi.
Nhận thấy trong quá trình phát triển, tuyến phố đi bộ luôn được hình thành trong khu vực trung tâm đô thị (bán kính từ 500 – 1000m), có hoạt động thương mại dịch vụ sầm uất hoặc khu vực có nhiều công trình di tích lịch sử. Tổ chức hệ thống giao thông thuận lợi, tạo điều kiện cho người đi bộ dễ dàng kết nối và tiếp cận. Hoặc biến đổi những tuyến đường giao thông cũ trong khu vực phố cổ, và tạo thành mạng lưới các tuyến phố đi bộ.
Quy mô tuyến phố đi bộ, thường có chiều dài từ 400m cho đến dưới 2km. Các tuyến phố đi bộ thiết kế thường quan tâm đến trải nghiệm không gian của người đi bộ nhằm giảm cảm giác mệt mỏi và tăng sức hấp dẫn của tuyến phố.
Hệ thống giao thông công cộng đồng bộ và hoàn chỉnh nên thuận tiện và an toàn để người đi bộ. Bên cạnh đó, việc tăng cường các hoạt động và trải nghiệm của người đi bộ trên tuyến phố cũng được quan tâm và mở rộng.
Hệ thống cây xanh đồng bộ theo chủng loại, kết hợp bồn hoa di động giúp tạo cảnh quan và tăng tính thẩm mỹ cho tuyến phố đi bộ.
Tại các thành phố Châu Á, hình thành muộn hơn, song vẫn được khai thác ở khu vực trung tâm, có nhiều công trình kiến trúc di sản và hoạt động thương mại sầm uất. Coi trọng các yếu tố văn hóa lịch sử xã hội truyền thống, gắn kết chặt chẽ với cảnh quan xung quanh. Điều kiện khí hậu nhiệt đới ảnh hưởng lớn đến tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan các tuyến phố đi bộ nơi đây.
Tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan các tuyến phố đi bộ tại Việt Nam
Tại Việt Nam đã hình thành và phát triển tuyến phố đi bộ khoảng 20 năm trở lại đây, với số lượng và tốc độ mở rộng các tuyến phố dành cho người đi bộ, thành phố Hà Nội hiện đang dẫn đầu cả nước. Với những lợi ích to lớn mà tuyến phố đi bộ mang lại, các tỉnh thành tại Việt Nam cũng bắt nhịp xu hướng và xác định phát triển tuyến phố đi bộ như một hình thức tạo lập bản sắc, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa di sản, tăng cường không gian công cộng phục vụ các hoạt động vui chơi giải trí của người dân đô thị.
Tương tự các thành phố trên thế giới, tuyến phố đi bộ đầu tiên tại Việt Nam cũng hình thành từ lõi trung tâm lịch sử, thành phố Hà Nội. Tuyến phố đi bộ hình thành chủ yếu dựa trên mạng lưới đường sẵn có, đơn giản sử dụng hàng rào chặn đường và chuyển đổi chức năng từ đường giao thông cơ giới sang đường dành cho người đi bộ trong ba ngày cuối tuần, không gian kiến trúc cảnh quan chưa được can thiệp sâu. Tuy nhiên, tuyến phố đi bộ vẫn cho thấy những lợi ích to lớn trong việc tạo lập không gian công cộng, phát triển du lịch và kinh tế địa phương, cải thiện và thúc đẩy giao tiếp cộng đồng nên tiếp tục được mở rộng.
Các tuyến phố khai thác các giá trị văn hóa lịch sử nhằm tạo bản sắc riêng, kết hợp với các hoạt động bổ trợ như thương mại dịch vụ, vui chơi giải trí, văn hóa nghệ thuật… để làm phong phú và đa dạng hoạt động. Một số tuyến phố đi bộ cũng được chính quyền thành phố quan tâm và đầu tư trong việc khôi phục tối đa ngôn ngữ kiến trúc gốc của công trình kiến trúc có giá trị, để tăng sức hấp dẫn cho tuyến phố đi bộ.
Tình hình tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan các tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử thành phố Hà Nội
Lược sử quá trình hình thành và phát triển tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử
Tuyến phố đi bộ đã hình thành từ lâu, trước là để phục vụ nhu cầu giao thông đi lại, buôn bán của người dân, sau là đáp ứng các nhu cầu của con người như vui chơi giải trí, tham quan, du lịch, mua sắm… nên được tách biệt với giao thông cơ giới để đảm bảo an toàn cho người đi bộ.
Lần đầu tiên tuyến phố đi bộ được đặt ra trong Quy hoạch chung thành phố Hà Nội năm 1992. Đến năm 2004 tuyến phố đi bộ Hàng Đào – Hàng Ngang – Hàng Đường – Đồng Xuân được hình thành và phát triển thương mại kết hợp du lịch, dịch vụ. Tuyến phố đi bộ tiếp tục được mở rộng sau 10 năm với 6 tuyến phố thuộc khu bảo tồn cấp 1 phố cổ Hà Nội tạo ra không gian đi bộ mang đậm sắc thái của phố Cổ.
Với mục tiêu phát triển Thủ đô Hà Nội xanh, văn hiến, văn minh và hiện đại, các tuyến phố đi bộ tiếp tục được đặt ra trong định hướng phát triển của Thủ đô. Như vậy, tuyến phố đi bộ đã và luôn được đặt ra trong chính sách phát triển của Thủ đô, song đến những năm gần đây mới thực sự được triển khai. Đầu tiên là những tuyến phố trong khu vực phố Cổ, nơi có bề dày lịch sử, hoạt động thương mại dịch vụ sầm uất. Từ đó mở rộng ra các khu vực xung quanh, nơi có giá trị kiến trúc cảnh quan đẹp và hấp dẫn.
Các tuyến phố đi bộ hiện tập trung chủ yếu trong khu vực quận Hoàn Kiếm, nơi hội tụ quỹ di sản đô thị phong phú, có bề dày lịch sử hình thành và phát triển, dịch vụ thương mại sầm uất, giao thông thuận tiện cũng như các giá trị phi vật thể đa dạng, hấp dẫn.
Thực trạng về hệ thống giao thông khu vực nội đô lịch sử
Hệ thống giao thông công cộng như xe buýt, tàu điện trên cao, xe điện, xe đạp cộng đồng hiện chưa đáp ứng được nhu cầu người dân cả về chất lượng và số lượng.
Xe buýt có mạng lưới các điểm dừng đỗ dày đặc trong khu vực nội đô lịch sử, lịch trình các tuyến xe chạy liên tục. Tuy nhiên, các điểm dừng đỗ của các phương tiện công cộng chưa kết nối trực tiếp với các tuyến phố đi bộ, dẫn đến việc người đi bộ phải di chuyển thêm một hoặc nhiều quãng đường khác nhau. Nên phương tiện cá nhân vẫn là lựa chọn chủ yếu cho mọi hành trình di chuyển của mọi người, đặc biệt là xe máy.
Giao thông tĩnh luôn là vấn đề của các thành phố lớn, đặc biệt là khu vực trung tâm, nơi có mật độ dân cư cao, số lượng người sử dụng các phương tiện giao thông cá nhân lớn. Do đó, hiện tượng tự phát các bãi gửi xe ô tô, xe máy trên vỉa hè, lòng đường gây mất trật tự công cộng, mất an toàn cho người đi bộ, ảnh hưởng đến mỹ quan tuyến phố.
Thực trạng về không gian tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử
Không gian khu vực nội đô lịch sử là minh chứng rõ nét phản ánh quá trình phát triển của Thủ đô. Tuyến phố đi bộ nằm trong mỗi khu vực sẽ sở hữu những giá trị không gian kiến trúc cảnh quan khác nhau, tạo nên sự đa dạng và đặc sắc.
Không gian khu vực phố Cổ có mạng lưới đường tự do, mật độ công trình cao, được đan xen bởi những căn nhà kết hợp giữa không gian ở, không gian sản xuất, không gian thương mại. Những tuyến phố đi bộ trong khu vực này thường đứt đoạn, không liên tục, bị giới hạn bởi công trình hai bên tuyến phố, chức năng thương mại dịch vụ.
Không gian khu phố Cũ do được quy hoạch đầy đủ nên hệ thống đường, đặc biệt là hệ thống vỉa hè dành cho người đi bộ được phân tách và thoáng hơn. Những tuyến phố đi bộ trong khu vực này thường có mặt cắt đường rộng, cây xanh cổ thụ hai bên đường, chức năng chủ yếu là thương mại dịch vụ kết hợp vui chơi giải trí.
Không gian các khu vực còn lại phát triển các khu đô thị mới. Các tuyến phố đi bộ hình thành trong khu vực này thường có mặt cắt đường lớn, dễ dàng kết nối với các không gian mở, không gian xanh tạo cảnh quan đẹp.
Thực trạng về kiến trúc trên tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử
Các tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử được hình thành chủ yếu trong khu vực phố Cổ, nơi tập trung nhiều công trình kiến trúc có giá trị văn hóa lịch sử, các hoạt động thương mại dịch vụ sầm uất. Các công trình hai bên tuyến phố đa số là những ngôi nhà thấp tầng trên các con phố nhỏ và hẹp. Phổ biến là loại nhà ống với thửa đất hẹp.
Tại khu vực trung tâm chính trị Ba Đình, khu di sản Hoảng thành Thăng Long; khu phố Cũ, khu vực hồ Gươm và phụ cận, các công trình mang dấu ấn kiến trúc Pháp. Những khu vực này đa phần là nhà ở kiểu biệt thự, liền kề và kiến trúc công sở.
Khu vực hồ Tây và phụ cận và khu vực hạn chế phát triển được xây dựng trong giai đoạn Nhà nước mở cửa, đẩy mạnh kinh tế thị trường. Kiến trúc có thay đổi rõ nét và phong cách kiến trúc đa dạng.
Thực trạng về cảnh quan tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử
Hệ thống sông hồ tự nhiên khá dày đặc là một thế mạnh của Hà Nội, và của khu vực nội đô lịch sử nói riêng. Các tuyến phố đi bộ khu vực hồ Gươm và phụ cận luôn có sức hấp dẫn đặc biệt và thu hút mọi người.
Tỉ lệ xanh trung bình ở nội thành Hà Nội hiện nay là 2,4m2 xanh/người, phân bố không đồng đều về số lượng và thành phần loài. Cây xanh trên tuyến phố đi bộ khu vực phố Cổ rất hạn chế. Khu vực trung tâm chính trị Ba Đình, khu di sản Hoảng thành Thăng Long; khu phố Cũ, khu vực hồ Gươm và phụ cận được người Pháp quy hoạch với hệ thống cây xanh trùng với mạng lưới đường.
Thực trạng về tiện ích đô thị trên tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử
Các tiện ích trang thiết bị đô thị trên tuyến phố đi bộ được bố trí chủ yếu tại những tuyến phố có mặt cắt đường lớn kết hợp với không gian mở, không gian cây xanh, vườn hoa, vườn dạo và quảng trường. Tại một số khu vực đặc thù hành chính chính trị, thì tuyến phố đi bộ không có hoặc rất ít ghế ngồi. Hoặc khu vực phố Cổ, không gian tuyến phố nhỏ hẹp nên không thể bố trí các tiện ích đô thị.
Những tiện ích đô thị này mới đáp ứng cơ bản về công năng, hình thức kiến trúc chưa được đầu tư và quan tâm, cũng như tính toán vị trí, quy mô và khoảng cách phù hợp.
Thực trạng về hoạt động của con người
Trên các tuyến phố đi bộ ngày thường, nhóm người trưởng thành hoạt động thường xuyên vào cuối tuần và chiếm đa số vào các ngày trong tuần. Nhóm này cũng là đối tượng hoạt động muộn nhất.
Trẻ em thường hoạt động trong khoảng thời gian ngắn. Các hoạt động tập trung chủ yếu vào đầu giờ buổi sáng và từ cuối giờ chiều đến tối vào mùa hè, và có xu hướng chuyển vào giữa ngày vào mùa đông.
Phân khu vực các tuyến phố đi bộ
Để nhận diện các giá trị kiến trúc cảnh quan tương đồng, các tuyến phố đi bộ được phân thành 3 khu vực:
- Khu vực I: Khu vực phố Cổ.
- Khu vực II: Trung tâm chính trị Ba Đình, Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, Khu phố Cũ, Khu vực hồ Gươm và phụ cận.
- Khu vực III: Khu vực hồ Tây và phụ cận, Khu vực hạn chế phát triển.
Cơ sở khoa học tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử thành phố Hà Nội
Cơ sở lý thuyết về tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ
Lý thuyết kiến trúc cảnh quan
Việc tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ cần:
- Tạo hình không gian: Sử dụng các yếu tố như bình diện nền, bình diện đứng, bình diện trần để tạo nên sự đa dạng và hấp dẫn.
- Xác định kích thước không gian: Xác định kích thước không gian phù hợp với hoạt động của con người, sử dụng các thuật phối cảnh để thay đổi cảm giác về chiều sâu.
- Bố cục cảnh quan: Sắp xếp các yếu tố thiên nhiên (địa hình, mặt nước, cây xanh) và nhân tạo (kiến trúc, giao thông, tiện ích đô thị) một cách hài hòa.
Lý thuyết về nhận diện không gian tuyến phố đi bộ
- Lý luận hình nền: Phân tích mối quan hệ giữa công trình xây dựng và các khoảng trống để xác định cấu trúc và hình thái đô thị.
- Lý luận liên kết: Tập trung vào các “đường” nối các thành phần của thành phố với nhau, như đường phố, đường đi bộ và không gian trống.
- Lý luận địa điểm: Đề cập đến nhu cầu của người sử dụng, văn hóa địa phương và bối cảnh lịch sử trong thiết kế.
Lý thuyết về nhận diện hình ảnh tuyến phố đi bộ
Mỗi tuyến phố đi bộ đều có đặc trưng hình ảnh riêng, được cảm nhận và thể hiện dưới các yếu tố: bản sắc, cấu trúc và ý nghĩa. Các yếu tố cơ bản gồm: lưu tuyến, khu vực cạnh biên, nút, cột mốc.
Lý thuyết về tổ chức tuyến phố đi bộ trong quy hoạch đô thị
- Lựa chọn vị trí: Khu đi bộ trung tâm thường được đặt trong những khu thương mại dịch vụ sầm uất, hạt nhân lịch sử hoặc khu ở.
- Quy mô: Chiều dài từ khoảng 300m đến dưới 1,5m.
- Tổ chức mạng lưới giao thông: Tách biệt giao thông cơ giới, tạo điểm chuyển tiếp thuận lợi từ giao thông công cộng sang khu đi bộ.
- Tổ chức không gian cảnh quan: Đảm bảo sự phù hợp giữa hình thức không gian với chức năng chính của tuyến phố đi bộ.
- Thiết kế an toàn: Tùy thuộc vào hình thức tổ chức tuyến phố đi bộ để có những thiết kế an toàn phù hợp.
Lý thuyết về hoạt động đi bộ
Mối tương quan giữa khoảng cách và thời gian đi bộ
Khoảng không gian đi bộ cần phù hợp để con người có cảm giác thoải mái, thuận tiện và an toàn trong hoạt động đi bộ.
Các yếu tố đặc trưng của dòng đi bộ
Đảm bảo các thiết kế đúng tiêu chuẩn, dự báo được lưu lượng và mật độ của dòng đi bộ, có những khoảng cách riêng tư của mỗi cá thể.
Phân tích cảm thụ thị giác
Các đặc tính về cảm thụ thị giác giúp việc tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ đạt hiệu quả cao.
Lý thuyết về bảo tồn di sản trong tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ
Bảo tồn đặc tính môi trường cảnh quan đô thị
Cần có biện pháp tổng hợp giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản của môi trường không gian kiến trúc trên cơ sở phát triển theo hướng di sản văn hóa bền vững và quy hoạch phát triển chung của thành phố.
Bảo tồn và sử dụng thích ứng di sản
Kéo dài sự tồn tại của di sản bằng cách nhấn mạnh các giá trị nghệ thuật, lịch sử và đưa vào chức năng sử dụng mới phù hợp và thích ứng.
Bảo tồn đặc trưng văn hóa phi vật thể
Nhấn mạnh yếu tố phi vật thể như bản sắc trong bối cảnh va chạm văn hóa.
Cơ sở pháp lý về tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử thành phố Hà Nội
Luận án dựa trên hệ thống văn bản pháp luật của Nhà nước như Luật Quy hoạch đô thị năm 2009, Quyết định số 1259/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn 2050, Thông tư 06/2013/TT-BXD hướng dẫn về nội dung Thiết kế đô thị, Quyết định 1495/QĐ-UBND ngày 18/03/2014 của UBND thành phố về việc phê duyệt QH hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa và hồ thành phố Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Quyết định số 6398/QĐ-UBND ngày 24/10/2013 của UBND thành phố Hà Nội phê duyệt Quy chế quản lý QH-Kiến trúc khu Phố Cổ Hà Nội để đảm bảo tuân thủ và áp dụng một cách hợp pháp.
Đề án phát triển kinh tế ban đêm ở Việt Nam và Quyết định Ban hành Đề án Một số mô hình phát triển sản phẩm du lịch đêm được áp dụng để đưa ra mục tiêu và định hướng phù hợp.
Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan tuyến phố đi bộ khu vực nội đô lịch sử thành phố Hà Nội
Điều kiện tự nhiên
Điều kiện khí hậu của thành phố Hà Nội được xem là vùng đất hội tụ nhiều điều kiện khí hậu thuận lợi để phát triển thành Trung tâm Văn hóa – Kinh tế – Chính trị của cả nước.
Tuy nhiên cần lưu ý đến những ảnh hưởng của thời tiết đến hoạt động ngoài trời. Do đó, cần chú trọng yếu tố giảm nhiệt độ vào mùa hè và chống lạnh vào mùa đông, tạo sự thông thoáng cho môi trường đô thị.
Các yếu tố văn hóa, lịch sử
Hà Nội ẩn chứa di sản đô thị có kiến trúc độc đáo, những phố nghề thủ công truyền thống luôn gắn với vận mệnh Thủ đô. Hà Nội nắm giữ nhiều loại hình di sản phi vật thể như: Ngữ văn truyền khẩu, nghệ thuật trình diễn truyền thống, tập quán xã hội, lễ hội truyền thống, nghề thủ công truyền thống và tri thức dân gian.
Các yếu tố kinh tế
Việc đầu tư và phát triển các tuyến phố đi bộ tạo nhiều cơ hội việc làm, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và cải thiện chất lượng môi trường sống cho mọi người.
Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn
Luận Văn A-Z nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!
UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT
