Giới thiệu

Nghịch lý tiết kiệm là một khái niệm trung tâm trong kinh tế học vĩ mô, đặc biệt liên quan đến khung phân tích của Keynes. Nó chỉ ra rằng điều hợp lý ở cấp độ cá nhân – việc tăng cường tiết kiệm – có thể dẫn đến kết quả nghịch lý và không mong muốn ở cấp độ toàn bộ nền kinh tế, đặc biệt là trong giai đoạn suy thoái. Thay vì làm tăng của cải xã hội, việc đồng loạt tăng tiết kiệm có thể gây ra sự sụt giảm tổng cầu, sản lượng, và cuối cùng là thu nhập, làm giảm tổng mức tiết kiệm thực tế của nền kinh tế. Phần này sẽ đi sâu vào định nghĩa, cơ chế hoạt động, bối cảnh áp dụng của nghịch lý này, đồng thời tổng hợp các nghiên cứu và phân tích học thuật liên quan.

Định nghĩa về nghịch lý tiết kiệm

Nghịch lý tiết kiệm (Paradox of Thrift) là một luận điểm kinh tế vĩ mô cho rằng khi các cá nhân trong nền kinh tế quyết định tăng cường tiết kiệm của mình, điều này có thể dẫn đến sự sụt giảm tổng mức tiết kiệm thực tế của nền kinh tế nói chung. Khái niệm này được phổ biến rộng rãi nhờ công trình của John Maynard Keynes trong tác phẩm đột phá “Lý thuyết tổng quát về việc làm, lãi suất và tiền tệ” (Keynes, 1936). Về cốt lõi, nghịch lý này đối lập với quan niệm thông thường rằng tiết kiệm là một đức tính tốt và luôn có lợi cho nền kinh tế. Ở cấp độ vi mô, việc một hộ gia đình tăng tiết kiệm thường được coi là hành vi thận trọng và hợp lý, giúp họ có khoản dự phòng cho tương lai hoặc cho phép đầu tư. Tuy nhiên, khi tất cả các hộ gia đình cùng lúc cố gắng tăng tỷ lệ tiết kiệm của mình, tác động tổng hợp lên nền kinh tế có thể hoàn toàn khác biệt.

Cơ chế hoạt động của nghịch lý tiết kiệm dựa trên mối liên hệ giữa tiêu dùng, tiết kiệm và tổng cầu trong nền kinh tế. Keynes lập luận rằng thu nhập khả dụng của hộ gia đình (Yd) được phân bổ cho tiêu dùng (C) và tiết kiệm (S), tức là Yd = C + S. Sự gia tăng tiết kiệm của cá nhân đồng nghĩa với sự sụt giảm tương ứng trong tiêu dùng ở một mức thu nhập nhất định, giả định các yếu tố khác không đổi. Trong một nền kinh tế đóng đơn giản, tổng cầu (AD) được xác định bởi tổng của tiêu dùng hộ gia đình (C), đầu tư của doanh nghiệp (I), và chi tiêu chính phủ (G). Khi các hộ gia đình đồng loạt giảm tiêu dùng để tăng tiết kiệm, tổng cầu về hàng hóa và dịch vụ sẽ giảm xuống. Các doanh nghiệp phản ứng với sự sụt giảm tổng cầu này bằng cách cắt giảm sản xuất, dẫn đến sự sụt giảm tổng sản lượng (GDP) của nền kinh tế. Bởi vì thu nhập của nền kinh tế gắn liền với sản lượng, sự sụt giảm sản lượng kéo theo sự sụt giảm tổng thu nhập. Đây là điểm mấu chốt: tiết kiệm là một phần còn lại của thu nhập sau khi tiêu dùng. Nếu thu nhập của nền kinh tế giảm, ngay cả khi tỷ lệ tiết kiệm trên thu nhập tăng lên, tổng mức tiết kiệm (thu nhập nhân với tỷ lệ tiết kiệm) có thể giảm xuống hoặc ít nhất là không tăng như dự kiến ban đầu.

Hiệu ứng này được khuếch đại thông qua cơ chế số nhân (multiplier effect) (Samuelson, 1939). Sự sụt giảm ban đầu trong tiêu dùng dẫn đến sự sụt giảm thu nhập của những người sản xuất hàng hóa và dịch vụ đó. Những người này sau đó sẽ giảm chi tiêu của họ, tiếp tục làm giảm thu nhập của những người khác, và cứ thế tiếp diễn theo một chuỗi phản ứng. Mức độ khuếch đại phụ thuộc vào xu hướng tiêu dùng biên (marginal propensity to consume – MPC), tức là tỷ lệ thu nhập tăng thêm mà các hộ gia đình dành cho tiêu dùng. Khi các hộ gia đình tăng tiết kiệm, điều này tương đương với việc giảm MPC (hoặc tăng xu hướng tiết kiệm biên – MPS = 1 – MPC). MPC thấp hơn (hoặc MPS cao hơn) làm cho số nhân nhỏ đi, có nghĩa là sự sụt giảm ban đầu trong tổng cầu sẽ dẫn đến sự sụt giảm lớn hơn trong thu nhập cân bằng của nền kinh tế. Do đó, cố gắng tập thể tăng tiết kiệm làm giảm MPC trung bình của nền kinh tế, thu nhỏ số nhân, và khiến tổng thu nhập giảm đáng kể hơn. Điều này có thể dẫn đến tình trạng thất nghiệp gia tăng và suy thoái kinh tế trầm trọng hơn.

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là nghịch lý tiết kiệm chỉ phát huy tác dụng đầy đủ trong những điều kiện kinh tế vĩ mô nhất định, chủ yếu là trong một nền kinh tế đang hoạt động dưới mức tiềm năng (ví dụ: có tỷ lệ thất nghiệp cao và nguồn lực dư thừa) và khi giá cả, đặc biệt là tiền lương, có tính cứng nhắc (sticky) trong ngắn hạn (Mankiw, 1992). Trong một nền kinh tế tân cổ điển lý tưởng với thị trường lao động và hàng hóa hoạt động hoàn hảo, giá cả và tiền lương linh hoạt, sự gia tăng tiết kiệm sẽ dẫn đến sự sụt giảm lãi suất. Lãi suất thấp hơn sẽ kích thích đầu tư của doanh nghiệp, bù đắp cho sự sụt giảm tiêu dùng. Tiết kiệm cá nhân được chuyển hóa thành đầu tư productive, giúp tăng năng lực sản xuất trong tương lai, và nền kinh tế duy trì trạng thái toàn dụng lao động. Trong bối cảnh này, việc tăng tiết kiệm là có lợi ở cả cấp độ cá nhân và vĩ mô, và nghịch lý tiết kiệm sẽ không xảy ra. Tuy nhiên, Keynes lập luận rằng trong thực tế, đặc biệt là trong thời kỳ suy thoái sâu, lãi suất có thể không giảm đủ để kích thích đầu tư (bẫy thanh khoản – liquidity trap) hoặc sự lạc quan của doanh nghiệp thấp đến mức họ không muốn đầu tư ngay cả khi lãi suất rất thấp (Keynes, 1936; Krugman, 1998). Thêm vào đó, sự sụt giảm tổng cầu do tiêu dùng giảm còn có thể làm giảm kỳ vọng về lợi nhuận tương lai của doanh nghiệp, khiến họ cắt giảm đầu tư thay vì tăng cường, làm trầm trọng thêm sự sụt giảm tổng cầu (Blanchard, 2008).

Các bằng chứng thực nghiệm về nghịch lý tiết kiệm thường được tìm thấy trong các giai đoạn suy thoái kinh tế nghiêm trọng. Chẳng hạn, nhiều nhà kinh tế cho rằng sự gia tăng mạnh mẽ trong tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia đình Mỹ sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009 đã góp phần cản trở sự phục hồi của tổng cầu và kéo dài thời kỳ tăng trưởng chậm chạp (Carroll, 2013). Khi niềm tin tiêu dùng sụt giảm và sự bất ổn về việc làm tăng cao, các hộ gia đình có xu hướng cắt giảm chi tiêu tùy ý và tăng cường tiết kiệm dự phòng (precautionary saving). Mặc dù hành vi này là hợp lý từ góc độ cá nhân khi đối mặt với rủi ro, tác động tổng hợp của nó trên toàn nền kinh tế có thể là một lực cản mạnh mẽ đối với sự phục hồi. Nghiên cứu của Hall (2013) về hành vi tiêu dùng trong cuộc Đại suy thoái cũng gợi ý rằng sự sụt giảm tiêu dùng và gia tăng tiết kiệm đã đóng một vai trò quan trọng trong việc kéo dài suy thoái. Tuy nhiên, việc đo lường chính xác mức độ ảnh hưởng của nghịch lý này trong thực tế là phức tạp, bởi vì nhiều yếu tố khác cùng lúc ảnh hưởng đến tổng cầu và thu nhập, chẳng hạn như chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ, và các cú sốc bên ngoài.
Để hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng, bạn có thể tham khảo bài viết về động cơ thúc đẩy tiêu dùng.

Một số nghiên cứu hiện đại đã đào sâu hơn vào nghịch lý tiết kiệm bằng cách sử dụng các mô hình với các tác nhân không đồng nhất (heterogeneous agent models). Các mô hình này nhận ra rằng không phải tất cả các hộ gia đình đều có khả năng hoặc động lực tiết kiệm như nhau. Những hộ gia đình có thu nhập thấp hơn và ít tài sản hơn thường có xu hướng tiêu dùng biên (MPC) cao hơn đáng kể so với những hộ gia đình giàu có (Kaplan, Moll, and Violante, 2018). Do đó, sự sụt giảm thu nhập do nghịch lý tiết kiệm gây ra sẽ ảnh hưởng không đồng đều đến các nhóm thu nhập khác nhau. Nếu sự sụt giảm thu nhập tập trung vào các hộ gia đình có MPC cao, tác động tiêu cực lên tổng cầu sẽ càng lớn. Ngược lại, nếu những người tăng tiết kiệm chủ yếu là người giàu với MPC thấp, tác động ban đầu lên tổng cầu có thể nhỏ hơn, nhưng tác động lên đầu tư thông qua thị trường tài chính vẫn là một yếu tố cần xem xét.

Mặt khác, các nhà phê bình đôi khi chỉ ra những trường hợp mà nghịch lý tiết kiệm có thể bị giảm nhẹ hoặc không xảy ra. Chẳng hạn, nếu sự gia tăng tiết kiệm của cá nhân được các ngân hàng và thị trường tài chính chuyển hướng hiệu quả thành các khoản vay cho doanh nghiệp để đầu tư vào vốn vật chất, điều này có thể bù đắp cho sự sụt giảm tiêu dùng. Tuy nhiên, như Keynes đã lưu ý, điều này không phải lúc nào cũng xảy ra, đặc biệt là khi triển vọng kinh tế ảm đạm làm giảm “sự mong muốn đầu tư” (animal spirits) của doanh nghiệp. Hơn nữa, trong một nền kinh tế mở, sự sụt giảm tổng cầu trong nước có thể dẫn đến sự sụt giảm nhập khẩu. Nếu xuất khẩu không đổi, điều này có thể cải thiện cán cân thương mại ròng (Net Exports = X – M), và sự gia tăng xuất khẩu ròng có thể bù đắp một phần sự sụt giảm tiêu dùng và đầu tư nội địa, làm giảm tác động tiêu cực của nghịch lý tiết kiệm (Dornbusch & Fischer, 1990). Tuy nhiên, nếu nhiều quốc gia đồng loạt cố gắng tăng tiết kiệm và giảm nhập khẩu (chính sách “beggar-thy-neighbor”), điều này có thể dẫn đến sự sụt giảm tổng cầu toàn cầu và gây ra các vấn đề thương mại quốc tế.

Một góc nhìn khác đến từ lý thuyết kỳ vọng hợp lý (rational expectations). Một số nhà kinh tế theo trường phái này lập luận rằng các hộ gia đình có thể dự đoán các chính sách tài khóa trong tương lai. Nếu chính phủ tăng chi tiêu để chống suy thoái (trong bối cảnh nghịch lý tiết kiệm), các hộ gia đình có thể dự đoán rằng việc này sẽ dẫn đến tăng thuế trong tương lai để trả nợ công. Do đó, họ có thể tăng tiết kiệm hiện tại để chuẩn bị cho việc tăng thuế đó, làm giảm hiệu quả của chính sách kích thích (Ricardo-Barro effect). Tuy nhiên, hiệu ứng này trong thực tế thường không hoàn toàn bù đắp được tác động của chính sách tài khóa, và tính hợp lý hoàn toàn của các tác nhân kinh tế vẫn là một giả định gây tranh cãi (Barro, 1974).
Để hiểu rõ hơn về vai trò của chính sách tài khóa trong việc ổn định nền kinh tế, bạn có thể tham khảo bài viết về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách nhà nước.

Vai trò của chính sách kinh tế vĩ mô trong bối cảnh nghịch lý tiết kiệm là rất quan trọng. Bởi vì thị trường tự điều chỉnh có thể không hiệu quả trong việc thoát khỏi suy thoái khi tất cả các tác nhân cố gắng tiết kiệm nhiều hơn, chính phủ có thể cần can thiệp. Chính sách tài khóa, đặc biệt là tăng chi tiêu chính phủ (G) hoặc giảm thuế (làm tăng thu nhập khả dụng và do đó tăng C), là công cụ chính để chống lại sự sụt giảm tổng cầu do nghịch lý tiết kiệm (Blanchard, 2008). Bằng cách tăng chi tiêu của mình, chính phủ bù đắp cho sự sụt giảm chi tiêu của khu vực tư nhân, giúp duy trì mức tổng cầu cần thiết để nền kinh tế hoạt động gần mức toàn dụng lao động. Chính sách tiền tệ cũng có vai trò, chủ yếu là thông qua việc giảm lãi suất để khuyến khích đầu tư và tiêu dùng. Tuy nhiên, trong bẫy thanh khoản, hiệu quả của chính sách tiền tệ có thể bị hạn chế.
Để hiểu rõ hơn về các công cụ điều hành chính sách tiền tệ, bạn có thể tham khảo bài viết về ưu điểm và nhược điểm của công cụ thị trường mở.

Tóm lại, nghịch lý tiết kiệm là một khái niệm mạnh mẽ và phản trực giác, làm nổi bật sự khác biệt tiềm tàng giữa hành vi hợp lý ở cấp độ cá nhân và kết quả không mong muốn ở cấp độ vĩ mô. Nó là một lập luận quan trọng ủng hộ vai trò của chính phủ trong việc ổn định nền kinh tế, đặc biệt là trong thời kỳ suy thoái. Mặc dù các điều kiện chính xác để nó xảy ra và mức độ nghiêm trọng của nó vẫn là chủ đề của các cuộc tranh luận và nghiên cứu thực nghiệm liên tục, khái niệm này vẫn là nền tảng cho hiểu biết về động lực của tổng cầu và lý do tại sao các biện pháp khuyến khích tiêu dùng và đầu tư (bao gồm cả chi tiêu công) có thể cần thiết trong các giai đoạn suy thoái. Các nghiên cứu gần đây tiếp tục mở rộng phân tích này, xem xét các yếu tố như bất đồng nhất của hộ gia đình, thị trường tài chính không hoàn hảo, và kỳ vọng, làm phong phú thêm hiểu biết của chúng ta về cách thức hoạt động của nghịch lý này trong thế giới thực (Guerrieri and Lorenzoni, 2017). Bên cạnh đó, để hiểu rõ hơn về hệ thống tài chính nói chung, bạn có thể tìm hiểu thêm về vai trò của các dịch vụ ngân hàng trong nền kinh tế hiện đại.

Kết luận

Tóm lại, nghịch lý tiết kiệm là một minh chứng quan trọng cho thấy sự khác biệt tiềm tàng giữa hành vi hợp lý ở cấp độ cá nhân và kết quả không mong muốn ở cấp độ vĩ mô trong bối cảnh suy thoái. Khái niệm này, bắt nguồn từ Keynes, giải thích cơ chế sự gia tăng tiết kiệm cá nhân đồng loạt có thể làm giảm tổng cầu, thu nhập và cuối cùng là tổng tiết kiệm của nền kinh tế do hiệu ứng số nhân. Mặc dù các điều kiện để nghịch lý này thể hiện đầy đủ vẫn là chủ đề tranh luận và phụ thuộc vào bối cảnh cụ thể (như tính linh hoạt của giá cả và khả năng chuyển hóa tiết kiệm thành đầu tư), nó vẫn là một công cụ phân tích thiết yếu để hiểu động lực suy thoái và biện minh cho các chính sách ổn định kinh tế vĩ mô, đặc biệt là kích thích tài khóa. Để hiểu rõ hơn về các mô hình và lý thuyết kinh tế khác, bạn có thể tham khảo thêm về mô hình Harrod-Domar, một lý thuyết kinh tế về tăng trưởng.

Tài liệu tham khảo

Barro, R.J., 1974. Are Government Bonds Net Wealth?. Journal of Political Economy, 82(6), pp.1095-1117.

Blanchard, O., 2008. Macroeconomics. 5th ed. Prentice Hall.

Carroll, C.D., 1992. The Buffer-Stock Theory of Saving: Some Macroeconomic Evidence. Brookings Papers on Economic Activity, 23(2), pp.61-156.

Carroll, C.D., 2013. The Consumption Function Following the Great Recession. NBER Working Paper 18781. National Bureau of Economic Research.

Dornbusch, R. and Fischer, S., 1990. Macroeconomics. 5th ed. McGraw-Hill.

Guerrieri, L. and Lorenzoni, G., 2017. Credit Crises, Precautionary Savings, and the Liquidity Trap. The Quarterly Journal of Economics, 132(3), pp.1427-1467.

Hall, R.E., 2013. The Long Slump. American Economic Review, 103(2), pp.431-469.

Kaplan, G., Moll, B. and Violante, G.L., 2018. Monetary Policy According to HANK. American Economic Review, 108(3), pp.697-743.

Keynes, J.M., 1936. The General Theory of Employment, Interest and Money. Macmillan.

Krugman, P., 1998. It’s Baaack: Japan’s Slump and the Return of the Liquidity Trap. Brookings Papers on Economic Activity, 29(2), pp.137-205.

Mankiw, N.G., 1992. Macroeconomics. Worth Publishers.

Samuelson, P.A., 1939. Interactions between the Multiplier Analysis and the Principle of Acceleration. The Review of Economics and Statistics, 21(2), pp.75-78.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm