Căn cứ phân cấp quản lý ngân sách nhà nước

Căn cứ để phân cấp ngân sách, trước hết, đó là hệ thống luật pháp quy định mỗi cấp chính quyền có một ngân sách riêng.

Thứ hai, căn cứ vào nhược điểm của mô hình ngân sách một cấp, tất cả mọi vấn đề về ngân sách do Chính phủ Trung ương làm sẽ không hiệu quả, cần phát huy tính sáng tạo của địa phương thông qua việc giao cho địa phương quyết định việc cung cấp hàng hoá công cộng, xuất phát từ đặc điểm, nhu cầu hàng hoá công cộng tại địa phương đó. Đây là yếu tố quan trọng nhất lý giải việc can thiết phân cấp quản lý ngân sách.

Lý thuyết kinh tế học công cộng đã chứng minh điều đó:

Một hàng hoá được coi là công cộng nếu sử dụng của chủ thể này không cản trở tới việc sử dụng của chủ thể khác. Nói cách khác, đó là những hàng hoá không có tính cạnh tranh, có nghĩa là bất cứ ai cũng có thể sử dụng và lợi ích từ việc sử dụng đối với bất kỳ chủ thể nào cũng không ảnh hưởng đến các chủ thể khác. Đặc điểm của hàng hoá công cộng là tính loại trừ khó, việc đưa ra thị trường trao đổi khó thực hiện được, nếu muốn loại trừ phải thực hiện dưới đang thu phí để bù đắp chi phí hoặc phân bổ theo nghĩa vụ thuế.

Để nghiên cứu về hàng hoá công cộng người ta phân hai loại, đó là hàng hoá công cộng chung cho tất cả mọi người, còn gọi là hàng hoá công cộng thuần tuý như quốc phòng, an ninh, dự. báo thời tiết, phát thanh truyền hình quốc gia… Đây là những hang hoá hầu hết không loại trừ được và người ta cũng không muốn loại trừ vì mọi người dân trong quốc gia đó đều được hưởng mà không ảnh hưởng đến lợi ích của nhau khi hưởng thụ. Những hàng hoá công cộng này không ai có thể cung cấp ngoài Chính phủ bởi vì chỉ có Chính Phủ mới có khả năng thu hồi chi phí thông qua thuế đây cũng chính là quan điểm hiện đại về thuế như đã trình bày ở trên.

Loại hàng hoá công cộng thứ hai là hàng hoá công cộng riêng cho từng nhóm, như hệ thống chiếu sáng công cộng, hệ thống đường giao thông, phát thanh truyền hình địa phương… Những hàng hoá này có tính loại trừ cao hơn so với hàng hoá công cộng chung, cách thu hồi của loại này là những người được hưởng trả một phần chi phí dưới dạng phí, như phí cầu đường… Những hàng hoá này cũng khác với những hàng hoá cá nhân ở chỗ không mang ra thị trường để thoả thuận công khai được vấn đề là phải xác định mức thu hồi hợp lý.

[message type=”e.g. information, success”]Xem thêm: Vị trí chi ngân sách nhà nước trong hoạt động quản lý kinh tế[/message]

Cách phân loại thứ hai, nếu xét trên phạm vi chung thì người ta phân ra hàng hoá công cộng ở phạm vi quốc gia và hàng hoá công cộng địa phương.

Xét trên thực tế thì nhu cầu về hàng hoá công cộng thuần tuý trên phạm vi quốc gia là như nhau cho tất cả mọi người. Ví dụ nếu quốc phòng đạt được mục đích là tạo ra cuộc sống hoà bình cho mọi công dân Việt Nam đều được hưởng và không có cách gì để loại trừ một ai đó không được hưởng lợi ích này. Những hàng hoá đặc biệt này chỉ có Chính quyền Nhà nước Trung ương mới có thể cung cấp được và có đủ khả năng thu hồi được chi phí.

Ngược lại những hàng hoá công cộng nhóm y tế, giáo dục, văn hoá thể thao, hành chính, pháp lý, ở từng địa bàn khác nhau thì cũng khác nhau. Ví dụ, ở địa bàn này có nhu cầu hưởng thụ văn hoá cao hơn hưởng thụ thể thao trong khi ở địa bàn khác lại có nhu cầu ngược lại. Nếu Chính phủ trực tiếp cung cấp hàng hoá này thì sẽ dẫn đến áp đặt bởi không thể nắm được nhu cầu đa dạng phong phú của từng địa phương. Vì vậy cách tốt nhất là chuyển giao cho địa phương cung cấp, chỉ có như vậy mới phát huy được sáng tạo độc đáo của từng địa phương cũng như đạt hiệu quả tối ưu