Phân loại thuế

Phân loại thuế là việc sắp xếp các sắc thuế thành những nhóm theo những tiêu thức nhất định nhằm đáp ứng yêu cầu về nghiên cứu, phân tích kinh tế, xây dựng và quản lý hệ thống thuế. Phân loại thuế có ý nghĩa quan trọng trong quản lý thu thuế từ khâu xây dựng chính sách thuế đến triển khai thực hiện. Tùy theo điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của mỗi quốc gia mà hệ thống thuế bao gồm các loại thuế khác nhau, dưới đây là một số cách phân loại chủ yếu:

1. Phân loại thuế theo tính chất kinh tế

Đây là cách phân loại truyền thống đã hình thành từ rất lâu, các sắc thuế thường được chia thành thuế trực thu và thuế gián thu. Sự phân loại này phụ thuộc vào đối tượng chịu thuế, mối quan hệ giữa người nộp thuế và Nhà nước.

– Thuế gián thu là loại thuế đánh vào việc tiêu thụ các hàng hóa, dịch vụ và được xác định là một khoản cấu thành trong giá cả hàng hóa, dịch vụ. Qua đó, mối quan hệ giữa người chịu thuế và Nhà nước được thể hiện một cách gián tiếp. Trong mối quan hệ này, khoản thuế gián thu sẽ được chuyển cho người tiêu dùng gánh chịu và khoản thuế gián thu này được doanh nghiệp thu hộ cho Nhà
nước, người nộp thuế và người chịu thuế khác nhau, hay nói cách khác doanh nghiệp nộp thuế hộ, người tiêu dùng là người chịu thuế, các loại thuế gián thu hiện hành như: thuế Giá trị gia tăng, thuế Tiêu thụ đặc biệt, thuế Xuất nhập khẩu…

– Thuế trực thu đã hình thành từ thế kỷ XVII đến nửa đầu thế kỷ XIX và chỉ được áp dụng rộng rãi vào thế kỷ XX. Thuế trực thu thường được hiểu là một loại thuế đánh trực tiếp lên một khoản thu nhập như: tiền lương, lợi tức cổ phần hoặc trên tài sản như ruộng đất, nhà cửa của người nộp thuế. Hay nói cách khác, thuế trực thu là loại thuế mà người trực tiếp nộp thuế đồng thời là người chịu
thuế.

Một số nhà kinh tế cho rằng hình thức đánh thuế trực thu xuất hiện sớm hơn hình thức đánh thuế gián thu và có nhiều điểm tiến bộ hơn, bởi vì từ đầu nó đã gắn liền đến việc tính toán thu nhập của người nộp thuế và khi chấp hành thuế trực thu, người nộp thuế biết được chính xác số phải nộp. Song theo một số nhà kinh tế khác, việc đánh thuế trực thu cũng có nhiều hạn chế. Trước nhất, đó
là một hình thức đánh thuế có địa chỉ là một người, một hộ gia đình hay một doanh nghiệp. Mặt khác, thực hiện một sắc thuế trực thu là Nhà nước đã biểu hiện quyền lực của mình trong việc phân phối và huy động vốn khi giá trị mới được sáng tạo ra, như vậy nó đã va chạm trực tiếp đến lợi ích người nộp thuế, dễ gây ra tâm lý gánh nặng thuế trong nhân dân.

Tại các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, các sắc thuế trực thu có vai trò quan trọng trong việc tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước và điều tiết thu nhập giữa các tầng lớp dân cư như thuế Thu nhập cá nhân, thuế Tài sản. Ngoài ra, còn có những sắc thuế trực thu khác mà vị trí của từng sắc thuế khác nhau ở từng nước như thuế Di sản và tặng vật. Ở nước ta, sau cuộc cải cách thuế
năm 1990, hệ thống thuế đã có sự phân biệt khá rõ nét thuế trực thu và thuế gián thu. Các sắc thuế trực thu hiện hành như thuế Thu nhập doanh nghiệp, thuế Thu nhập đối với người có thu nhập cao.

Với cách phân loại này cho thấy được vai trò của từng lại thuế trong phân phối và điều tiết thu nhập của các chủ thể trong xã hội, phản ánh mối tương quan giữa thuế gián thu và thuế trực thu trong tổng thu về thuế của ngân sách nhà nước và nó cũng có ý nghĩa trong việc hệ thống hóa một cách khoa học các sắc thuế phục vụ cho việc nghiên cứu và thiết kế các chính sách. Tùy theo đặc điểm, trình độ phát triển kinh tế–xã hội của mỗi nước, cũng như quan điểm và yêu cầu động viên ở mỗi nước mà có thể nhấn mạnh đến yêu cầu động viên nặng về thuế gián thu hay nặng về thuế trực thu. Nhìn chung, ở các nước đang phát triển có thu nhập chưa cao nên thường là thuế gián thu chiếm tỷ trọng cao trong tổng thu thuế, còn ở các nước phát triển thu nhập xã hội đã cao thì tỷ trọng
thu thuế trực thu chiếm tỷ trọng cao trong tổng thu thuế (xem bảng 2.11).

2. Phân loại thuế theo đối tượng tính thuế

Với cách phân loại này, hệ thống thuế được chia thành 3 loại: thuế đánh vào hàng hóa, dịch vụ; thuế đánh vào thu nhập và thuế đánh vào tài sản.

– Thuế đánh vào hàng hóa, dịch vụ: là các loại thuế có cơ sở đánh thuế là các loại hàng hóa, dịch vụ. Các loại thuế đánh vào hàng hóa, dịch vụ được tính vào giá bán nên về thực chất là loại thuế do người tiêu dùng gánh chịu, loại thuế này cho phép mọi người tự do lựa chọn hàng hóa, quyết định tiêu dùng để chịu thuế cao hay thấp tùy ý thích và túi tiền của mình. Các loại thuế đánh vào hàng
hóa, dịch vụ được thể hiện dưới các sắc thuế như: thuế Giá trị gia tăng, thuế Tiêu thụ đặc biệt…

– Thuế đánh vào thu nhập: là các loại thuế có cơ sở đánh thuế là phần thu nhập kiếm được. Thu nhập được hình thành từ nhiều nguồn như: tiền lương, tiền công, hoạt động sản xuất kinh doanh… do thu nhập được thể hiện ở nhiều dạng nên thuế thu nhập cũng có nhiều loại: thuế Thu nhập cá nhân, thuế Thu nhập doanh nghiệp .

– Thuế đánh vào tài sản: là các loại thuế có cơ sở đánh thuế là giá trị tài sản của người chịu thuế như: nhà cửa, đất đai, chứng khoán.

3. Phân loại thuế theo cơ chế phân cấp quản lý ngân sách

Dựa vào tiêu thức này, thuế thường được phân thành: thuế trung ương và thuế địa phương.

– Thuế trung ương: là những loại thuế ngân sách trung ương được hưởng 100%.

– Thuế địa phương: là những loại thuế ngân sách địa phương được hưởng 100%.

Ở Việt Nam, căn cứ quy định của luật ngân sách nhà nước còn có thuế điều tiết giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, đây là các loại thuế được phân phối giữa các cấp ngân sách theo tỷ lệ nhất định nhằm góp phần đảm bảo cân đối một cách linh hoạt giữa ngân sách trung ương và địa phương trong hệ thống ngân sách nhà nước. Ở Việt Nam, những loại thuế ngân sách trung ương hưởng 100% như: thuế Xuất Nhập khẩu, thuế Giá trị gia tăng ở khâu nhập khẩu, thuế Tiêu thụ đặc biệt khâu nhập khẩu… Những loại thuế ngân sách địa phương hưởng 100% như: thuế Nhà đất… Những loại thuế phân chia giữa ngân sách trung ương và địa phương như: thuế Giá trị gia tăng trong nước, thuế Tiêu thụ đặc biệt trong nước, thuế Thu nhập đối với người có thu nhập cao

Phân loại thuế