Introduction

Khái niệm chi phí cơ hội là một trong những nền tảng cơ bản nhất trong kinh tế học, xuất phát từ thực tế phổ quát về sự khan hiếm và nhu cầu phải đưa ra lựa chọn. Trong một thế giới mà các nguồn lực (thời gian, tiền bạc, lao động, tài nguyên thiên nhiên) là hữu hạn nhưng nhu cầu và mong muốn của con người là vô hạn, mọi quyết định kinh tế đều kéo theo sự đánh đổi. Phần này của bài báo sẽ đi sâu vào định nghĩa chi phí cơ hội, phân tích nền tảng lý thuyết của nó, xem xét các khía cạnh phức tạp trong việc định lượng, và thảo luận về vai trò trung tâm của nó trong quá trình ra quyết định kinh tế ở các cấp độ khác nhau, từ cá nhân đến doanh nghiệp và chính phủ, dựa trên các nghiên cứu học thuật hiện hành.

Định nghĩa về chi phí cơ hội trong kinh tế

Khái niệm chi phí cơ hội là trụ cột không thể thiếu trong lý thuyết kinh tế, cung cấp một lăng kính độc đáo để nhìn nhận và đánh giá các quyết định trong bối cảnh khan hiếm. Về bản chất, chi phí cơ hội của một sự lựa chọn cụ thể là giá trị của phương án thay thế tốt nhất mà người đưa ra quyết định đã từ bỏ để theo đuổi sự lựa chọn hiện tại. Đây không chỉ đơn thuần là chi phí bằng tiền mà còn bao gồm cả giá trị chủ quan hoặc lợi ích tiềm năng mà người ta lẽ ra nhận được từ phương án tốt thứ hai đó. Như Samuelson và Nordhaus (2010) đã chỉ ra trong tác phẩm kinh điển của mình, chi phí cơ hội phản ánh mối quan hệ cơ bản giữa sự khan hiếm và sự lựa chọn: khi một nguồn lực được sử dụng cho một mục đích cụ thể, nó không thể được sử dụng cho mục đích khác, và do đó, lợi ích tiềm năng từ mục đích khác đó chính là chi phí của việc sử dụng hiện tại. Khái niệm này nhấn mạnh rằng “không có bữa trưa nào miễn phí” (there is no free lunch) – mọi hành động đều đòi hỏi sự hy sinh một điều gì đó khác.

Để hiểu rõ hơn, cần phân biệt chi phí cơ hội với chi phí kế toán. Chi phí kế toán thường chỉ bao gồm các khoản chi tiêu tiền mặt thực tế, các dòng tiền đi ra được ghi chép lại. Ngược lại, chi phí cơ hội là một khái niệm kinh tế học rộng hơn nhiều, bao gồm cả chi phí hiện (explicit costs) lẫn chi phí ẩn (implicit costs). Chi phí hiện là những khoản chi tiêu bằng tiền rõ ràng, trong khi chi phí ẩn là giá trị của các nguồn lực do chủ sở hữu cung cấp mà không được trả tiền trực tiếp, chẳng hạn như thời gian của chủ doanh nghiệp hoặc lợi nhuận mà vốn lẽ ra có thể kiếm được ở nơi khác. Frank (2008) giải thích rằng lợi nhuận kinh tế, thước đo hiệu quả thực sự theo quan điểm kinh tế, được tính bằng tổng doanh thu trừ đi tổng chi phí kinh tế, bao gồm cả chi phí hiện và chi phí cơ hội của tất cả các nguồn lực được sử dụng. Nếu chỉ xét chi phí kế toán, một doanh nghiệp có thể báo cáo lợi nhuận dương, nhưng khi tính đến chi phí cơ hội của vốn và thời gian của chủ sở hữu, lợi nhuận kinh tế có thể là âm, cho thấy rằng các nguồn lực được sử dụng trong doanh nghiệp đó lẽ ra có thể mang lại giá trị cao hơn ở một lĩnh vực khác. Sự phân biệt này là rất quan trọng cho việc ra quyết định tối ưu vì nó buộc người đưa ra quyết định phải xem xét toàn bộ bức tranh về các khả năng thay thế bị bỏ lỡ.

Nền tảng lý thuyết của chi phí cơ hội bắt nguồn sâu sắc từ các trường phái tư tưởng kinh tế khác nhau. Trường phái Áo, đặc biệt thông qua các công trình của Ludwig von Mises và Friedrich Hayek, nhấn mạnh tính chủ quan của giá trị và chi phí. Theo quan điểm này, chi phí không phải là một thực thể khách quan tồn tại độc lập mà là kết quả của sự đánh giá chủ quan của cá nhân trong quá trình đưa ra quyết định. James M. Buchanan (1969), một nhà kinh tế học nổi bật thuộc trường phái Chọn lựa Công cộng (Public Choice) và chịu ảnh hưởng của trường phái Áo, đã phát triển ý tưởng về chi phí như một khái niệm chủ quan và đến từ tương lai. Ông lập luận rằng chi phí chỉ tồn tại tại thời điểm đưa ra quyết định và phản ánh giá trị của các cơ hội bị bỏ lỡ được nhận thức bởi người đưa ra quyết định. Chi phí không phải là thứ đo lường được một cách độc lập trước khi quyết định được đưa ra, mà là thứ được kinh nghiệm thông qua quá trình ra quyết định. Điều này ngụ ý rằng chi phí cơ hội có thể khác nhau giữa các cá nhân, ngay cả khi họ đối mặt với cùng một bộ lựa chọn vật chất, bởi vì sự đánh giá chủ quan về giá trị của các phương án thay thế là khác nhau.
Xem thêm về các Lý thuyết kinh tế để nắm rõ hơn các kiến thức chuyên môn

Việc xác định “phương án thay thế tốt nhất tiếp theo” (the next-best alternative) là trung tâm của định nghĩa chi phí cơ hội, nhưng nó cũng là nguồn gốc của sự phức tạp trong thực tế. Điều này đòi hỏi người ra quyết định phải có thông tin đầy đủ về tất cả các phương án khả thi và khả năng đánh giá chính xác giá trị hoặc lợi ích mà mỗi phương án đó có thể mang lại. Tuy nhiên, trong thế giới thực, thông tin thường là không hoàn hảo và việc dự đoán kết quả tương lai là không chắc chắn. Varian (2014) trong phân tích kinh tế vi mô của mình, mô tả cách chi phí cơ hội được tích hợp vào các mô hình lựa chọn của người tiêu dùng và nhà sản xuất, thường trong các môi trường giả định có đầy đủ thông tin và hành vi hợp lý. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng việc áp dụng khái niệm này vào các tình huống phức tạp hơn đòi hỏi phải tính đến sự bất định và giới hạn nhận thức. Ví dụ, chi phí cơ hội của việc đầu tư vào một dự án cụ thể là lợi nhuận cao nhất có thể đạt được từ một dự án đầu tư khác có rủi ro tương đương. Việc xác định lợi nhuận tiềm năng cao nhất này đòi hỏi phân tích thị trường và dự báo kinh tế, vốn dĩ không bao giờ là hoàn hảo. Để đưa ra quyết định kinh tế tốt hơn, ta cần đánh giá các Nhân tố ảnh hưởng tới cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp

Chi phí cơ hội không chỉ giới hạn ở các quyết định tài chính hoặc kinh doanh. Nó là một khái niệm phổ quát áp dụng cho mọi quyết định liên quan đến việc phân bổ các nguồn lực khan hiếm, bao gồm cả thời gian. Chi phí cơ hội của việc dành một giờ để xem phim là giá trị của hoạt động tốt nhất khác mà bạn lẽ ra có thể làm trong giờ đó, chẳng hạn như học bài, làm thêm để kiếm tiền, hoặc tập thể dục. Đối với sinh viên, chi phí cơ hội của việc đi học đại học không chỉ là học phí và chi phí sinh hoạt (chi phí hiện) mà còn là khoản thu nhập mà họ lẽ ra kiếm được nếu dành thời gian đó để đi làm (chi phí ẩn). Alchian (1969), trong các công trình về quyền sở hữu và chi phí giao dịch, ngụ ý rằng việc hiểu rõ chi phí cơ hội là cần thiết để đánh giá hiệu quả của các cấu trúc tổ chức và thị trường khác nhau. Chi phí giao dịch, bao gồm chi phí tìm kiếm thông tin về các phương án thay thế và chi phí thực hiện giao dịch, có thể làm thay đổi chi phí cơ hội được nhận thức và do đó ảnh hưởng đến quyết định cuối cùng.

Trong lĩnh vực kinh tế học hành vi, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng con người thường gặp khó khăn trong việc nhận thức hoặc tính toán đầy đủ chi phí cơ hội. Spiller và Carlos (2018) đã tổng hợp các bằng chứng cho thấy các thiên kiến hành vi (behavioral biases) có thể khiến cá nhân bỏ qua chi phí cơ hội hoặc đánh giá thấp giá trị của nó. Ví dụ, hiệu ứng “mặc định” (default effect) có thể khiến mọi người dễ dàng chọn phương án được trình bày mặc định mà không xem xét kỹ lưỡng chi phí cơ hội của việc từ bỏ các phương án khác. Tương tự, việc tập trung quá mức vào chi phí hiện (tiền chi ra) có thể làm lu mờ chi phí ẩn (giá trị bị bỏ lỡ). Việc bỏ qua chi phí cơ hội có thể dẫn đến các quyết định không tối ưu, cả ở cấp độ cá nhân (ví dụ: trì hoãn việc học để giải trí, dẫn đến cơ hội việc làm trong tương lai kém hơn) và cấp độ tập thể (ví dụ: chính phủ đầu tư vào một dự án kém hiệu quả mà bỏ qua dự án khác mang lại lợi ích xã hội cao hơn).

Việc đo lường chi phí cơ hội là một thách thức thực tế lớn, đặc biệt trong các lĩnh vực không có giá thị trường rõ ràng. Trong kinh tế học môi trường, việc định giá chi phí cơ hội của việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên (ví dụ: chặt rừng để lấy gỗ so với giữ rừng để hấp thụ carbon và bảo tồn đa dạng sinh học) đòi hỏi các phương pháp định giá phức tạp như phương pháp chi phí du lịch, phương pháp chi phí phòng ngừa, hoặc phương pháp lựa chọn giả định (stated preference methods) (Pearce & Turner, 1990). Những phương pháp này cố gắng ước lượng giá trị mà xã hội gán cho các dịch vụ môi trường, vốn không được trao đổi trên thị trường truyền thống. Chi phí cơ hội của việc sử dụng đất cho mục đích phát triển công nghiệp là giá trị của việc sử dụng đất đó cho nông nghiệp, du lịch sinh thái, hoặc bảo tồn, cộng với giá trị của các dịch vụ hệ sinh thái bị mất. Việc định lượng chính xác những giá trị này là rất khó khăn và thường là chủ đề của các cuộc tranh luận chính sách. Để hiểu hơn về lĩnh vực này, ta có thể tham khảo thêm về khái niệm về phát triển du lịch bền vững

Trong lĩnh vực kinh tế công và phân tích chi phí-lợi ích (Cost-Benefit Analysis – CBA), chi phí cơ hội đóng vai trò trung tâm trong việc đánh giá các dự án hoặc chính sách của chính phủ. Boardman et al. (2017) giải thích rằng CBA nhằm mục đích xác định xem một dự án có tạo ra giá trị ròng tích cực cho xã hội hay không bằng cách so sánh tổng lợi ích dự kiến với tổng chi phí dự kiến, trong đó chi phí được đo lường bằng chi phí cơ hội. Chi phí cơ hội của việc sử dụng lao động cho một dự án công cộng là giá trị của việc sản xuất mà lực lượng lao động đó lẽ ra có thể tạo ra ở khu vực tư nhân. Chi phí cơ hội của việc sử dụng đất công cho một công trình là giá trị thị trường của mảnh đất đó nếu nó được bán hoặc cho thuê cho mục đích khác. Thách thức trong CBA là xác định và định lượng tất cả các chi phí và lợi ích liên quan, bao gồm cả những yếu tố phi thị trường (như giá trị của thời gian đi lại được tiết kiệm, hoặc chi phí của tiếng ồn và ô nhiễm), và biểu thị chúng dưới dạng tiền tệ để có thể so sánh được. Việc bỏ sót hoặc ước tính sai chi phí cơ hội có thể dẫn đến việc lựa chọn các dự án kém hiệu quả, lãng phí nguồn lực công.

Khái niệm chi phí cơ hội cũng rất quan trọng trong lý thuyết hành vi của hãng. Một hãng ra quyết định sản xuất một loại hàng hóa hoặc dịch vụ cụ thể phải đối mặt với chi phí cơ hội của việc không sản xuất các hàng hóa hoặc dịch vụ khác bằng cách sử dụng cùng các nguồn lực đó. Chi phí cơ hội của vốn tự có được sử dụng để tài trợ cho hoạt động kinh doanh là lợi nhuận mà vốn đó lẽ ra có thể kiếm được nếu được đầu tư vào các tài sản tài chính khác có rủi ro tương đương. Quyết định về quy mô sản xuất, kết hợp yếu tố đầu vào, và lựa chọn thị trường mục tiêu đều được định hình bởi việc đánh giá chi phí cơ hội của các phương án thay thế. Lý thuyết về hành vi tối ưu của hãng (ví dụ, tối đa hóa lợi nhuận) ngụ ý rằng hãng sẽ đưa ra các quyết định sao cho lợi nhuận kinh tế (doanh thu trừ đi chi phí kinh tế, bao gồm chi phí cơ hội) được tối đa hóa. Stigler (1966) trong phân tích về lý thuyết giá, đã nhấn mạnh rằng chi phí phù hợp cho việc ra quyết định kinh tế luôn là chi phí cơ hội, không phải chi phí lịch sử hay chi phí kế toán đơn thuần. Để ra quyết định kinh tế, các nhà đầu tư có thể tham khảo thêm về Lý thuyết trật tự phân hạng Pecking Order Theory

Mặc dù là một khái niệm mạnh mẽ, chi phí cơ hội vẫn có những hạn chế trong ứng dụng thực tế. Việc xác định “phương án thay thế tốt nhất tiếp theo” thường mang tính chủ quan và phụ thuộc vào thông tin có sẵn cũng như khả năng nhận thức của người ra quyết định. Trong các tình huống phức tạp với nhiều phương án thay thế và sự bất định cao, việc so sánh và xếp hạng các lựa chọn theo giá trị tiềm năng là cực kỳ khó khăn. Hơn nữa, chi phí cơ hội là một khái niệm hướng tới tương lai; nó dựa trên kỳ vọng về kết quả của các phương án thay thế, vốn dĩ có thể không xảy ra như dự kiến. Điều này khác biệt đáng kể so với chi phí kế toán, vốn chủ yếu dựa trên các giao dịch đã xảy ra trong quá khứ hoặc hiện tại. Baumol và Blinder (2015) nhấn mạnh rằng mặc dù khó khăn trong việc định lượng chính xác, việc tư duy theo hướng chi phí cơ hội vẫn là một công cụ vô giá để cải thiện chất lượng ra quyết định, buộc chúng ta phải suy nghĩ về những gì chúng ta đang từ bỏ khi đưa ra một lựa chọn. Để đưa ra lựa chọn hợp lý, chúng ta có thể tham khảo lý thuyết lựa chọn hợp lý

Tóm lại, định nghĩa chi phí cơ hội là giá trị của phương án tốt nhất bị từ bỏ khi đưa ra một sự lựa chọn. Khái niệm này là nền tảng cho việc hiểu hành vi ra quyết định trong môi trường khan hiếm, vượt ra ngoài khuôn khổ chi phí tiền tệ đơn thuần để bao gồm cả chi phí ẩn và giá trị chủ quan. Mặc dù việc xác định và định lượng chi phí cơ hội trong thực tế có thể đầy thách thức do thông tin không hoàn hảo, sự bất định và thiên kiến hành vi, việc tư duy theo logic chi phí cơ hội là rất cần thiết cho việc phân bổ nguồn lực hiệu quả và đưa ra các quyết định kinh tế hợp lý ở mọi cấp độ. Nó đóng vai trò trung tâm trong phân tích kinh tế, từ lý thuyết vi mô về hành vi cá nhân và hãng cho đến kinh tế học công và đánh giá chính sách.

Conclusions

Phần này đã đi sâu vào khám phá định nghĩa trung tâm của chi phí cơ hội trong kinh tế học. Chúng ta đã thấy rằng nó không đơn thuần là chi phí tiền mặt mà là giá trị của cơ hội tốt nhất tiếp theo bị từ bỏ khi đưa ra một lựa chọn trong bối cảnh khan hiếm nguồn lực. Khái niệm này có nền tảng lý thuyết vững chắc, liên quan đến sự đánh giá chủ quan về giá trị và phân biệt rõ rệt với chi phí kế toán. Chi phí cơ hội là nền tảng cho việc ra quyết định hợp lý ở cấp độ cá nhân, doanh nghiệp và chính phủ, giúp phân tích các đánh đổi và hướng tới phân bổ nguồn lực hiệu quả. Mặc dù việc đo lường chính xác trong thực tế đối mặt với nhiều thách thức do thông tin bất cân xứng, sự bất định và các yếu tố hành vi, tư duy theo hướng chi phí cơ hội vẫn là một công cụ phân tích thiết yếu, buộc chúng ta phải nhận thức đầy đủ về những gì mất đi khi theo đuổi một con đường cụ thể. Việc hiểu và áp dụng đúng đắn khái niệm này là chìa khóa để đưa ra các quyết định kinh tế sáng suốt hơn. Để sáng suốt hơn trong kinh doanh, ta cần am hiểu về quản trị nhân lực

References

Alchian, A.A., 1969. Cost. In D. L. Sills (Ed.), International Encyclopedia of the Social Sciences (Vol. 3, pp. 404-415). Macmillan and Free Press.

Baumol, W.J. & Blinder, A.S., 2015. Economics: Principles and Policy. 13th ed. South-Western College Pub.

Boardman, A.E., Greenberg, D.H., Vining, A.R. & Weimer, D.L., 2017. Cost-Benefit Analysis: Concepts and Practice. 5th ed. Cambridge University Press.

Buchanan, J.M., 1969. Cost and Choice: An Inquiry in Economic Theory. Markham Publishing Company.

Frank, R.H., 2008. Microeconomics and Behavior. 7th ed. McGraw-Hill/Irwin.

Mankiw, N.G., 2021. Principles of Economics. 9th ed. Cengage Learning.

Pearce, D.W. & Turner, R.K., 1990. Economics of Natural Resources and the Environment. Harvester Wheatsheaf.

Samuelson, P.A. & Nordhaus, W.D., 2010. Economics. 19th ed. McGraw-Hill.

Spiller, S.A. & Carlos, J., 2018. Opportunity cost neglect and the hidden price of choices. Journal of Behavioral Decision Making, 31(2), pp. 232-245.

Stigler, G.J., 1966. The Theory of Price. 3rd ed. Macmillan.

Varian, H.R., 2014. Intermediate Microeconomics: A Modern Approach. 9th ed. W. W. Norton & Company.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm