Quyền bào chữa: Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự
Giới thiệu:
Trong bối cảnh cải cách tư pháp sâu rộng và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, việc bảo đảm quyền con người, đặc biệt là quyền bào chữa trong tố tụng hình sự, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Quyền bào chữa không chỉ là một nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự mà còn là thước đo của một nền tư pháp dân chủ, văn minh. Đoạn viết này đi sâu vào phân tích tầm quan trọng của quyền bào chữa trong giới hạn xét xử sơ thẩm, một chế định pháp lý quan trọng trong tố tụng hình sự Việt Nam. Chúng tôi sẽ xem xét mối liên hệ giữa giới hạn xét xử, quyền bào chữa và các nguyên tắc tố tụng khác, đồng thời đánh giá thực tiễn áp dụng và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con người trong quá trình tố tụng. Đảm bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo là một nội dung quan trọng để thực hiện nguyên tắc dân chủ, bảo vệ công lý.
Giới hạn xét xử sơ thẩm và bảo đảm quyền bào chữa
Quyền bào chữa của bị can, bị cáo là một trong những quyền cơ bản được Hiến pháp và pháp luật Việt Nam bảo vệ. Nó đảm bảo rằng người bị buộc tội có cơ hội trình bày, chứng minh sự vô tội hoặc giảm nhẹ trách nhiệm của mình. Tuy nhiên, việc thực hiện quyền bào chữa không phải là vô hạn mà bị giới hạn bởi các quy định của pháp luật, đặc biệt là chế định giới hạn xét xử sơ thẩm.
Mối quan hệ biện chứng giữa chức năng buộc tội, bào chữa và xét xử
Giới hạn xét xử sơ thẩm, theo định nghĩa được đề xuất, là sự hạn chế do luật định về phạm vi hoạt động xét xử của Tòa án cấp sơ thẩm trên cơ sở nội dung truy tố của Viện kiểm sát để giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Điều này có nghĩa là Tòa án chỉ được xét xử những hành vi và con người đã được Viện kiểm sát truy tố. Việc quy định giới hạn xét xử là yếu tố tất yếu, khách quan trong tố tụng hình sự để giúp cho Tòa án luôn là cơ quan tư pháp thực hiện chức năng xét xử và bảo đảm cho các chức năng cơ bản khác trong tố tụng hình sự được thực hiện một cách công bằng và hiệu quả.
Về cơ sở triết học, giới hạn xét xử là quy định khách quan trong hoạt động tố tụng hình sự. Sự độc lập của Tòa án khi xét xử không có tính tuyệt đối, mà cần có những bảo đảm và giới hạn nhất định. Giới hạn xét xử sơ thẩm quy định Tòa án có quyền xét xử bị cáo tội nặng hơn tội Viện kiểm sát truy tố là không phù hợp với lý luận về mối quan hệ giữa các chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự, thậm chí trái với những nguyên tắc tiến bộ và nhân đạo của Hiến pháp hiện hành liên quan đến hoạt động xét xử như nguyên tắc suy đoán vô tội, nguyên tắc tranh tụng, nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội.
Dưới góc độ chính trị – xã hội, giới hạn xét xử sơ thẩm bảo đảm cho bị cáo thực hiện được những quyền công dân của mình, cụ thể là bảo đảm cho bị cáo có điều kiện để có thể thực hiện quyền bào chữa; được thực hiện tranh tụng bình đẳng giữa bị cáo, người bào chữa của bị cáo với người thực hành quyền công tố tại phiên tòa. Điều này có ý nghĩa rất thiết thực trong việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân và bảo đảm dân chủ, công bằng xã hội.
Giới hạn xét xử sơ thẩm có ý nghĩa vô cùng quan trọng, bản chất giới hạn xét xử sơ thẩm chính là việc xử lý hài hoà mối quan hệ giữa ba chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự tại phiên toà sơ thẩm, đó là: buộc tội – bào chữa và xét xử, nên về giới hạn xét xử sơ thẩm quy định Tòa án có quyền xét xử bị cáo tội nặng hơn tội Viện kiểm sát truy tố nó không phù hợp với lý luận về mối quan hệ giữa các chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự, thậm chí trái những nguyên tắc tiến bộ và nhân đạo của Hiến pháp hiện hành liên quan đến hoạt động xét xử như nguyên tắc suy đoán vô tội, nguyên tắc tranh tụng, nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội.
Thực tiễn áp dụng và những bất cập
Thực tiễn áp dụng quy định giới hạn xét xử sơ thẩm trong BLTTHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021) vẫn còn tồn tại những bất cập, hạn chế, đặc biệt là trong việc bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo. Theo số liệu thống kê, vẫn còn tình trạng kết án oan, sai, thu thập chứng cứ chưa đầy đủ, đánh giá pháp lý chưa chính xác.
Một số vụ án cụ thể đã chỉ ra rằng việc Tòa án xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn tội danh Viện kiểm sát truy tố, dù đã tuân thủ thủ tục thông báo, vẫn gây khó khăn cho bị cáo và luật sư trong việc chuẩn bị bào chữa. Quyền bào chữa lúc này chỉ còn mang tính hình thức, chưa thực chất, bởi lẽ bên bào chữa không có cơ hội tranh luận đầy đủ về tội danh mà Tòa án quyết định.
Việc Tòa án xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn tội danh Viện kiểm sát truy tố có thể dẫn đến xét xử bị cáo với mức hình phạt cao nhất là tử hình, mặc dù Tòa án có thông báo trước về khả năng xét xử tội nặng hơn tội VKS truy tố. Bởi lẽ, mới qua nghiên cứu hồ sơ, chưa mở phiên toà, chưa tiến hành thẩm tra, xét hỏi các chứng cứ, tình tiết mà Tòa án đã có“định kiến” tội khác nặng hơn tội VKS truy tố, mặt khác sẽ lý giải như thế nào về ý nghĩa của bản cáo trạng mà VKS thay mặt Nhà nước thực hiện? chức năng của VKS là gì? Tòa án thực hiện chức năng gì trong TTHS? Người bị buộc tội là người “yếu thế” nên cần phải có cơ chế, phương thức bảo vệ họ khi đã tham gia vào TTHS – đó mới là thể hiện nền tư pháp dân chủ, bảo vệ quyền con người – đây là nội dung có giá trị về mặt nhận thức mà NCS cần tiếp tục nghiên cứu tìm hiểu.
Giải pháp hoàn thiện và bảo đảm quyền bào chữa
Để khắc phục những hạn chế và bảo đảm quyền bào chữa thực chất, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
- Hoàn thiện quy định pháp luật:
- Sửa đổi Điều 298 BLTTHS theo hướng thu hẹp phạm vi xét xử của Tòa án, bảo đảm Tòa án không thực hiện chức năng buộc tội. Cụ thể, khoản 3 Điều 298 BLTTHS cần được bãi bỏ.
- Cụ thể hóa các quy định về thủ tục tố tụng khi có sự thay đổi về tội danh tại phiên tòa, bảo đảm bị cáo và luật sư có đủ thời gian và cơ hội để chuẩn bị bào chữa.
- Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ tư pháp:
- Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, phẩm chất đạo đức cho Thẩm phán, Kiểm sát viên, Điều tra viên, giúp họ nâng cao trình độ chuyên môn, ý thức trách nhiệm và tinh thần thượng tôn pháp luật.
- Đổi mới cơ chế tuyển chọn, bổ nhiệm các chức danh tư pháp, bảo đảm lựa chọn được những người có đủ phẩm chất, năng lực và kinh nghiệm.
- Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng:
- Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa Tòa án và Viện kiểm sát trong việc áp dụng quy định về giới hạn xét xử, tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm, kéo dài thời gian giải quyết vụ án.
- Tổ chức các cuộc họp liên ngành để giải quyết những vướng mắc về nhận thức và áp dụng pháp luật.
- Đề cao vai trò của luật sư và người bào chữa:
- Tạo điều kiện thuận lợi để luật sư tham gia tố tụng từ sớm, giúp họ có đủ thời gian thu thập chứng cứ, nghiên cứu hồ sơ và chuẩn bị bào chữa.
- Bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, quyền trình bày quan điểm và quyền tranh tụng của luật sư tại phiên tòa.
Kết luận:
Bảo đảm quyền bào chữa là một yếu tố then chốt để bảo vệ quyền con người và xây dựng một nền tư pháp công bằng, văn minh. Việc hoàn thiện quy định giới hạn xét xử sơ thẩm và nâng cao hiệu quả thực thi trên thực tế sẽ góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu này. Để thực hiện công cuộc cải cách tư pháp thành công, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, sự tham gia tích cực của giới luật sư và toàn xã hội. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng một nền tư pháp thực sự vì dân, bảo vệ công lý và bảo đảm quyền con người một cách hiệu quả.
Tóm lại, giới hạn xét xử sơ thẩm là quy định cần thiết trong hoạt động tố tụng, nó
góp phần định hướng cho các hoạt động xét xử, bảo đảm thực hiện các nguyên tắc cơ
bản, nhất là bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự. Để đảm bảo quy định
luôn phát huy vai trò, giá trị của nó một cách hiệu quả trong thực tiễn, cần phải tiếp
tục được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung để đáp ứng yêu cầu của công tác đấu tranh
phòng, chống tội phạm và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai
đoạn mới.
Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn
Luận Văn A-Z nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!
UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT
