Kết quả đạt được trong công tác quản trị rủi ro tín dụng theo tiêu chuẩn BASEL II tại Vietcombank

Trong những năm gần đây, sau khi phải đối mặt với những rủi ro lớn gây tổn thất nặng nề cho ngân hàng, đặc biệt là rủi ro tín dụng đang xảy ra với tần suất khá cao với giá trị lớn, các NHTM Việt Nam nói chung và Vietcombank nói riêng đã chú trọng nhiều hơn đến hoạt động quản trị rủi ro tín dụng trong kinh doanh và dần áp dụng các chuẩn mực quản trị rủi ro theo Hiệp ước quốc tế Basel II vào hoạt động quản trị rủi ro của mình.

Sau nhiều lần ban hành và sửa đổi các quy định về đảm bảo an toàn trong hoạt động của ngân hàng như: Quyết định 297/1999/QĐ-NHNN quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động của các tổ chức tín dụng; Quyết định 296/1999/QĐ-NHNN quy định về giới hạn cho vay đối với một khách hàng; Quyết định 457/2005/QĐ-NHNN quy định các tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của Tổ chức tín dụng phù hợp với Hiệp ước Basel I; Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN quy định về phân loại nợ, trích dự phòng rủi ro theo Hiệp ước Basel II; Quyết định 457/2005/QĐ-NHNN quy định giới hạn tín dụng của Tổ chức tín dụng với một nhóm khách hàng; Thông tư 13/2010/TT-NHNN có hiệu lực từ 01/10/2010 về Quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động của tổ chức tín dụng;Thông tư số 36/2014/TT-NHNN quy định các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Thì tại Vietcombank khi áp dụng Hiệp ước Basel II trong quản trị rủi ro tín dụng đã đạt được những kết quả thể hiện ở những nội dung sau:

Thứ nhất: Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR)

Theo quy định trong Trụ cột 1 của Hiệp ước Basel II, các ngân hàng phải đảm bảo tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu đối với rủi ro tín dụng, rủi ro hoạt động, rủi ro thị trường là 8% dựa trên cơ sở vốn cấp 1, vốn cấp 2. Trong đó, các phương pháp đánh giá rủi ro của Basel II cũng phức tạp hơn so với Basel I, nhưng chính xác hơn do đánh giá dựa trên nhiều cơ sở.

 Trong những năm qua, tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu của Vietcombank đều cao hơn mức quy định của ngân hàng nhà nước và vượt tiêu chuẩn quy định của Basel II. Trong giai đoạn 2011-2015 tỷ lệ an toàn vốn của Vietcombank (Bảng 2.1) đều vượt xa mức 8% quy định của Basel II và 9% quy định của NHNN. Đây là kết quả đáng mừng trong công tác quản trị rủi ro của Vietcombank. Tỷ lệ an toàn vốn cao thể hiện năng lực tài chính của Vietcombank tương đối mạnh và ổn định trong thời gian qua, phù hợp với tiêu chuẩn quy định của Basel II. Tuy nhiên, quy định về cách tính tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu tại Vietcombank gần như chỉ mới đáp ứng được chuẩn mực an toàn vốn tối thiểu của hiệp ước Basel I, chủ yếu hướng đến các hoạt động quản trị rủi ro tín dụng (theo cách tính của Basel I), chưa đề cập nhiều đến rủi ro hoạt động và rủi ro thị trường và cũng chưa ứng dụng các phương pháp của Basel II.

Thứ hai: Chỉ tiêu đo lường khả năng thanh khoản

Căn cứ vào kết quả phân tích thực trạng trên (Bảng 2.4) có thể thấy trong những năm qua, Vietcombank luôn kiểm soát tốt tình nợ quá hạn ở mức độ cho phép và vượt kế hoạch đặt ra. Đây là một trong những điểm mạnh trong công tác quản trị rủi ro tín dụng của Vietcombank. Cũng qua các phân tích thực trạng trên cho thấy tình hình nợ xấu của Vietcombank là ở mức thấp nhất so với các ngân hàng thương mại khác. Như vậy có thể khẳng định thêm một lần nữa trong những năm qua, Vietcombank đã kiểm soát tương đối tốt tình hình nợ xấu của mình và đạt được yêu cầu đặt ra của NHNN cũng như các chỉ tiêu kế hoạch mà Vietcombank đã đặt ra. Qua việc phân tích rủi ro tín dụng tại Vietcombank có thể đánh giá Vietcombank đã kiểm soát tương đối tốt rủi ro tín dụng so với các ngân hàng khác. Các chỉ tiêu phản ánh rủi ro đều ở mức độ cho phép và thấp hơn với những chỉ tiêu kế hoạch của ngân hàng.

  Thứ ba: Mức dự phòng rủi ro và tổn thất rủi ro

Theo tiêu chuẩn của Basel II thì công tác phân loại, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro là việc làm cần thiết đối với các ngân hàng nhằm chủ động được các rủi ro có thể xảy ra. Hiện tại Vietcombank đã thực hiện rất tốt công tác phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro. Cụ thể như sau:

* Về công tác phân loại nợ, tính toán dự phòng rủi ro:  Ít nhất mỗi quý một lần, các chi nhánh của Vietcombank thực hiện phân loại nợ và tính toán số tiền phải trích lập dự phòng rủi ro. Số liệu lấy đến thời điểm ngày làm việc cuối tháng (đối với phân loại nợ theo tháng) hoặc ngày cuối quý (đối với phân loại nợ theo quý). Thời gian phân loại nợ hoàn thành trong 10 ngày đầu của tháng kế tiếp. Riêng đối với quý IV, chi nhánh lấy số dư tại thời điểm cuối ngày 30 tháng 11 để phân loại nợ và tính toán số tiền trích lập dự phòng rủi ro cho cả năm tài chính, hoàn thành trước ngày 10 của tháng 12. Đối với các khoản nợ xấu, hàng tháng các chi nhánh phải thực hiện việc phân loại nợ, phân tích và đánh giá lại khả năng trả nợ của từng khách hàng để có biện pháp thu hồi.

* Về việc trích lập dự phòng rủi ro: Việc trích lập dự phòng rủi ro được thực hiện hàng quý để hình thành nguồn tập trung tại Trụ sở chính của Vietcombank. Trên cơ sở kết quả kinh doanh, tình hình phân loại nợ và tính toán số tiền phải trích dự phòng rủi ro của các chi nhánh theo quy định này, Tổng giám đốc xác định số dự phòng phải trích hàng quý để trích lập và phân bổ chi phí trích lập dự phòng rủi ro cho từng chi nhánh. Những chi nhánh chưa trích đủ dự phòng rủi ro theo kết quả phân loại nợ, căn cứ vào số dự phòng còn phải trích, Tổng giám đốc phân bổ tiếp số chi phí dự phòng còn thiếu cho chi nhánh. Đối với chi nhánh đã trích vượt số dự phòng phải trích sẽ được hoàn trả phần dự phòng trích thừa trong quý kế tiếp.

  Thứ tư: Hoạt động thanh tra giám sát

  Hoạt động thanh tra giám sát đã được Vietcombank chú trọng. Nhận thức về vai trò của các Phòng/Ban kiểm tra nội bộ đã thay đổi: Trước đây cán bộ ngân hàng thường coi Phòng/Bộ phận thanh tra giám sát như là bộ phận luôn “bới bèo ra bọ” gây cản trở hoạt động ngân hàng. Ngày nay, quan niệm này đã thay đổi, cán bộ ngân hàng đã hiểu rằng việc làm của bộ phận thanh tra, giám sát không những giúp ngăn chặn kịp thời các rủi ro/tổn thất cho ngân hàng, đảm bảo lợi ích kinh doanh của toàn bộ ngân hàng trong đó có bản thân mình mà còn giúp cho chính mình tránh được các rủi ro trước pháp luật. Do nhận thức được như vậy nên nhìn chung sự phối hợp, hợp tác giữa bộ phận thanh tra, giám sát với bộ phận kinh doanh tác nghiệp trong ngân hàng luôn diễn ra chặt chẽ, tạo điều kiện tốt cho nhau làm việc, góp phần quyết định đến kết quả và chất lượng thanh tra giám sát.

Hoạt động thanh tra, giám sát tại Vietcombank không chỉ giới hạn trong phạm vi hoạt động tín dụng như trước đây mà còn mở rộng sang các mảng hoạt động khác như ngân quỹ, tin học, tài trợ thương mại, kinh doanh ngoại tệ,… Phương pháp thanh tra giám sát hoạt động ngân hàng được thực hiện sâu hơn, thực tiễn hơn thông qua việc kiểm tra thực tế thường xuyên hơn, không chỉ kiểm tra sau khi sự việc đã xảy ra mà kiểm tra ngay trong quá trình thực hiện cung ứng sản phẩm đến khách hàng.

Trình độ và năng lực làm việc của cán bộ kiểm toán nội bộ không ngừng được nâng cao thông qua việc các ngân hàng đã chú trọng tuyển chọn cán bộ có năng lực và có kinh nghiệm làm việc từ các bộ phận trong ngân hàng về làm công tác kiểm tra nội bộ. Mặt khác, công tác đào tạo lại các cán bộ kiểm toán nội bộ cũng được chú trọng hơn, tạo điều kiện để cán bộ được tiếp xúc và cập nhật thường xuyên các nghiệp vụ/sản phẩm mới trong ngân hàng.

Thứ năm: Công tác công bố thông tin

Công tác công bố thông tin theo nguyên tắc thị trường tại Vietcombank đã được thực hiện đều đặn và minh bạch hơn. Trong mấy năm gần đây, trước yêu cầu của NHNN về việc phải đảm bảo số liệu báo cáo đầy đủ hơn, chính xác hơn và kịp thời hơn, hơn nữa do yêu cầu của chính các NHTM về việc phải có thông tin đảm bảo cả về số lượng lẫn chất lượng nhằm phục vụ tốt công tác quản lý điều hành, công tác báo cáo thống kê tại Vietcombank đã được thực hiện một cách bài bản hơn, đều có bộ phận chuyên trách tổng hợp báo cáo thống kê theo cả ngành dọc và ngành ngang. Ngoài ra Vietcombank còn thể hiện sự quan tâm hơn đến công tác báo cáo thống kê thông qua việc không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn của cán bộ làm công tác báo cáo thống kê, tăng chi phí đầu tư máy móc công nghệ, không ngừng cải tiến hệ thống mẫu biểu báo cáo nhằm đảm bảo đủ chỉ tiêu báo cáo theo yêu cầu, thay đổi quy trình nghiệp vụ nhằm quản lý tốt nhất chất lượng thông tin trên hệ thống (tách độc lập bộ phận tác nghiệp số liệu trên hệ thống)…

Bên cạnh việc chú trọng quản lý số liệu báo cáo thống kê, Vietcombank trong thời gian qua đều tập trung đầu tư công nghệ mới, tận dụng tối đa khả năng khai thác số liệu từ hệ thống, tăng tỷ trọng tổng hợp số liệu báo cáo thống kê một cách tự động, giảm khối lượng công việc làm bằng tay… Vì vậy, số liệu báo cáo thống kê phản ánh chính xác hơn tình hình thực tế, hỗ trợ công tác quản lý điều hành một cách có hiệu quả hơn.

Ngoài ra, Vietcombank cũng đã và đang thực hiện hiện đại hóa ngân hàng, mua phần mềm hiện đại của nước ngoài, qua đó:

(i) Tổ chức được hệ thống kế toán tập trung, xử lý giao dịch trực tuyến trong toàn hệ thống, trên cơ sở đó phát triển các sản phẩm tiện ích;

(ii) Thông tin kế toán – thống kê đầy đủ, kịp thời, chính xác hơn đã giúp cho việc quản trị tài sản có, tài sản nợ, quản trị rủi ro tín dụng hiệu quả hơn.

Xây dựng được hệ thống khuôn khổ cơ chế, chính sách tín dụng đồng bộ – định hướng chiến lược, tư tưởng chỉ đạo chính sách tín dụng khung và kế hoạch phát triển tín dụng đã được thể hiện trong Sổ tay tín dụng; Khung chính sách tín dụng được ban hành khá đồng bộ, bao gồm quy định giới hạn tín dụng và thẩm quyền quyết định giới hạn tín dụng, quy chế Hội đồng tín dụng, quy định đồng tài trợ, quy định phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng rủi ro, các quy định cho vay, quy định bảo đảm tiền vay, quy định miễn, giảm lãi…; Các quy trình nghiệp vụ tín dụng được chuẩn hoá theo tiêu chuẩn ISO 9001:2000 và các tài liệu hướng dẫn như Sổ tay tín dụng, phân tích tài chính doanh nghiệp, quy trình quản lý cho vay trên hệ thống INCAS, quy trình xếp hạng tín dụng khách hàng; Ngoài ra, để ứng xử kịp thời với những biến động của môi trường kinh tế, pháp lý, còn có các văn bản chỉ đạo và cảnh báo tín dụng trong từng thời kỳ.

 Thứ sáu: Cơ cấu tổ chức quản lý rủi ro tín dụng được hình thành

Đứng trên giác độ quản lý rủi ro tín dụng, có thể thấy mô hình tổ chức cấp tín dụng của Vietcombank có bước tiến đáng kể. Vietcombank đã chuyển đổi mô hình tổ chức bộ máy tín dụng trong toàn hệ thống với các chức năng độc lập, vừa đảm bảo tính chuyên nghiệp, vừa tăng cường khả năng giám sát giữa các chức năng, theo đó chức năng nghiên cứu tham mưu ban hành chính sách tín dụng được tách biệt với chức năng quản lý khách hàng, thẩm định và đề xuất tín dụng (Phòng khách hàng); thẩm định rủi ro và quản lý danh mục tín dụng (phòng Quản lý rủi ro); theo dõi, quản lý các khoản nợ bị suy giảm khả năng trả nợ (Phòng quản lý nợ có vấn đề); kiểm tra, giám sát tín dụng độc lập (Ban kiểm tra, kiểm soát nội bộ). Nhờ đó, quá trình đổi mới cơ cấu tổ chức đã mang lại những một số kết quả khả quan về chất lượng tín dụng như đã đề cập ở trên.

Trong thời gian qua, bộ phận Quản lý rủi ro tín dụng đã mang lại nhiều đóng góp chung cho hoạt động tín dụng như tham mưu cho Ban lãnh đạo về định hướng tín dụng chung cũng như cụ thể tại từng chi nhánh, đánh giá, nắm bắt những diễn biến có lợi cũng như cảnh báo các nguy cơ có thể dẫn đến rủi ro tín dụng, bảo đảm cho hoạt động tín dụng của ngân hàng phát triển theo đúng định hướng đã đề ra như: cảnh báo trong cho vay, nhận tài sản bảo đảm, cấp tín dụng đối với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, cho vay đầu tư, kinh doanh chứng khoán, định hướng tín dụng đối với các doanh nghiệp điện, xi măng, thu mua, chế biến điều, cá tra, cá ba sa…Danh mục tín dụng, danh mục tài sản bảo đảm cũng được bộ phận này thường xuyên phân tích trên cơ sở khai thác thông tin, số liệu dư nợ cho vay, bảo lãnh từ hệ thống ngân hàng lõi để kịp thời tham mưu cho Ban điều hành các chỉ đạo tín dụng kịp thời, có định hướng cụ thể đối với một số ngành kinh tế chiếm tỷ lệ dư nợ cho vay lớn. Các trường hợp vi phạm quy định về lãi suất, mức ủy quyền phán quyết hoặc cấp tín dụng đã được chấn chỉnh, cảnh báo kịp thời. Việc phân cấp thẩm quyền quyết định tín dụng dựa trên cơ sở khách quan về khả năng và chất lượng tín dụng thực tiễn cũng như tiềm năng phát triển tín dụng đã đi vào nề nếp, góp phần duy trì, phát triển hoạt động tín dụng một cách an toàn, hiệu quả.

Thứ  bảy: Đã  xây dựng và áp dụng thành công hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ

Vietcombank là một trong những ngân hàng tiên phong thực hiện xây dựng mô hình xếp hạng tín dụng nội bộ phù hợp với phạm vi hoạt động, tình hình thực tế, đặc điểm kinh doanh của mình theo tinh thần Quyết định 493 của NHNN. Tính tới thời điểm này, Vietcombank là ngân hàng đầu tiên hiện nay xây dựng xong hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ phù hợp với thông lệ quốc tế.

Đánh giá chung của NHNN là hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của Vietcombank được xây dựng theo một kết cấu chặt chẽ, khoa học. Hệ thống được tin học hoá thành chương trình phần mềm chấm điểm, xếp hạng khách hàng và được triển khai thống nhất trong toàn hệ thống của Vietcombank, hạn chế tối đa tác động chủ quan của người trực tiếp thực hiện xếp hạng. Theo đánh giá của đơn vị tư vấn Erns & Young, hệ thống  xếp hạng tín dụng nội bộ của Vietcombank đảm bảo được các tiêu chuẩn đo lường rủi ro trong hoạt động tín dụng; xác định phân hạng khách hàng một cách chi tiết và cụ thể, phản ánh đúng chất lượng tín dụng của ngân hàng, phù hợp với thông lệ quốc tế.  Theo đó, khách hàng được chấm điểm và xếp hạng tín dụng được chia thành ba nhóm: khách hàng doanh nghiệp, khách hàng cá nhân và các tổ chức tài chính. Trong đó, phần mềm chấm điểm tín dụng khách hàng doanh nghiệp là cốt lõi. Khách hàng doanh nghiệp được phân loại theo các ngành nghề/lĩnh vực khác nhau và quy mô doanh nghiệp. Khách hàng cá nhân được phân chia thành 2 loại là cá nhân tiêu dùng và cá nhân kinh doanh chấm điểm các chỉ tiêu tài chính tương tự như quy định tại Quyết định số 57/2002/QĐ-NHNN của Ngân hàng Nhà nước. Ngoài ra, khách hàng còn được đánh giá trên các chỉ tiêu phi tài chính gồm: lưu chuyển tiền tệ, năng lực và kinh nghiệm quản lý, uy tín trong giao dịch với ngân hàng, môi trường kinh doanh và các đặc điểm hoạt động khác của doanh nghiệp. Hơn nữa, hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ cũng giúp Vietcombank phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro theo tiêu chuẩn quốc tế, phản ánh một cách tổng quan và đúng bản chất về tình hình chất lượng tín dụng của khách hàng doanh nghiệp và cá nhân.

Kết quả đạt được trong công tác quản trị rủi ro tín dụng theo tiêu chuẩn BASEL II tại Vietcombank