Tác động của rủi ro thanh khoản đến sự ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam
Rủi ro thanh khoản luôn là một trong những mối quan tâm hàng đầu trong hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thường xuyên đối diện với những biến động khó lường từ lãi suất, thiên tai, và áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng. Khi một ngân hàng không có khả năng thực hiện các nghĩa vụ thanh toán đúng hạn hoặc buộc phải huy động vốn với chi phí quá cao, hậu quả không chỉ giới hạn trong phạm vi tổn thất tài chính của riêng ngân hàng đó mà còn lan rộng, đe dọa đến lòng tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng và sự ổn định tài chính nói chung [1, 4]. Mặc dù Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã triển khai nhiều biện pháp hỗ trợ và điều hành linh hoạt trong năm 2024, tỷ lệ nợ xấu vẫn duy trì ở mức 2.4%, một con số cho thấy những thách thức tiềm ẩn vẫn còn hiện hữu [2]. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích cơ chế tác động của rủi ro thanh khoản đến sự ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam, đồng thời đánh giá một cách khách quan hiệu quả của các chính sách quản lý rủi ro thanh khoản hiện hành.
Tác động của rủi ro thanh khoản đến sự ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam
Rủi ro thanh khoản phát sinh khi một ngân hàng không thể nhanh chóng chuyển đổi tài sản thành tiền mặt để đáp ứng các nhu cầu thanh toán tức thời, bao gồm cả nhu cầu rút tiền của khách hàng và các nghĩa vụ nợ đến hạn. Tình trạng này có thể tạo ra một hiệu ứng dây chuyền tiêu cực: khi rủi ro thanh khoản gia tăng, lãi suất huy động vốn có xu hướng tăng đột biến, buộc các ngân hàng phải chấp nhận chi phí vốn cao hơn. Điều này không chỉ làm thu hẹp biên độ lợi nhuận mà còn hạn chế khả năng cung ứng tín dụng cho nền kinh tế [1, 5]. Điển hình, trong giai đoạn 2022–2023, một số ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) lớn như Sacombank và VietinBank đã phải đối mặt với tình trạng hạn chế cho vay do gặp khó khăn về thanh khoản, dẫn đến hệ số an toàn vốn (CAR) của họ giảm xuống dưới mức tối thiểu 8% theo quy định của Basel II [6]. Trong bối cảnh đó, việc tìm hiểu về các hình thức tín dụng trở nên quan trọng để có cái nhìn toàn diện hơn về hoạt động ngân hàng.
Một khía cạnh quan trọng khác của rủi ro thanh khoản là sự mất cân đối về kỳ hạn giữa nguồn vốn huy động và tài sản có của ngân hàng. Khi tỷ trọng tiền gửi ngắn hạn chiếm phần lớn trong cơ cấu nguồn vốn, nhưng lại được sử dụng để tài trợ cho các dự án có thời hạn dài hơn, ngân hàng trở nên đặc biệt dễ bị tổn thương trước những biến động bất lợi của lãi suất. Báo cáo phân tích của VIS Rating năm 2024 đã chỉ ra rằng, tại các NHTMCP Việt Nam, có đến 70% tổng dư nợ tín dụng có kỳ hạn trên 12 tháng, trong khi đó, 65% nguồn vốn huy động lại thuộc nhóm ngắn hạn, dưới 6 tháng [2]. Sự chênh lệch đáng kể này làm gia tăng rủi ro khe hở thanh khoản (liquidity gap), đặc biệt trong bối cảnh NHNN có những điều chỉnh chính sách tiền tệ theo hướng thắt chặt. Để hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc huy động vốn, bạn có thể tham khảo thêm về một số chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động huy động vốn.
Hậu quả trực tiếp và dễ nhận thấy nhất của rủi ro thanh khoản là sự suy giảm nghiêm trọng niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng. Sự kiện rút tiền ồ ạt xảy ra tại Ngân hàng Đông Á (DongA Bank) vào năm 2015 là một minh chứng điển hình cho hiệu ứng lan tỏa tiêu cực của rủi ro thanh khoản. Chỉ trong vòng 3 ngày, lượng tiền mặt bị rút ra đã chiếm đến 30% tổng tiền gửi của ngân hàng, buộc NHNN phải có biện pháp can thiệp khẩn cấp để ổn định tình hình [6]. Hiện tượng này không chỉ gây tổn hại uy tín của ngân hàng gặp sự cố mà còn có thể tạo ra “hiệu ứng lây nhiễm” sang các tổ chức tín dụng khác, đe dọa đến sự ổn định chung của toàn hệ thống tài chính. Để hiểu rõ hơn về vai trò của các ngân hàng trong hệ thống tài chính, bạn có thể tham khảo thêm về các dịch vụ chính của ngân hàng thương mại.
Xét trên bình diện vĩ mô, rủi ro thanh khoản có thể kéo theo sự đình trệ trong quá trình luân chuyển vốn của nền kinh tế. Khi các ngân hàng phải thắt chặt chính sách cho vay để bảo toàn thanh khoản, các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tiếp cận nguồn vốn tín dụng, từ đó làm suy giảm hoạt động đầu tư và tăng trưởng kinh tế. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2024 đã đưa ra ước tính rằng, cứ mỗi 1% tăng lên của tỷ lệ nợ xấu tại Việt Nam có thể làm giảm 0.3% GDP do hiệu ứng co hẹp tín dụng [8]. Điều này đặt ra một thách thức kép cho NHNN: vừa phải đảm bảo duy trì thanh khoản cho hệ thống ngân hàng, vừa phải tạo điều kiện cung cấp đủ nguồn vốn cần thiết cho sự phát triển của nền kinh tế. Hiệu quả hoạt động của ngân hàng có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự ổn định kinh tế, bạn có thể tìm hiểu thêm về khái niệm hiệu quả hoạt động của NHTM.
Để chủ động quản lý rủi ro thanh khoản, các NHTM Việt Nam hiện đang áp dụng nhiều công cụ và biện pháp khác nhau, bao gồm việc xây dựng và sử dụng các mô hình dự báo dòng tiền (cash flow forecasting), đa dạng hóa các nguồn vốn huy động, và từng bước thiết lập các tỷ lệ an toàn thanh khoản (LCR, NSFR) theo các chuẩn mực và khuyến nghị của Basel III. Tuy nhiên, quá trình triển khai các biện pháp này vẫn còn gặp nhiều hạn chế do thiếu dữ liệu lịch sử đầy đủ và năng lực phân tích rủi ro còn chưa đồng đều giữa các ngân hàng. Một nghiên cứu thực nghiệm được thực hiện trên 30 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2020–2024 cho thấy, hệ số tương quan giữa tỷ lệ vốn ngắn hạn trên tổng tài sản (LTA) và mức độ rủi ro thanh khoản đạt giá trị 0.72, phản ánh sự phụ thuộc đáng kể của rủi ro thanh khoản vào nguồn vốn huy động không ổn định [8]. Để hiểu rõ hơn về vai trò của vốn trong ngân hàng, bạn có thể tham khảo thêm về vai trò của vốn chủ sở hữu trong hoạt động ngân hàng thương mại.
Giải pháp then chốt để giảm thiểu rủi ro thanh khoản và tăng cường sự ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng nằm ở việc tăng cường vai trò giám sát và thanh tra của NHNN thông qua việc thực hiện thường xuyên các bài kiểm tra sức chịu đựng (stress test) định kỳ, kết hợp với các biện pháp xử lý triệt để nợ xấu. Quyết định chuyển giao bắt buộc 4 ngân hàng yếu kém như GPBank và DongA Bank cho các tổ chức tín dụng mạnh hơn trong năm 2024 đã chứng minh hiệu quả của phương pháp tiếp cận này trong việc củng cố sự ổn định hệ thống [6]. Đồng thời, việc phát triển sâu rộng thị trường trái phiếu ngân hàng và các công cụ phái sinh lãi suất cũng sẽ giúp các NHTM có thêm các công cụ hữu hiệu để chủ động phòng ngừa và quản lý rủi ro thanh khoản trong dài hạn. Để quản lý rủi ro hiệu quả, việc áp dụng Công ước Kyoto về quản trị rủi ro trong thủ tục hải quan điện tử cũng là một giải pháp đáng xem xét.
Kết luận
Rủi ro thanh khoản có thể được xem như một “cơn ác mộng” đối với sự ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô còn tiềm ẩn nhiều biến động khó lường. Tác động tiêu cực của rủi ro thanh khoản không chỉ làm suy yếu khả năng sinh lời và hoạt động của từng ngân hàng riêng lẻ mà còn có thể gây ra hiệu ứng dây chuyền, đe dọa đến sự ổn định của toàn bộ hệ thống tài chính. Để ứng phó hiệu quả với thách thức này, cần có một giải pháp tổng thể, kết hợp giữa việc cải cách và nâng cao năng lực quản trị rủi ro thanh khoản nội bộ tại các ngân hàng, tăng cường năng lực giám sát và điều hành của NHNN, và phát triển đồng bộ thị trường vốn thứ cấp. Việc chủ động học hỏi và áp dụng các mô hình quản lý thanh khoản tiên tiến từ các quốc gia trong khu vực ASEAN và trên thế giới sẽ giúp Việt Nam xây dựng được một hệ thống ngân hàng linh hoạt, an toàn và bền vững, có khả năng chống chịu tốt hơn trước những cú sốc tài chính trong tương lai. Bên cạnh đó, bạn có thể tìm hiểu thêm về các hình thức sở hữu trong ngân hàng thương mại để hiểu rõ hơn về cấu trúc của hệ thống ngân hàng.
Tài liệu tham khảo
[1] https://gvlawyers.com.vn/rui-ro-thanh-khoan-trong-cac-ngan-hang-viet-nam/[2] https://nhandan.vn/ngan-hang-viet-nam-2024-on-dinh-truoc-ap-luc-no-luc-de-vuon-len-post847471.html
[3] https://topi.vn/ngan-hang-thuong-mai.html
[4] https://f88.vn/rui-ro-thanh-khoan-la-gi
[5] https://www.vietcap.com.vn/kien-thuc/rui-ro-thanh-khoan-la-gi-tai-sao-nha-dau-tu-can-quan-tri-rui-ro
[6] https://baotintuc.vn/tai-chinh-ngan-hang/tai-co-cau-ngan-hang-yeu-kem-bai-1-con-duong-huong-toi-on-dinh-tai-chinh-quoc-gia-20250224152406452.htm
[7] https://bankervn.com/danh-sach-ngan-hang/
[8] https://tapchinganhang.gov.vn/cac-nhan-to-tac-dong-den-rui-ro-thanh-khoan-cua-cac-ngan-hang-thuong-mai-viet-nam-12199.html
Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn
Luận Văn A-Z nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!
UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT
