Giới thiệu

Thương mại điện tử (TMĐT) đã nổi lên như một động lực thay đổi cấu trúc kinh tế toàn cầu trong những thập kỷ gần đây. Với sự phát triển vượt bậc của công nghệ số và Internet, TMĐT không chỉ đơn thuần là một kênh phân phối mới mà còn định hình lại mô hình kinh doanh, hành vi người tiêu dùng và cơ cấu thị trường. Phần này của bài viết nhằm cung cấp một cái nhìn tổng quan về khái niệm TMĐT, làm rõ các hình thức và đặc điểm cốt lõi của nó. Đồng thời, chúng tôi sẽ phân tích sâu sắc các tác động kinh tế mà TMĐT mang lại, xem xét cả ở cấp độ vi mô (doanh nghiệp, người tiêu dùng) lẫn vĩ mô (tăng trưởng GDP, việc làm, thương mại quốc tế), dựa trên các nghiên cứu và dữ liệu cập nhật. Mục tiêu là làm nổi bật vai trò ngày càng quan trọng của TMĐT trong bối cảnh kinh tế số hiện nay, chuẩn bị nền tảng cho các phân tích sâu hơn về các khía cạnh cụ thể của nó.

Khái niệm về thương mại điện tử và tác động kinh tế

Thương mại điện tử, hay E-commerce, về bản chất là việc mua bán hàng hóa hoặc dịch vụ được thực hiện qua mạng máy tính, đặc biệt là Internet. Khái niệm này rộng hơn nhiều so với chỉ đơn thuần là “mua sắm trực tuyến”. Nó bao gồm toàn bộ quá trình từ việc giới thiệu sản phẩm, tìm kiếm thông tin, đặt hàng, thanh toán cho đến giao nhận hàng hóa và dịch vụ hậu mãi, tất cả đều được thực hiện thông qua các phương tiện điện tử. Theo định nghĩa của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), TMĐT bao gồm việc sản xuất, quảng cáo, bán và phân phối sản phẩm qua mạng viễn thông (WTO, 2020). Các mô hình TMĐT phổ biến nhất được phân loại dựa trên đối tượng tham gia giao dịch, bao gồm Doanh nghiệp với Doanh nghiệp (B2B), Doanh nghiệp với Người tiêu dùng (B2C), Người tiêu dùng với Người tiêu dùng (C2C) và Doanh nghiệp với Cơ quan nhà nước (B2G). Mô hình B2C và C2C là những hình thức quen thuộc nhất đối với đại đa số người tiêu dùng, trong khi B2B chiếm phần lớn giá trị giao dịch TMĐT trên toàn cầu nhưng thường ít được chú ý hơn bởi công chúng (Laudon & Traver, 2021). Sự phát triển của TMĐT được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố, bao gồm sự phổ cập của Internet và các thiết bị kết nối, sự ra đời của các nền tảng trực tuyến mạnh mẽ, sự phát triển của hệ thống thanh toán điện tử và logistics, cùng với sự thay đổi trong hành vi và kỳ vọng của người tiêu dùng. Đặc điểm cốt lõi của TMĐT bao gồm tính phổ biến (giao dịch có thể diễn ra mọi lúc, mọi nơi), phạm vi toàn cầu, tính tương tác cao, mật độ thông tin phong phú và khả năng cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng (Laudon & Traver, 2021).

Tác động kinh tế của thương mại điện tử là rất đa dạng và sâu sắc, lan tỏa từ cấp độ vi mô của các doanh nghiệp và người tiêu dùng đến cấp độ vĩ mô của toàn bộ nền kinh tế. Ở cấp độ vi mô, TMĐT mang lại những lợi ích rõ rệt cho các doanh nghiệp. Đầu tiên, nó giúp giảm đáng kể chi phí giao dịch. Các chi phí liên quan đến tìm kiếm thông tin về sản phẩm, nhà cung cấp, đàm phán, xử lý đơn hàng và phân phối có thể được cắt giảm nhờ tự động hóa và hiệu quả của các nền tảng số (Borenstein & Saloner, 2001). TMĐT cũng mở rộng đáng kể phạm vi thị trường cho doanh nghiệp, vượt qua rào cản địa lý truyền thống. Một doanh nghiệp nhỏ ở bất kỳ đâu cũng có thể tiếp cận khách hàng trên toàn quốc hoặc thậm chí toàn cầu với chi phí tương đối thấp so với việc mở rộng mạng lưới cửa hàng vật lý. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), giúp họ cạnh tranh tốt hơn với các tập đoàn lớn (OECD, 2019). TMĐT thúc đẩy sự đổi mới trong mô hình kinh doanh. Doanh nghiệp phải liên tục thích ứng để tối ưu hóa trải nghiệm trực tuyến của khách hàng, quản lý chuỗi cung ứng hiệu quả hơn, và khai thác dữ liệu khách hàng để cá nhân hóa tiếp thị và sản phẩm (Brynjolfsson & McAfee, 2014). Nó cũng tạo ra áp lực cạnh tranh mới, buộc các doanh nghiệp truyền thống phải chuyển đổi số hoặc đối mặt với nguy cơ bị bỏ lại phía sau. Việc sử dụng các nền tảng TMĐT cũng cải thiện hiệu quả hoạt động nội bộ, từ quản lý kho hàng đến xử lý đơn hàng và chăm sóc khách hàng. Tuy nhiên, thách thức đối với doanh nghiệp cũng không nhỏ, bao gồm chi phí xây dựng và duy trì nền tảng trực tuyến, chi phí marketing số ngày càng tăng, sự phức tạp của logistics chặng cuối, và rủi ro an ninh mạng (Acquisti & Varian, 2005).
Đọc thêm về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả huy động vốn để hiểu rõ hơn về các thách thức này.

Đối với người tiêu dùng, TMĐT mang lại nhiều lợi ích về mặt tiện lợi, lựa chọn và giá cả. Người tiêu dùng có thể mua sắm mọi lúc, mọi nơi mà không bị giới hạn bởi giờ mở cửa hay địa điểm. Sự đa dạng về hàng hóa và dịch vụ trên các nền tảng TMĐT là vô song so với các cửa hàng vật lý truyền thống. Người tiêu dùng có thể dễ dàng so sánh giá cả từ nhiều nhà cung cấp khác nhau, dẫn đến sự minh bạch về giá và có xu hướng giảm áp lực lên giá (Anderson & Brynjolfsson, 2002). Các công cụ tìm kiếm, đánh giá của người dùng khác và thông tin chi tiết về sản phẩm giúp người tiêu dùng đưa ra quyết định mua sắm sáng suốt hơn. Khả năng cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm dựa trên lịch sử duyệt web và mua hàng cũng làm tăng sự hài lòng của khách hàng. Tuy nhiên, người tiêu dùng cũng đối mặt với rủi ro về an ninh thông tin cá nhân, hàng giả, khó khăn trong việc trải nghiệm sản phẩm trực tiếp và sự phức tạp trong quá trình đổi trả hàng hóa. Sự gia tăng mua sắm trực tuyến cũng có thể ảnh hưởng đến các cửa hàng bán lẻ truyền thống và không gian công cộng.
Để hiểu hơn về người tiêu dùng và vai trò của họ trong nền kinh tế.

Ở cấp độ vĩ mô, thương mại điện tử có tác động đáng kể đến các chỉ số kinh tế tổng hợp. Một trong những tác động quan trọng nhất là đóng góp vào tăng trưởng năng suất. Bằng cách tối ưu hóa quy trình kinh doanh, giảm chi phí giao dịch và mở rộng quy mô thị trường, TMĐT giúp các doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hơn, từ đó thúc đẩy năng suất lao động và năng suất tổng hợp (OECD, 2019). TMĐT cũng là một động lực trực tiếp cho tăng trưởng GDP thông qua giá trị gia tăng từ các hoạt động bán hàng trực tuyến, dịch vụ hỗ trợ (logistics, thanh toán, marketing số) và phát triển hạ tầng số. Nó thúc đẩy sự phát triển của toàn bộ hệ sinh thái kinh tế số. Về việc làm, tác động của TMĐT là hai mặt. Nó tạo ra việc làm mới trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ thông tin, logistics, marketing số, phân tích dữ liệu và dịch vụ khách hàng trực tuyến. Tuy nhiên, nó cũng có thể gây ra sự dịch chuyển lao động trong các ngành bán lẻ và phân phối truyền thống, đòi hỏi sự chuyển đổi kỹ năng và tái đào tạo lực lượng lao động (Autor et al., 2015). Cân bằng giữa việc tạo việc làm mới và hỗ trợ những người lao động bị ảnh hưởng là một thách thức chính sách quan trọng.

TMĐT cũng có tác động sâu sắc đến thương mại quốc tế. Nó làm giảm các rào cản truyền thống đối với thương mại xuyên biên giới, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các nền tảng TMĐT toàn cầu cho phép các doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm của mình đến thị trường quốc tế một cách dễ dàng hơn, bỏ qua các kênh phân phối phức tạp và tốn kém. Điều này thúc đẩy sự gia tăng của thương mại xuyên biên giới, đóng góp vào tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của các quốc gia (WTO, 2020). Tuy nhiên, thương mại điện tử xuyên biên giới cũng đặt ra những thách thức mới về hải quan, thuế quan, quy định về bảo vệ người tiêu dùng, và sự khác biệt về pháp lý giữa các quốc gia. Việc hài hòa các quy định và phát triển hạ tầng logistics quốc tế là cần thiết để tối đa hóa lợi ích từ TMĐT xuyên biên giới.
Để hiểu rõ hơn, bạn có thể đọc thêm về đặc điểm xuất khẩu thủy sản của Việt Nam.

Cơ cấu thị trường cũng bị ảnh hưởng bởi sự phát triển của TMĐT. Sự nổi lên của các nền tảng TMĐT khổng lồ đã tạo ra các cấu trúc thị trường tập trung, nơi một số ít người chơi thống trị phần lớn giao dịch trực tuyến. Điều này làm dấy lên mối lo ngại về quyền lực thị trường, khả năng lạm dụng vị thế thống lĩnh, và ảnh hưởng tiêu cực đến cạnh tranh, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp nhỏ hơn (Furman Report, 2019). Các nhà hoạch định chính sách đang phải vật lộn với việc làm thế nào để điều chỉnh các nền tảng này nhằm đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ lợi ích của cả doanh nghiệp nhỏ lẫn người tiêu dùng. Bên cạnh đó, TMĐT cũng góp phần vào sự phân hóa kinh tế giữa các khu vực. Các đô thị lớn với hạ tầng số và logistics phát triển thường hưởng lợi nhiều hơn từ TMĐT, trong khi các khu vực nông thôn hoặc kém phát triển hơn có thể đối mặt với nguy cơ bị bỏ lại phía sau do khoảng cách số.

Các thách thức chính sách đặt ra từ TMĐT bao gồm việc đảm bảo công bằng thuế giữa kinh doanh trực tuyến và truyền thống, bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư của người tiêu dùng trong bối cảnh thu thập và sử dụng dữ liệu lớn, chống hàng giả và gian lận trực tuyến, và giải quyết các vấn đề lao động phát sinh từ nền kinh tế gig và tự động hóa trong logistics (World Bank, 2021). Việc phát triển hạ tầng số và logistics là điều kiện tiên quyết để TMĐT phát triển bền vững, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Ngoài ra, cần có các chính sách hỗ trợ chuyển đổi số cho doanh nghiệp truyền thống và các chương trình đào tạo kỹ năng số cho người lao động. Xem thêm về khái niệm chính sách để hiểu rõ hơn về vai trò của chính phủ trong việc điều tiết TMĐT.

Tóm lại, thương mại điện tử không chỉ là một xu hướng công nghệ mà là một hiện tượng kinh tế có sức ảnh hưởng sâu rộng. Từ việc thay đổi cách thức doanh nghiệp hoạt động và người tiêu dùng mua sắm ở cấp độ vi mô, đến việc tác động lên tăng trưởng kinh tế, việc làm, thương mại quốc tế và cấu trúc thị trường ở cấp độ vĩ mô, TMĐT đã trở thành một phần không thể tách rời của nền kinh tế toàn cầu hiện đại. Việc hiểu rõ các khái niệm cốt lõi và phân tích toàn diện các tác động kinh tế của nó là cần thiết để khai thác tối đa tiềm năng của TMĐT, đồng thời quản lý hiệu quả các rủi ro và thách thức đi kèm, hướng tới một sự phát triển bao trùm và bền vững trong kỷ nguyên số. Các nghiên cứu trong tương lai cần tiếp tục đi sâu vào các tác động cụ thể theo ngành, khu vực và nhóm đối tượng, cũng như đánh giá hiệu quả của các chính sách nhằm điều chỉnh và thúc đẩy TMĐT.
Để hiểu rõ hơn, bạn có thể tham khảo về vai trò của các chủ thể tham gia thương mại điện tử.

Kết luận

Tóm lại, thương mại điện tử là một hiện tượng kinh tế phức tạp và năng động, đã định nghĩa lại cách thức kinh doanh và tiêu dùng diễn ra. Từ các khái niệm cơ bản như B2C và B2B đến tác động sâu rộng lên hiệu quả doanh nghiệp, hành vi người tiêu dùng, và các chỉ số kinh tế vĩ mô như GDP, việc làm và thương mại quốc tế, TMĐT đã chứng tỏ vai trò không thể thiếu trong nền kinh tế số hiện đại. Mặc dù đi kèm với những thách thức đáng kể về cạnh tranh, quy định và vấn đề xã hội như khoảng cách số, tiềm năng của TMĐT trong việc thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới và hội nhập toàn cầu là rất lớn. Việc hiểu rõ và quản lý hiệu quả các tác động của TMĐT là cần thiết để tối đa hóa lợi ích kinh tế và xã hội trong tương lai, đòi hỏi sự phối hợp giữa các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và cộng đồng nghiên cứu.
Xem thêm về định nghĩa Marketing và quản trị Marketing để hiểu rõ hơn về các chiến lược và hoạt động liên quan đến TMĐT.

Tài liệu tham khảo

Acquisti, A. and Varian, H. (2005). Conditioning Prices on Purchaser Data. Marketing Science, 24(3), pp. 367-381.

Anderson, E.T. and Brynjolfsson, E. (2002). Information Goods and New Economy Pricing Models. Journal of Marketing, 66(3), pp. 20-34.

Autor, D.H., Dorn, D. and Hanson, G.H. (2015). Untangling Trade and Technology: Evidence from Local Labour Markets. The Economic Journal, 125(584), pp. F192-F236.

Borenstein, S. and Saloner, G. (2001). Economics and Electronic Commerce. Journal of Economic Perspectives, 15(1), pp. 3-12.

Brynjolfsson, E. and McAfee, A. (2014). The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. W. W. Norton & Company.

Furman, J. et al. (2019). Unlocking Digital Competition: Report of the Digital Competition Expert Panel. HM Treasury. Available at: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/785548/unlocking_digital_competition_furman_review_web.pdf [Accessed 15 May 2024].

Laudon, K.C. and Traver, C.G. (2021). E-commerce 2021-2022: Business, Technology and Society. 17th ed. Pearson.

OECD (2019). Measuring the Digital Transformation: A Partnership for Statistics. OECD Publishing. Paris. doi: 10.1787/9789264276472-en.

World Bank (2021). World Development Report 2021: Data for Better Lives. World Bank Publications. Washington, DC. doi: 10.1596/978-1-4648-1600-0.

WTO (2020). World Trade Report 2020: Cross-border data flows, digital services and COVID-19. World Trade Organization. Geneva. doi: 10.34891/wtr2020-1.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm