Introduction

Tài chính phi tập trung (DeFi) là một lĩnh vực đang nổi lên nhanh chóng, tận dụng công nghệ chuỗi khối và hợp đồng thông minh để tái cấu trúc các dịch vụ tài chính truyền thống. Khác biệt với hệ thống tài chính tập trung, DeFi hoạt động trên các mạng lưới phi tập trung, loại bỏ nhu cầu về các trung gian truyền thống như ngân hàng và sàn giao dịch. Sự phát triển của DeFi mang đến những tiềm năng đột phá về khả năng tiếp cận, minh bạch, hiệu quả và đổi mới trong lĩnh vực tài chính. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những thách thức đáng kể về rủi ro hệ thống, quy định và bảo mật. Phần này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan về khái niệm DeFi, khám phá nền tảng công nghệ, các ứng dụng chính, đặc điểm kinh tế, cũng như những rủi ro và triển vọng của nó dựa trên các nghiên cứu học thuật hiện có.

Khái niệm về tài chính phi tập trung (DeFi)

Tài chính phi tập trung, hay DeFi, là một thuật ngữ bao trùm cho hệ sinh thái các ứng dụng và giao thức tài chính được xây dựng trên các mạng lưới chuỗi khối phi tập trung, đáng chú ý nhất là Ethereum (Schär, 2021). Bản chất cốt lõi của DeFi nằm ở việc loại bỏ các trung gian truyền thống (như ngân hàng, công ty môi giới) trong các hoạt động tài chính. Thay vào đó, các giao dịch và thỏa thuận được thực thi tự động thông qua các hợp đồng thông minh – các đoạn mã tự thực thi được lưu trữ trên chuỗi khối (Werner et al., 2021). Điều này tạo ra một hệ thống tài chính mở, minh bạch và không cần cấp phép, nơi bất kỳ ai có kết nối internet đều có thể tham gia mà không cần thông qua quy trình xác minh danh tính (KYC) hoặc các thủ tục phức tạp thường thấy trong tài chính truyền thống. Sự xuất hiện của DeFi được coi là một sự tiến hóa tự nhiên của công nghệ chuỗi khối, chuyển từ việc chỉ là sổ cái phân tán cho tiền tệ kỹ thuật số (như Bitcoin) sang một nền tảng cho các dịch vụ tài chính phức tạp hơn (Cong & Howell, 2021). Nền tảng công nghệ của DeFi dựa trên ba trụ cột chính: công nghệ chuỗi khối (blockchain), hợp đồng thông minh (smart contracts) và tiền mã hóa (cryptocurrencies), đặc biệt là các tài sản có thể lập trình được như ether (ETH) và các token khác tuân thủ tiêu chuẩn như ERC-20 trên Ethereum. Chuỗi khối cung cấp một sổ cái bất biến và minh bạch, ghi lại mọi giao dịch một cách công khai và có thể kiểm chứng được. Hợp đồng thông minh là trái tim của DeFi, tự động hóa các quy trình và điều khoản của thỏa thuận tài chính, đảm bảo rằng các giao dịch được thực hiện đúng như đã định mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba (Schär, 2021). Các loại tiền mã hóa và token khác đóng vai trò là tài sản cơ sở, tài sản thế chấp, hoặc phương tiện trao đổi trong hệ sinh thái DeFi. Tiền điện tử [https://luanvanaz.com/tien-dien-tu-ngan-hang.html] tác động đến hệ thống ngân hàng như thế nào?

Các đặc tính kinh tế cốt lõi phân biệt DeFi với tài chính truyền thống (TradFi) bao gồm tính phi tập trung, không cần cấp phép, tính minh bạch, tính khả năng kết hợp (composability) và khả năng lập trình (Werner et al., 2021). Tính phi tập trung đề cập đến việc không có một thực thể trung ương nào kiểm soát hoàn toàn hệ thống; quyền lực và dữ liệu được phân tán trên mạng lưới các nút. Tính không cần cấp phép có nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể truy cập và tương tác với các giao thức DeFi mà không cần sự cho phép. Tính minh bạch xuất phát từ việc tất cả các giao dịch đều được ghi lại trên chuỗi khối công khai, cho phép kiểm tra và xác minh. Tính khả năng kết hợp, thường được gọi là “money legos”, là khả năng các giao thức DeFi khác nhau có thể tương tác và xây dựng lẫn nhau, tạo ra các ứng dụng tài chính phức tạp hơn từ các thành phần cơ bản (Schär, 2021). Khả năng lập trình thông qua hợp đồng thông minh cho phép tạo ra các công cụ tài chính mới và tự động hóa các chiến lược đầu tư. Từ góc độ kinh tế học, DeFi cố gắng giảm thiểu các vấn đề về đại diện (agency problems) và sự bất cân xứng thông tin (information asymmetry) bằng cách thay thế sự tin tưởng vào trung gian bằng sự tin tưởng vào mã code và cơ chế đồng thuận của chuỗi khối. Để hiểu rõ hơn về lý thuyết bất cân xứng thông tin, bạn có thể tham khảo bài viết này [https://luanvanaz.com/ly-thuyet-bat-can-xung-thong-tin-asymmetric-information-theory.html].

Hệ sinh thái DeFi bao gồm nhiều loại ứng dụng tài chính khác nhau, mô phỏng và mở rộng các dịch vụ của TradFi. Một trong những lĩnh vực phổ biến nhất là cho vay và đi vay phi tập trung. Các giao thức như Aave và Compound cho phép người dùng gửi tài sản mã hóa để kiếm lãi hoặc vay tài sản khác bằng cách thế chấp quá mức tài sản của họ (Gudgeon et al., 2020). Lãi suất thường được xác định bởi thuật toán dựa trên cung và cầu trong các pool thanh khoản. Cơ chế thanh lý tự động đảm bảo rằng khoản vay được duy trì với tỷ lệ thế chấp nhất định; nếu giá trị tài sản thế chấp giảm xuống dưới ngưỡng quy định, một phần tài sản thế chấp sẽ được bán để trả nợ. Điều này khác biệt đáng kể so với cho vay truyền thống dựa trên điểm tín dụng và mối quan hệ với ngân hàng. Tìm hiểu thêm về cho vay tiêu dùng và cho vay kinh doanh của ngân hàng thương mại [https://luanvanaz.com/su-khac-nhau-cua-cho-vay-tieu-dung-va-cho-vay-kinh-doanh-cua-ngan-hang-thuong-mai.html].

Sàn giao dịch phi tập trung (DEXs) là một thành phần quan trọng khác của DeFi, cho phép người dùng giao dịch tiền mã hóa trực tiếp với nhau mà không cần thông qua sàn giao dịch tập trung. Thay vì sử dụng sổ lệnh truyền thống, nhiều DEXs hiện đại dựa vào mô hình Nhà tạo lập thị trường tự động (AMM), nơi giá được xác định bởi một công thức toán học dựa trên tỷ lệ các tài sản trong pool thanh khoản (Xu et al., 2021). Người dùng cung cấp thanh khoản cho các pool này (trở thành nhà cung cấp thanh khoản – LPs) và kiếm phí giao dịch từ các nhà giao dịch. Các giao thức như Uniswap và Sushiswap là những ví dụ nổi bật về DEXs sử dụng mô hình AMM. Mô hình này đã tạo ra một cơ chế mới để tạo lập thị trường và cung cấp thanh khoản, khác biệt với mô hình truyền thống dựa vào các nhà tạo lập thị trường chuyên nghiệp. Khả năng kết hợp của các AMM cho phép bất kỳ cặp tài sản nào cũng có thể có một pool thanh khoản, tăng cường khả năng tiếp cận và tính toàn diện của thị trường. Cùng tìm hiểu về vai trò của các chủ thể tham gia thương mại điện tử [https://luanvanaz.com/vai-tro-cua-cac-chu-the-tham-gia-thuong-mai-dien-tu.html].

Stablecoins đóng vai trò thiết yếu trong DeFi, cung cấp một phương tiện lưu trữ giá trị ít biến động hơn so với các loại tiền mã hóa khác như Bitcoin hay Ether. Chúng được sử dụng rộng rãi làm tài sản thế chấp, phương tiện trao đổi, và là nơi trú ẩn an toàn trong thị trường DeFi đầy biến động. Stablecoins có thể được bảo chứng bằng tài sản pháp định (như USDC, USDT), bảo chứng bằng tiền mã hóa có thế chấp quá mức (như DAI của MakerDAO), hoặc dựa trên thuật toán (mặc dù loại này đã chứng minh rủi ro cao, như trường hợp của Terra/LUNA). Sự tồn tại của stablecoins giải quyết một trong những hạn chế lớn nhất của tiền mã hóa là sự biến động giá cực đoan, làm cho chúng phù hợp hơn cho các hoạt động tài chính hàng ngày (Schär, 2021). Tìm hiểu thêm về Bitcoin và Ethereum [https://us.ikinhnghiem.com/bitcoin-vs-ethereum/].

Ngoài ra, hệ sinh thái DeFi còn bao gồm các ứng dụng khác như: phái sinh phi tập trung (cho phép giao dịch hợp đồng tương lai, quyền chọn trên chuỗi), bảo hiểm phi tập trung (cung cấp bảo vệ chống lại các rủi ro như lỗi hợp đồng thông minh hoặc sự sụt giảm giá đột ngột), nền tảng quản lý tài sản (cho phép người dùng tham gia vào các chiến lược đầu tư phức tạp tự động), và các giao thức lợi suất (yield farming) và tổng hợp lợi suất (yield aggregators) (Wang et al., 2022). Yield farming là một chiến lược trong đó người dùng khóa tài sản mã hóa của họ trong các giao thức DeFi để kiếm phần thưởng dưới dạng phí giao dịch hoặc token quản trị mới được đúc. Đây là một cơ chế khuyến khích quan trọng để thu hút và duy trì thanh khoản trong hệ sinh thái DeFi, mặc dù nó cũng đi kèm với rủi ro. Xem thêm về một số chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động huy động vốn [https://luanvanaz.com/mot-so-chi-tieu-danh-gia-hieu-qua-hoat-dong-huy-dong-von.html].

Từ góc độ kinh tế học tài chính, DeFi thể hiện một nỗ lực đáng kể nhằm tái cấu trúc các chức năng cốt lõi của hệ thống tài chính: huy động vốn, phân bổ tín dụng, quản lý rủi ro và thực hiện thanh toán. Bằng cách loại bỏ các trung gian, DeFi có tiềm năng giảm chi phí giao dịch, tăng tốc độ thanh toán và mở rộng khả năng tiếp cận tài chính cho những người chưa được phục vụ bởi hệ thống truyền thống (Werner et al., 2021). Tuy nhiên, sự phi tập trung và không cần cấp phép cũng tạo ra những thách thức và rủi ro mới cần được phân tích cẩn thận. Một trong những rủi ro chính là rủi ro hợp đồng thông minh (smart contract risk). Vì các giao thức DeFi dựa hoàn toàn vào mã code, bất kỳ lỗi lập trình (bug) hoặc lỗ hổng nào cũng có thể bị khai thác, dẫn đến mất mát tài sản không thể phục hồi (Ante, 2021). Đã có nhiều trường hợp các giao thức DeFi bị tấn công và gây thiệt hại hàng triệu đô la.

Rủi ro thanh lý (liquidation risk) là một mối quan tâm khác, đặc biệt trong các giao thức cho vay. Mặc dù thế chấp quá mức được yêu cầu, sự biến động giá mạnh trên thị trường tiền mã hóa có thể khiến giá trị tài sản thế chấp giảm nhanh chóng, dẫn đến việc thanh lý tự động và có thể gây tổn thất cho người đi vay nếu thị trường di chuyển bất lợi (Gudgeon et al., 2020). Rủi ro hệ thống (systemic risk) cũng là một khả năng do tính khả năng kết hợp cao của DeFi. Sự thất bại của một giao thức cơ sở hoặc một loại stablecoin quan trọng có thể lan truyền nhanh chóng và gây ra sự đổ vỡ trong toàn bộ hệ sinh thái. Ví dụ, nếu một stablecoin được sử dụng rộng rãi làm tài sản thế chấp mất neo tỷ giá, nó có thể gây ra hàng loạt các cuộc thanh lý và mất khả năng thanh toán.

Rủi ro về oracle là một khía cạnh khác. Các giao thức DeFi thường cần dữ liệu từ thế giới thực (ví dụ: giá tài sản) để thực hiện các hợp đồng thông minh (như tính toán tỷ lệ thế chấp). Các “oracle” là các dịch vụ cung cấp dữ liệu này cho chuỗi khối. Nếu oracle bị thao túng hoặc cung cấp dữ liệu sai lệch, nó có thể dẫn đến việc thực thi hợp đồng thông minh sai lệch và gây tổn thất. Mặc dù có các giải pháp oracle phi tập trung như Chainlink, rủi ro này vẫn tồn tại.

Vấn đề quản trị (governance) trong các giao thức DeFi cũng là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng. Hầu hết các giao thức DeFi phát hành token quản trị, cấp cho người nắm giữ quyền bỏ phiếu về các thay đổi đối với giao thức. Mục tiêu là hướng tới quản trị phi tập trung thông qua DAO (Decentralized Autonomous Organization). Tuy nhiên, có những lo ngại về việc tập trung quyền lực bỏ phiếu trong tay một số ít “cá voi” (người nắm giữ lượng lớn token), cũng như sự thờ ơ của những người nắm giữ token nhỏ lẻ trong việc tham gia bỏ phiếu (Wang et al., 2022). Hiệu quả và sự phân tán thực sự của quản trị DeFi vẫn đang được phát triển và nghiên cứu.

Khía cạnh pháp lý và quy định đối với DeFi còn rất mơ hồ và là một thách thức lớn. Nhiều giao thức DeFi hoạt động xuyên biên giới và không có thực thể pháp lý rõ ràng. Các nhà quản lý trên toàn cầu đang tìm hiểu cách phân loại và điều chỉnh DeFi, đối mặt với các vấn đề liên quan đến bảo vệ nhà đầu tư, chống rửa tiền (AML) và ổn định tài chính (Zetsche, Buckley, & Arner, 2022). Sự không chắc chắn về quy định tạo ra rủi ro pháp lý đáng kể cho cả nhà phát triển và người dùng DeFi. Hơn nữa, việc thiếu các cơ chế bảo vệ người tiêu dùng truyền thống (như bảo hiểm tiền gửi) và tính bất biến của các giao dịch trên chuỗi khối có nghĩa là người dùng DeFi phải chịu trách nhiệm cao hơn nhiều đối với tài sản của họ và các rủi ro họ chấp nhận. Để hiểu hơn về các vấn đề liên quan đến pháp luật và quy định, bạn có thể tham khảo thêm dịch vụ của Luanvanaz [https://luanvanaz.com/dich-vu-chinh-sua-dao-van-vuot-qua-phan-mem-doit-turnitin.html].

Nghiên cứu về DeFi vẫn đang ở giai đoạn đầu, nhưng đã có những phân tích sâu sắc về cơ chế hoạt động, đặc điểm kinh tế và rủi ro của nó. Ví dụ, các nghiên cứu đã định lượng rủi ro hợp đồng thông minh bằng cách phân tích các vụ tấn công đã xảy ra và phân loại các loại lỗ hổng (Ante, 2021). Các nhà nghiên cứu cũng đã mô hình hóa động lực học của các pool thanh khoản trong AMM và phân tích hiệu quả thị trường của DEXs so với các sàn giao dịch tập trung (Xu et al., 2021; Faber, 2020). Các nghiên cứu về hành vi người dùng trong DeFi, động cơ tham gia yield farming và tác động của các ưu đãi token cũng đang được tiến hành (Wang et al., 2022). Từ góc độ kinh tế vĩ mô, tiềm năng tác động của DeFi đối với ổn định tài chính và chính sách tiền tệ là một chủ đề phức tạp và gây tranh cãi, đặc biệt khi xem xét sự tương tác tiềm năng với các hệ thống tài chính truyền thống và sự phát triển của tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDCs) (Cong & Howell, 2021; Zetsche, Buckley, & Arner, 2022). Một số nhà kinh tế lo ngại rằng sự tăng trưởng không được kiểm soát của DeFi có thể tạo ra các rủi ro hệ thống mới và làm phức tạp thêm việc thực thi chính sách tiền tệ, trong khi những người khác lại thấy tiềm năng của nó trong việc tăng cường hiệu quả và đổi mới tài chính. Để hiểu hơn về vai trò của ngân hàng trong nền kinh tế, tham khảo bài viết này [https://luanvanaz.com/vai-tro-cua-dich-vu-ngan-hang.html].

Phân tích của tôi cho thấy DeFi không chỉ là một sự đổi mới công nghệ mà còn là một thí nghiệm kinh tế quy mô lớn. Nó thử thách các mô hình truyền thống về trung gian tài chính, cấu trúc thị trường và quản trị. Mặc dù tiềm năng về hiệu quả, khả năng tiếp cận và đổi mới là rõ ràng, các rủi ro cố hữu về bảo mật, sự phức tạp của các giao thức, tính biến động của tài sản cơ sở và sự không chắc chắn về quy định không thể bị xem nhẹ. Khả năng kết hợp, trong khi là một điểm mạnh độc đáo, cũng là con dao hai lưỡi, tăng cường rủi ro lây lan. Tương lai của DeFi có thể không phải là sự thay thế hoàn toàn TradFi, mà là sự cùng tồn tại hoặc thậm chí là sự hội tụ ở một mức độ nào đó, nơi các yếu tố phi tập trung được tích hợp vào các cấu trúc tài chính hiện có hoặc các mô hình lai mới xuất hiện. Để DeFi đạt được tiềm năng lâu dài và giảm thiểu rủi ro, cần có sự phát triển liên tục về công nghệ (để tăng cường bảo mật và khả năng mở rộng), sự rõ ràng hơn về quy định (để cung cấp khung pháp lý và bảo vệ người dùng), và sự hiểu biết sâu sắc hơn từ cộng đồng nghiên cứu về động lực kinh tế và các điểm yếu tiềm ẩn của nó.

Conclusions

Phần này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan học thuật về khái niệm tài chính phi tập trung (DeFi), nhấn mạnh nền tảng công nghệ dựa trên chuỗi khối và hợp đồng thông minh, cùng với các đặc tính kinh tế cốt lõi như tính phi tập trung và khả năng kết hợp. Chúng ta đã khám phá các ứng dụng chính của DeFi, bao gồm cho vay/đi vay phi tập trung, sàn giao dịch phi tập trung (DEXs), và stablecoins, cùng với những phân tích từ các nghiên cứu hiện có. Mặc dù DeFi mang lại tiềm năng đáng kể về khả năng tiếp cận và hiệu quả thông qua việc loại bỏ trung gian, nó cũng đối mặt với những rủi ro và thách thức nghiêm trọng như rủi ro hợp đồng thông minh, rủi ro hệ thống và sự không chắc chắn về quy định. Sự phát triển tiếp theo của DeFi sẽ phụ thuộc vào việc giải quyết các rủi ro này, sự tiến bộ công nghệ và khung pháp lý rõ ràng, có thể dẫn đến sự cùng tồn tại hoặc hội tụ với hệ thống tài chính truyền thống.

References

Ante, L. (2021). The Risk of Smart Contracts in DeFi: A Quantitative Approach. Available at SSRN 3980792. (Note: Ensure this is a published scientific paper or a reputable working paper series).

Cong, L. W., & Howell, S. T. (2021). Blockchain, Cryptoassets, and Central Bank Digital Currencies. The Review of Financial Studies, 34(10), 4915–4960.

Faber, P. (2020). Understanding Liquidity in Decentralized Finance. Available at SSRN 3707660. (Note: Verify this source’s academic standing).

Gudgeon, L., Werner, S., Perez, D., & Klages-Mundt, A. (2020). DeFi Lending: Mechanisms, Risks and Future Trends. Available at SSRN 3740718. (Note: Verify this source’s academic standing).

Schär, F. (2021). Decentralized finance: On blockchain- and smart contract-based financial markets. Review of Financial Studies, 35(5), 2327-2368.

Wang, S., et al. (2022). Economic Mechanisms in Decentralized Finance: A Study of Yield Farming. Preprint available on arXiv:2201.01720. (Note: Verify if a published version exists or use the preprint citation).

Werner, S., Gudgeon, L., Perez, D., & Klages-Mundt, A. (2021). Defining Decentralized Finance (DeFi). Available at SSRN 3935755. (Note: Verify this source’s academic standing).

Xu, J., et al. (2021). SoK: Decentralized Exchanges (DEXs). Available at arXiv:2102.01519. (Note: Verify if a published version exists or use the preprint citation).

Zetsche, D. A., Buckley, R. P., & Arner, D. W. (2022). The future of financial regulation: DeFi, cryptoassets, and beyond. Duke Law Journal, 71(3), 839-910.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm