Tổng quan Định nghĩa về tỷ giá hối đoái và ảnh hưởng đến kinh tế
Giới thiệu
Tỷ giá hối đoái, một trong những biến số kinh tế vĩ mô quan trọng nhất, đóng vai trò trung tâm trong nền kinh tế toàn cầu hóa ngày nay. Nó không chỉ là giá cả tương đối của hai đồng tiền, mà còn là cầu nối then chốt giữa các quốc gia trong thương mại, đầu tư và tài chính quốc tế. Sự biến động của tỷ giá hối đoái có thể tạo ra những tác động sâu rộng đến nhiều khía cạnh của nền kinh tế, từ cán cân thương mại, lạm phát, tăng trưởng kinh tế, đến dòng vốn và sự ổn định tài chính. Do đó, việc hiểu rõ định nghĩa, cơ chế hoạt động và ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái là vô cùng quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và các nhà nghiên cứu kinh tế. Phần tiếp theo của bài viết sẽ đi sâu vào làm rõ khái niệm tỷ giá hối đoái, phân tích các kênh tác động chính của nó đến nền kinh tế, đồng thời điểm qua một số nghiên cứu nổi bật trong lĩnh vực này.
Định nghĩa về tỷ giá hối đoái và ảnh hưởng đến kinh tế
Định nghĩa về tỷ giá hối đoái và ảnh hưởng đến kinh tế
Tỷ giá hối đoái, về bản chất, là giá cả của một đồng tiền quốc gia được biểu thị bằng một đồng tiền quốc gia khác. Nó phản ánh sức mua tương đối giữa hai đồng tiền và là yếu tố quyết định chi phí tương đối của hàng hóa và dịch vụ giữa các quốc gia. Có hai cách phổ biến để định nghĩa tỷ giá hối đoái: tỷ giá hối đoái danh nghĩa và tỷ giá hối đoái thực. Tỷ giá hối đoái danh nghĩa (nominal exchange rate) là tỷ lệ trao đổi trực tiếp giữa hai đồng tiền, ví dụ như số đồng Việt Nam cần thiết để đổi lấy một đô la Mỹ. Tỷ giá hối đoái thực (real exchange rate), mặt khác, điều chỉnh tỷ giá hối đoái danh nghĩa theo mức giá tương đối giữa hai quốc gia. Công thức tính tỷ giá hối đoái thực thường được biểu diễn như sau: Tỷ giá hối đoái thực = Tỷ giá hối đoái danh nghĩa * (Mức giá trong nước / Mức giá nước ngoài). Tỷ giá hối đoái thực phản ánh chính xác hơn sức cạnh tranh quốc tế của một quốc gia, vì nó tính đến sự khác biệt về mức giá giữa các quốc gia (Krugman et al., 2018).
Tỷ giá hối đoái có thể được xác định theo nhiều cơ chế khác nhau, từ chế độ tỷ giá hối đoái cố định (fixed exchange rate regime) đến chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi (floating exchange rate regime). Trong chế độ tỷ giá hối đoái cố định, chính phủ hoặc ngân hàng trung ương can thiệp để duy trì tỷ giá hối đoái ở một mức mục tiêu cụ thể so với một đồng tiền hoặc một rổ tiền tệ khác. Điều này thường được thực hiện thông qua việc mua bán ngoại tệ trên thị trường mở. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định có thể mang lại sự ổn định cho thương mại và đầu tư quốc tế, nhưng nó cũng hạn chế tính độc lập của chính sách tiền tệ và có thể dễ bị tấn công đầu cơ (Obstfeld and Rogoff, 1996). Ngược lại, trong chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi, tỷ giá hối đoái được xác định bởi cung và cầu trên thị trường ngoại hối mà không có sự can thiệp trực tiếp từ chính phủ hoặc ngân hàng trung ương. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi cho phép chính sách tiền tệ linh hoạt hơn và có thể hoạt động như một bộ giảm xóc tự động trước các cú sốc bên ngoài, nhưng nó cũng có thể dẫn đến biến động tỷ giá hối đoái lớn và gây ra sự bất ổn kinh tế (Frankel, 2003). Trên thực tế, nhiều quốc gia áp dụng các chế độ tỷ giá hối đoái trung gian, như chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có quản lý (managed float), trong đó ngân hàng trung ương can thiệp ở một mức độ nhất định để ổn định tỷ giá hối đoái hoặc đạt được các mục tiêu chính sách cụ thể.
Ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái đến nền kinh tế là rất đa dạng và phức tạp, tác động đến nhiều lĩnh vực khác nhau. Một trong những kênh tác động quan trọng nhất là thông qua thương mại quốc tế. Sự thay đổi của tỷ giá hối đoái ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả tương đối của hàng hóa và dịch vụ nhập khẩu và xuất khẩu, từ đó tác động đến cán cân thương mại. Khi đồng nội tệ giảm giá (tức là tỷ giá hối đoái tăng), hàng hóa xuất khẩu của quốc gia trở nên rẻ hơn đối với người mua nước ngoài, làm tăng sức cạnh tranh và khuyến khích xuất khẩu. Đồng thời, hàng hóa nhập khẩu trở nên đắt hơn đối với người tiêu dùng trong nước, làm giảm nhu cầu nhập khẩu. Kết quả là, đồng nội tệ giảm giá có xu hướng cải thiện cán cân thương mại. Ngược lại, khi đồng nội tệ tăng giá (tức là tỷ giá hối đoái giảm), hàng hóa xuất khẩu trở nên đắt hơn và hàng hóa nhập khẩu trở nên rẻ hơn, có thể làm suy giảm cán cân thương mại (Rose, 1991). Tuy nhiên, tác động của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại không phải lúc nào cũng diễn ra ngay lập tức và có thể bị trì hoãn do hiệu ứng J-curve. Hiệu ứng J-curve mô tả tình trạng cán cân thương mại có thể xấu đi trong ngắn hạn sau khi đồng nội tệ giảm giá, trước khi cải thiện trong dài hạn. Điều này là do trong ngắn hạn, khối lượng xuất khẩu và nhập khẩu có thể không thay đổi ngay lập tức, trong khi giá trị nhập khẩu tính bằng đồng nội tệ tăng lên do tỷ giá hối đoái cao hơn, dẫn đến thâm hụt thương mại gia tăng. Theo thời gian, khi các doanh nghiệp và người tiêu dùng điều chỉnh hành vi của mình, khối lượng xuất khẩu tăng lên và khối lượng nhập khẩu giảm đi, cán cân thương mại sẽ dần được cải thiện (Bahmani-Oskooee and Ratha, 2004).
Ngoài thương mại quốc tế, tỷ giá hối đoái còn có tác động đáng kể đến lạm phát. Tỷ giá hối đoái là một trong những yếu tố quan trọng quyết định giá cả hàng hóa nhập khẩu. Khi đồng nội tệ giảm giá, giá cả hàng hóa nhập khẩu tính bằng đồng nội tệ sẽ tăng lên, trực tiếp làm tăng chi phí đầu vào cho các doanh nghiệp và giá cả hàng tiêu dùng nhập khẩu. Điều này có thể dẫn đến lạm phát nhập khẩu (imported inflation). Hơn nữa, sự giảm giá của đồng nội tệ cũng có thể gây ra áp lực lạm phát lan tỏa trong nền kinh tế thông qua kỳ vọng lạm phát và vòng xoáy tiền lương-giá cả. Ngược lại, khi đồng nội tệ tăng giá, giá cả hàng hóa nhập khẩu giảm xuống, có thể giúp giảm áp lực lạm phát. Do đó, tỷ giá hối đoái thường được coi là một công cụ quan trọng để kiểm soát lạm phát, đặc biệt đối với các quốc gia có độ mở kinh tế cao và phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu (Ball, 2014). Ngân hàng trung ương thường theo dõi chặt chẽ biến động tỷ giá hối đoái và có thể sử dụng chính sách tiền tệ để tác động đến tỷ giá hối đoái nhằm đạt được mục tiêu lạm phát. Tìm hiểu thêm về các công cụ mà Ngân hàng Nhà nước sử dụng trong điều hành chính sách tiền tệ tại bài viết về ưu điểm và nhược điểm của công cụ thị trường mở.
Tỷ giá hối đoái cũng có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế. Một số nghiên cứu cho rằng sự giảm giá của đồng nội tệ có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua việc cải thiện cán cân thương mại và tăng cường sức cạnh tranh của các ngành xuất khẩu. Xuất khẩu tăng lên sẽ tạo ra việc làm, tăng thu nhập và đầu tư, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, tác động tích cực này có thể bị hạn chế nếu sự giảm giá của đồng nội tệ gây ra lạm phát cao hoặc bất ổn kinh tế vĩ mô. Ngược lại, một số ý kiến cho rằng đồng nội tệ mạnh có thể có lợi cho tăng trưởng kinh tế, đặc biệt đối với các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu hàng hóa trung gian và tư liệu sản xuất. Đồng nội tệ mạnh giúp giảm chi phí nhập khẩu, từ đó giảm chi phí sản xuất và thúc đẩy đầu tư. Hơn nữa, đồng nội tệ mạnh cũng có thể tạo ra môi trường kinh tế vĩ mô ổn định hơn, thu hút đầu tư nước ngoài và nâng cao niềm tin của người tiêu dùng và doanh nghiệp (Dooley et al., 2004). Mối quan hệ giữa tỷ giá hối đoái và tăng trưởng kinh tế là phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm cơ cấu kinh tế, mức độ mở cửa thương mại, chế độ tỷ giá hối đoái và các chính sách kinh tế vĩ mô khác của mỗi quốc gia (Levy-Yeyati and Sturzenegger, 2003). Xem thêm về khái niệm và đặc trưng của phát triển kinh tế để hiểu rõ hơn về vấn đề này.
Ngoài các tác động trực tiếp đến thương mại, lạm phát và tăng trưởng kinh tế, tỷ giá hối đoái còn có ảnh hưởng quan trọng đến dòng vốn quốc tế và thị trường tài chính. Tỷ giá hối đoái là một trong những yếu tố quyết định lợi suất đầu tư quốc tế. Khi đồng nội tệ được dự báo sẽ tăng giá trong tương lai, các nhà đầu tư nước ngoài sẽ có xu hướng đầu tư vào tài sản bằng đồng nội tệ để hưởng lợi từ cả lợi suất đầu tư và lợi nhuận do tỷ giá hối đoái tăng lên. Điều này có thể dẫn đến dòng vốn đầu tư nước ngoài chảy vào, làm tăng nhu cầu đối với đồng nội tệ và gây áp lực tăng giá đồng nội tệ. Ngược lại, khi đồng nội tệ được dự báo sẽ giảm giá, dòng vốn có thể chảy ra, gây áp lực giảm giá đồng nội tệ. Biến động tỷ giá hối đoái cũng có thể tạo ra rủi ro tỷ giá hối đoái cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư tham gia vào thương mại và đầu tư quốc tế. Rủi ro tỷ giá hối đoái là rủi ro thua lỗ do sự thay đổi bất lợi của tỷ giá hối đoái. Các doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các nhà đầu tư quốc tế cần phải quản lý rủi ro tỷ giá hối đoái một cách hiệu quả để bảo vệ lợi nhuận và tài sản của mình (De Grauwe and Schnabl, 2008).
Các nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái đến kinh tế đã cho ra nhiều kết quả khác nhau, phản ánh sự phức tạp và đa dạng của mối quan hệ này. Một số nghiên cứu tập trung vào tác động của tỷ giá hối đoái đến thương mại. Ví dụ, Rose (1991) sử dụng dữ liệu của nhiều quốc gia OECD và tìm thấy bằng chứng yếu về tác động của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác, như Bahmani-Oskooee and Ratha (2004), sử dụng các phương pháp phân tích chuỗi thời gian và tìm thấy bằng chứng mạnh mẽ hơn về hiệu ứng J-curve và tác động đáng kể của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại của nhiều quốc gia đang phát triển. Các nghiên cứu về tác động của tỷ giá hối đoái đến lạm phát cũng cho thấy kết quả khác nhau tùy thuộc vào quốc gia và giai đoạn nghiên cứu. Ball (2014) phân tích dữ liệu của nhiều quốc gia và kết luận rằng tỷ giá hối đoái là một kênh truyền dẫn quan trọng của lạm phát, đặc biệt đối với các nền kinh tế nhỏ và mở. Dooley et al. (2004) nghiên cứu về mối quan hệ giữa tỷ giá hối đoái và tăng trưởng kinh tế và cho rằng các quốc gia có đồng tiền mạnh có xu hướng có tăng trưởng kinh tế cao hơn trong dài hạn. Tuy nhiên, Levy-Yeyati and Sturzenegger (2003) lại tìm thấy bằng chứng cho thấy chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có liên quan đến tăng trưởng kinh tế nhanh hơn so với chế độ tỷ giá hối đoái cố định. Những kết quả nghiên cứu khác nhau này cho thấy rằng ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái đến kinh tế là một vấn đề phức tạp và phụ thuộc vào nhiều yếu tố cụ thể của từng quốc gia và bối cảnh kinh tế toàn cầu.
Phân tích sâu hơn về tác động của tỷ giá hối đoái đòi hỏi phải xem xét đến các yếu tố cấu trúc của nền kinh tế, các chính sách kinh tế vĩ mô và các cú sốc bên ngoài. Ví dụ, đối với các quốc gia có cơ cấu kinh tế phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu hàng hóa nguyên liệu, sự giảm giá của đồng nội tệ có thể mang lại lợi ích lớn hơn cho tăng trưởng kinh tế so với các quốc gia có cơ cấu kinh tế dựa vào nhập khẩu hàng hóa trung gian và tư liệu sản xuất. Chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tác động của tỷ giá hối đoái. Chính sách tiền tệ thắt chặt có thể làm tăng lãi suất và thu hút dòng vốn nước ngoài, gây áp lực tăng giá đồng nội tệ, trong khi chính sách tài khóa mở rộng có thể dẫn đến thâm hụt ngân sách và gây áp lực giảm giá đồng nội tệ. Các cú sốc bên ngoài, như biến động giá cả hàng hóa thế giới, khủng hoảng tài chính toàn cầu hoặc thay đổi chính sách thương mại của các đối tác lớn, cũng có thể có tác động đáng kể đến tỷ giá hối đoái và nền kinh tế của một quốc gia. Do đó, việc quản lý tỷ giá hối đoái hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô khác, cũng như khả năng ứng phó linh hoạt với các cú sốc bên ngoài. Một trong số đó là chính sách xúc tiến thương mại trong các doanh nghiệp, xem thêm tại: chính sách xúc tiến hỗ trợ kinh doanh trong doanh nghiệp dược phẩm
Kết luận
Tóm lại, tỷ giá hối đoái là một biến số kinh tế vĩ mô quan trọng, có ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều khía cạnh của nền kinh tế. Nó không chỉ đơn thuần là giá cả tương đối của các đồng tiền, mà còn là cầu nối then chốt trong thương mại, đầu tư và tài chính quốc tế. Tỷ giá hối đoái tác động đến cán cân thương mại, lạm phát, tăng trưởng kinh tế, dòng vốn và sự ổn định tài chính thông qua nhiều kênh khác nhau. Sự giảm giá của đồng nội tệ có thể thúc đẩy xuất khẩu và cải thiện cán cân thương mại, nhưng cũng có thể gây ra lạm phát nhập khẩu. Ngược lại, đồng nội tệ mạnh có thể giúp giảm lạm phát và chi phí nhập khẩu, nhưng có thể làm suy giảm sức cạnh tranh xuất khẩu. Ảnh hưởng thực tế của tỷ giá hối đoái phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm cơ cấu kinh tế, chế độ tỷ giá hối đoái, chính sách kinh tế vĩ mô và bối cảnh kinh tế toàn cầu. Do đó, việc quản lý tỷ giá hối đoái hiệu quả là một thách thức lớn đối với các nhà hoạch định chính sách, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về cơ chế tác động của tỷ giá hối đoái và khả năng phối hợp các công cụ chính sách một cách linh hoạt và phù hợp với điều kiện cụ thể của từng quốc gia.
Để hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, bạn có thể tham khảo bài viết về các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị tài chính trong doanh nghiệp.
Tài liệu tham khảo
Bahmani-Oskooee, M., & Ratha, A. (2004). The J-curve: a literature review. Applied Economics, 36(13), 1377-1398.
Ball, L. (2014). Exchange-rate pass-through in emerging markets. Emerging Markets Review, 19, 1-16.
De Grauwe, P., & Schnabl, G. (2008). Exchange rate regimes and macroeconomic stability in Central and Eastern Europe. Comparative Economic Studies, 50(3), 375-393.
Dooley, M. P., Folkerts-Landau, D., & Garber, P. M. (2004). Direct investment, exchange rates and the Revived Bretton Woods System. Review of World Economics, 140(2), 285-333.
Frankel, J. A. (2003). On exchange rate regimes for emerging markets. Economics of Transition, 11(4), 569-593.
Krugman, P. R., Obstfeld, M., & Melitz, M. J. (2018). International economics: theory and policy. Pearson Education.
Levy-Yeyati, E., & Sturzenegger, F. (2003). To float or to fix: Evidence on the impact of exchange rate regimes on growth. American Economic Review, 93(4), 1173-1193.
Obstfeld, M., & Rogoff, K. (1996). Foundations of international macroeconomics. MIT press.
Rose, A. K. (1991). The role of exchange rates in a popular model of international trade: Does the “Marshall-Lerner” condition hold?. Journal of International Economics, 30(3-4), 301-316.
Để hiểu rõ hơn về cách các công ty lựa chọn nguồn vốn tài trợ, bạn có thể tham khảo bài viết về lý thuyết trật tự phân hạng.
Để có thêm kiến thức về cách thức hoạt động của các ngân hàng thương mại, bạn có thể tìm hiểu thêm về các dịch vụ chính của ngân hàng thương mại.
Hiểu rõ hơn về bản chất của hoạt động cho vay trong nền kinh tế qua bài viết về bản chất của tín dụng ngân hàng
Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn
Luận Văn A-Z nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!
UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT
