Vai trò của hệ thống tài chính trong tăng trưởng kinh tế

Giới thiệu

Tăng trưởng kinh tế bền vững là mục tiêu hàng đầu của mọi quốc gia, đóng góp vào sự thịnh vượng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Trong suốt lịch sử tư tưởng kinh tế, mối quan hệ giữa tài chính và tăng trưởng luôn là chủ đề được quan tâm sâu sắc. Từ những quan sát ban đầu về vai trò của ngân hàng đến các nghiên cứu thực nghiệm quy mô lớn ngày nay, cộng đồng khoa học đã dần đi đến thống nhất về tầm quan trọng sống còn của một hệ thống tài chính phát triển và hiệu quả đối với quá trình phát triển kinh tế. Phần này sẽ trình bày một cách tổng quan về vai trò của hệ thống tài chính, xem xét các kênh tác động chính, tổng hợp các bằng chứng thực nghiệm nổi bật và phân tích những sắc thái phức tạp trong mối quan hệ này dựa trên các nghiên cứu học thuật chuyên sâu.

Vai trò của hệ thống tài chính trong tăng trưởng kinh tế

Mối quan hệ giữa hệ thống tài chính và tăng trưởng kinh tế đã là trọng tâm của nhiều thập kỷ nghiên cứu học thuật, chuyển từ một chủ đề tranh luận sang một lĩnh vực mà phần lớn các nhà kinh tế có chung quan điểm về tính chất causal của mối liên hệ này: hệ thống tài chính không chỉ đơn thuần phản ứng với tăng trưởng, mà còn là động lực thúc đẩy tăng trưởng (Levine, 1997). Lịch sử tư tưởng kinh tế đã ghi nhận những quan điểm trái chiều, từ Schumpeter (được trích dẫn bởi King & Levine, 1993), người cho rằng hệ thống tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới và phát triển bằng cách tài trợ cho các doanh nghiệp mới, đến Robinson (được trích dẫn bởi Levine, 1997), người lập luận rằng “ở đâu có doanh nghiệp, ở đó có tài chính theo sau” (where enterprise leads, finance follows), ngụ ý tài chính chỉ là một yếu tố phản ứng thụ động. Tuy nhiên, các nghiên cứu thực nghiệm tiên phong của Goldsmith (1969) và sau đó là các công trình có ảnh hưởng lớn của King và Levine (1993), Levine và Zervos (1998), đã cung cấp bằng chứng mạnh mẽ trên nhiều quốc gia và giai đoạn lịch sử, cho thấy rằng sự phát triển của hệ thống tài chính, được đo lường bằng các chỉ số về quy mô, mức độ hoạt động và hiệu quả của các trung gian tài chính và thị trường tài chính, có mối tương quan dương mạnh mẽ và được cho là có tác động nhân quả đối với tốc độ tăng trưởng kinh tế dài hạn. Nghiên cứu của King và Levine (1993) sử dụng dữ liệu từ 80 quốc gia trong giai đoạn 1960-1989 đã chỉ ra rằng các chỉ số về “độ sâu” tài chính (như tỷ lệ tiền gửi ngân hàng trên GDP hay tín dụng cung cấp cho khu vực tư nhân) không chỉ có mối tương quan dương với tăng trưởng hiện tại mà còn có khả năng dự báo tăng trưởng trong tương lai, hỗ trợ mạnh mẽ quan điểm “finance leads growth”. Levine (1997, 2005) đã tổng hợp một lượng lớn các nghiên cứu thực nghiệm và lý thuyết, khẳng định rằng vai trò của hệ thống tài chính vượt ra ngoài việc chỉ cung cấp vốn; nó thực hiện một loạt các chức năng thiết yếu giúp giảm thiểu các ma sát trong nền kinh tế (như chi phí giao dịch và thông tin bất cân xứng) và từ đó thúc đẩy tích lũy vốn, đổi mới công nghệ và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, những yếu tố cốt lõi của tăng trưởng kinh tế dài hạn.

Các chức năng chính mà hệ thống tài chính thực hiện để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bao gồm: huy động tiết kiệm, phân bổ nguồn vốn, giám sát doanh nghiệp và thực thi quản trị công ty, tạo thuận lợi cho giao dịch, và biến đổi, quản lý rủi ro. Chức năng đầu tiên và có lẽ là dễ hiểu nhất là huy động tiết kiệm. Hệ thống tài chính, thông qua các định chế như ngân hàng, công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí và thị trường chứng khoán, tập hợp các khoản tiết kiệm nhỏ lẻ, phân tán từ nhiều cá nhân và tổ chức thành các quỹ vốn lớn hơn. Điều này cho phép tài trợ cho các dự án đầu tư quy mô lớn và có thời gian hoàn vốn dài mà các khoản tiết kiệm cá nhân đơn lẻ không thể đáp ứng được. Bằng cách cung cấp các sản phẩm tài chính hấp dẫn và an toàn (ví dụ: tiền gửi có lãi suất, trái phiếu, cổ phiếu), hệ thống tài chính khuyến khích cá nhân trì hoãn tiêu dùng hiện tại để tiết kiệm, từ đó tăng lượng vốn khả dụng cho đầu tư. Greenwood và Jovanovic (1990) đã phát triển mô hình lý thuyết cho thấy tài chính phát triển giúp giảm chi phí tham gia thị trường và thông tin, cho phép nhiều người tham gia vào hệ thống, tăng khả năng huy động tiết kiệm và từ đó thúc đẩy tăng trưởng.

Chức năng quan trọng thứ hai là phân bổ nguồn vốn một cách hiệu quả. Một trong những thách thức lớn nhất trong kinh tế là làm thế nào để định hướng nguồn lực khan hiếm vào những mục đích sử dụng có năng suất cao nhất. Hệ thống tài chính giải quyết vấn đề này bằng cách đánh giá các cơ hội đầu tư, sàng lọc các dự án tiềm năng và giám sát việc sử dụng vốn sau khi cho vay hoặc đầu tư. Các ngân hàng chuyên biệt trong việc thu thập và xử lý thông tin về người vay và dự án, giảm thiểu vấn đề lựa chọn đối nghịch (adverse selection) trước khi đầu tư và rủi ro đạo đức (moral hazard) sau khi đầu tư. Thị trường tài chính (như thị trường chứng khoán) cũng cung cấp thông tin thông qua giá cả (price discovery), phản ánh kỳ vọng của thị trường về giá trị và triển vọng của các công ty. Beck, Demirguc-Kunt, và Levine (2000) đã xây dựng một cơ sở dữ liệu toàn diện về phát triển và cấu trúc tài chính trên nhiều quốc gia, cung cấp công cụ cho các nghiên cứu thực nghiệm sâu hơn về cách thức cấu trúc hệ thống tài chính (dựa vào ngân hàng hay thị trường) ảnh hưởng đến các kênh phân bổ vốn và tăng trưởng. Khả năng phân bổ vốn hiệu quả này đảm bảo rằng các khoản đầu tư được hướng tới các doanh nghiệp và dự án có khả năng sinh lời và đóng góp cho tăng trưởng cao nhất, tránh lãng phí nguồn lực vào các hoạt động kém hiệu quả.

Thứ ba, hệ thống tài chính đóng vai trò thiết yếu trong việc giám sát doanh nghiệp và tăng cường quản trị công ty. Khi các nhà đầu tư (người cho vay hoặc cổ đông) cung cấp vốn cho doanh nghiệp, sẽ phát sinh vấn đề người ủy quyền-người đại diện (principal-agent problem), khi mà người quản lý (người đại diện) có thể không hành động vì lợi ích tốt nhất của chủ sở hữu (người ủy quyền). Các định chế tài chính như ngân hàng đóng vai trò giám sát “đại biểu” (delegated monitor) thay mặt cho nhiều người gửi tiền hoặc người cho vay nhỏ lẻ. Bằng cách này, họ giảm thiểu chi phí giám sát cho từng nhà đầu tư riêng lẻ và có động lực mạnh mẽ hơn để đảm bảo doanh nghiệp sử dụng vốn hiệu quả. Thị trường tài chính cũng cung cấp cơ chế giám sát thông qua khả năng thâu tóm thù địch (hostile takeovers) hoặc áp lực từ các nhà đầu tư tổ chức. Việc giám sát hiệu quả này cải thiện quản trị công ty, giảm thiểu lãng phí và gian lận, từ đó nâng cao năng suất và lợi nhuận của doanh nghiệp, góp phần vào tăng trưởng tổng thể.

Chức năng thứ tư là tạo thuận lợi cho giao dịch hàng hóa và dịch vụ. Hệ thống thanh toán và các công cụ tài chính (tiền tệ, séc, thẻ tín dụng, chuyển khoản điện tử) làm giảm đáng kể chi phí giao dịch so với phương thức trao đổi hàng hóa trực tiếp (barter). Chi phí giao dịch thấp hơn thúc đẩy chuyên môn hóa lao động (Adam Smith đã nhấn mạnh điều này) và mở rộng quy mô thị trường, cho phép các cá nhân và doanh nghiệp tập trung vào những gì họ làm tốt nhất. Điều này dẫn đến tăng năng suất và hiệu quả kinh tế. Mặc dù vai trò này có vẻ hiển nhiên, Wachtel (2001) trong bài tổng quan của mình đã nhấn mạnh rằng việc giảm ma sát giao dịch là nền tảng cho các hoạt động kinh tế phức tạp và hiệu quả, tạo điều kiện cho thương mại phát triển và sản xuất mở rộng.

Cuối cùng, hệ thống tài chính giúp biến đổi và quản lý rủi ro. Hoạt động kinh tế luôn đi kèm với rủi ro (ví dụ: rủi ro mất khả năng thanh toán, rủi ro lãi suất, rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động). Hệ thống tài chính cung cấp các cơ chế và công cụ để các cá nhân và doanh nghiệp quản lý rủi ro này. Ví dụ, các trung gian tài chính (như ngân hàng) thực hiện chuyển đổi kỳ hạn (maturity transformation), biến các khoản tiền gửi ngắn hạn thành các khoản cho vay dài hạn, cho phép các nhà đầu tư tài trợ cho các dự án dài hơi trong khi người gửi tiền vẫn có thể rút tiền nhanh chóng. Họ cũng thực hiện chuyển đổi quy mô (size transformation), biến các khoản tiết kiệm nhỏ thành các khoản vay lớn. Quan trọng hơn, hệ thống tài chính cung cấp các công cụ đa dạng hóa rủi ro (như danh mục đầu tư đa dạng hóa trên thị trường chứng khoán) và các công cụ phòng ngừa rủi ro (như hợp đồng tương lai, quyền chọn, bảo hiểm). Khả năng quản lý rủi ro hiệu quả khuyến khích các nhà đầu tư và doanh nhân đầu tư vào các dự án có lợi suất cao hơn nhưng cũng rủi ro hơn, bao gồm cả các hoạt động đổi mới công nghệ. Aghion, Howitt, và Mayer-Foulkes (2005) đã đưa ra bằng chứng cho thấy phát triển tài chính tạo điều kiện cho các công ty đầu tư vào các hoạt động đổi mới sáng tạo, từ đó thúc đẩy tăng trưởng thông qua tiến bộ công nghệ. Khi rủi ro được quản lý tốt hơn, sự bất định giảm đi, tạo môi trường thuận lợi hơn cho đầu tư và sản xuất.

Các bằng chứng thực nghiệm từ các nghiên cứu cắt ngang quốc gia, dữ liệu bảng, và các nghiên cứu trường hợp cụ thể đều củng cố mạnh mẽ kết luận rằng tài chính phát triển là một yếu tố thúc đẩy tăng trưởng. Các công trình của Levine (1997, 2005) và Wachtel (2001) đã cung cấp các bài tổng quan toàn diện về các bằng chứng sẵn có, chỉ ra rằng mối liên hệ tích cực và có ý nghĩa thống kê giữa các chỉ số phát triển tài chính (như tỷ lệ tín dụng cho khu vực tư nhân trên GDP, giá trị giao dịch trên thị trường chứng khoán trên GDP) và tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đầu người là rất bền vững trên nhiều bộ dữ liệu, phương pháp ước lượng, và cách đo lường phát triển tài chính. Thách thức về tính nhân quả (liệu tài chính có thực sự gây ra tăng trưởng, hay chỉ là kết quả của tăng trưởng?) đã được các nhà nghiên cứu giải quyết bằng các kỹ thuật kinh tế lượng phức tạp hơn, bao gồm sử dụng biến công cụ (instrumental variables) dựa trên các yếu tố lịch sử, địa lý, hoặc pháp lý để ngoại sinh hóa các chỉ số tài chính. Ví dụ, Beck, Demirguc-Kunt, và Levine (2000) đã sử dụng nguồn gốc pháp lý của hệ thống tài chính (ví dụ: luật có nguồn gốc từ Anh, Pháp, Đức, Scandinavia) như một biến công cụ cho sự phát triển tài chính hiện tại, lập luận rằng nguồn gốc pháp lý ảnh hưởng đến chất lượng luật pháp và cơ chế thực thi liên quan đến tài chính, nhưng ít có khả năng bị ảnh hưởng ngược lại bởi tăng trưởng kinh tế ngắn hạn. Các kết quả từ những nghiên cứu sử dụng kỹ thuật này tiếp tục ủng hộ mạnh mẽ quan điểm rằng phát triển tài chính thúc đẩy tăng trưởng.

Tuy nhiên, mối quan hệ này không đơn giản là một đường thẳng. Có những sắc thái và yếu tố cần được xem xét. Thứ nhất, hiệu quả thúc đẩy tăng trưởng của hệ thống tài chính có thể phụ thuộc vào mức độ phát triển kinh tế ban đầu và chất lượng thể chế tổng thể của một quốc gia. Một hệ thống tài chính tinh vi có thể không phát huy hết tác dụng hoặc thậm chí gây bất ổn nếu môi trường thể chế (luật pháp, thực thi hợp đồng, quản trị công ty, chống tham nhũng) yếu kém. Thứ hai, có bằng chứng cho thấy có thể tồn tại hiệu ứng ngưỡng: tài chính có thể chỉ thực sự thúc đẩy tăng trưởng khi nó đạt đến một mức độ phát triển nhất định. Ở các nền kinh tế rất kém phát triển với hệ thống tài chính sơ khai, việc cải cách tài chính có thể không mang lại hiệu quả ngay lập tức hoặc đáng kể bằng ở các quốc gia có nền tảng tốt hơn. Thứ ba, cấu trúc của hệ thống tài chính (ví dụ: dựa vào ngân hàng hay dựa vào thị trường) có thể quan trọng. Một số nghiên cứu, như của Beck, Demirguc-Kunt, và Levine (2000) và Demirguc-Kunt và Levine (2008), đã so sánh vai trò của ngân hàng và thị trường chứng khoán. Kết luận chung là cả hai đều quan trọng và bổ trợ cho nhau, và điều quan trọng hơn là hệ thống tài chính tổng thể có thực hiện tốt các chức năng cốt lõi của mình hay không, bất kể cấu trúc cụ thể. Tuy nhiên, vai trò tương đối của ngân hàng và thị trường có thể thay đổi tùy theo giai đoạn phát triển của nền kinh tế.

Một điểm quan trọng khác cần được nhấn mạnh là mối liên hệ giữa phát triển tài chính và ổn định tài chính. Trong khi một hệ thống tài chính phát triển và hiệu quả thúc đẩy tăng trưởng, một hệ thống tài chính không ổn định có thể gây ra các cuộc khủng hoảng, làm gián đoạn nghiêm trọng hoạt động kinh tế và thậm chí dẫn đến suy thoái kéo dài. Mishkin (2007) đã phân tích sâu về tầm quan trọng của ổn định tài chính đối với tăng trưởng, lập luận rằng các cuộc khủng hoảng tài chính làm suy yếu tất cả các kênh mà qua đó hệ thống tài chính thúc đẩy tăng trưởng (phá vỡ quá trình trung gian tài chính, giảm khả năng phân bổ vốn, tăng bất cân xứng thông tin và rủi ro đạo đức). Do đó, phát triển tài chính phải đi đôi với tăng cường giám sát và quản lý rủi ro trong hệ thống tài chính để đảm bảo ổn định. Việc theo đuổi tốc độ tăng trưởng tài chính mà bỏ qua các rủi ro hệ thống có thể phản tác dụng.

Ngoài tác động trực tiếp đến tăng trưởng GDP bình quân đầu người, phát triển tài chính còn có thể tác động đến các khía cạnh khác của phát triển kinh tế, chẳng hạn như phân phối thu nhập và giảm nghèo. Greenwood và Jovanovic (1990) đã chỉ ra trong mô hình lý thuyết của họ rằng phát triển tài chính ban đầu có thể làm gia tăng bất bình đẳng do chỉ những người giàu có và có trình độ mới có thể tiếp cận và hưởng lợi từ các dịch vụ tài chính phức tạp. Tuy nhiên, khi hệ thống tài chính tiếp tục phát triển và chi phí tham gia giảm xuống, nhiều người hơn, bao gồm cả người nghèo và doanh nghiệp nhỏ, có thể tiếp cận tín dụng và các dịch vụ khác, từ đó giảm bất bình đẳng và thúc đẩy tăng trưởng hòa nhập hơn. Ang (2008) trong nghiên cứu về Malaysia cũng tìm thấy bằng chứng hỗ trợ mối liên hệ nhân quả từ phát triển tài chính đến tăng trưởng, nhưng các tác động cụ thể có thể khác nhau giữa các quốc gia.

Tổng kết lại, các nghiên cứu thực nghiệm trên quy mô lớn trong vài thập kỷ qua đã cung cấp bằng chứng mạnh mẽ, thuyết phục phần lớn cộng đồng kinh tế rằng một hệ thống tài chính phát triển, hiệu quả và ổn định đóng vai trò nhân quả trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dài hạn. Hệ thống này thực hiện các chức năng quan trọng như huy động và phân bổ tiết kiệm, giảm thiểu ma sát thông tin và chi phí giao dịch, quản lý rủi ro và tăng cường quản trị công ty. Những chức năng này giúp thúc đẩy tích lũy vốn, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, và tạo điều kiện cho đổi mới công nghệ, tất cả đều là động lực cốt lõi của tăng trưởng. Mặc dù vẫn còn những thách thức về mặt kinh tế lượng trong việc xác định chính xác mức độ tác động và các yếu tố trung gian, nhưng bức tranh tổng thể từ các bằng chứng học thuật là rất rõ ràng: chính sách nhằm phát triển và củng cố hệ thống tài chính, đi kèm với các biện pháp đảm bảo sự ổn định, là một cấu phần quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế của bất kỳ quốc gia nào. Trong quá trình đó, quản trị nhân lực đóng vai trò quan trọng để đảm bảo có đủ nguồn lực chất lượng cao cho hệ thống.

Kết luận

Phần này đã xem xét một cách chi tiết vai trò trung tâm của hệ thống tài chính trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Dựa trên một lượng lớn các nghiên cứu học thuật, có sự đồng thuận mạnh mẽ rằng tài chính không chỉ phản ứng với tăng trưởng mà còn là một động lực nhân quả quan trọng. Các bằng chứng thực nghiệm từ các công trình kinh điển đến các nghiên cứu hiện đại đều chỉ ra mối liên hệ tích cực giữa sự phát triển của hệ thống tài chính và tốc độ tăng trưởng kinh tế. Hệ thống tài chính đóng góp thông qua nhiều kênh, bao gồm huy động tiết kiệm, phân bổ vốn hiệu quả, giảm thiểu rủi ro, tạo thuận lợi giao dịch và cải thiện quản trị doanh nghiệp. Do đó, việc xây dựng một hệ thống tài chính mạnh mẽ, hiệu quả và được quản lý tốt là một ưu tiên chính sách quan trọng để đạt được sự phát triển kinh tế bền vững. Để đạt được điều này, cần có một khái niệm về phát triển rõ ràng và toàn diện.

References

Aghion, P., Howitt, P., & Mayer-Foulkes, D. (2005). The effect of financial development on convergence: theory and evidence. Brookings Papers on Economic Activity, 2005(1), 257-310.

Ang, J. B. (2008). Financial development and economic growth in Malaysia: The role of causality. Applied Economics, 40(17), 2075-2086.

Beck, T., Demirguc-Kunt, A., & Levine, R. (2000). A new database on financial development and structure. The World Bank Economic Review, 14(1), 159-181.

Demirguc-Kunt, A., & Levine, R. (2008). Financial Structure and Economic Growth: A Cross-Country Comparison. MIT Press.

Goldsmith, R. W. (1969). Financial Structure and Development. Yale University Press.

Greenwood, J., & Jovanovic, B. (1990). Financial development, growth, and the distribution of income. Journal of Political Economy, 98(5, Part 1), 1076-1107.

King, R. G., & Levine, R. (1993). Finance and growth: Schumpeter might be right. The Quarterly Journal of Economics, 108(3), 717-737.

Levine, R. (1997). Financial development and economic growth: Views and agenda. Journal of Economic Literature, 35(2), 688-726.

Levine, R. (2005). Finance and growth: Theory and evidence. In P. Aghion & S. N. Durlauf (Eds.), Handbook of Economic Growth (Vol. 1, pp. 865-934). Elsevier.

Levine, R., & Zervos, S. (1998). Stock markets, banks, and economic growth. The American Economic Review, 88(3), 537-558.

Mishkin, F. S. (2007). Financial stability and economic growth. Remarks at the Bank of Korea, Seoul. Available at: https://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/mishkin20070823a.htm

Wachtel, P. (2001). Financial systems, savins, and growth. Annual Review of Financial Economics, 1(1), 151-170.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm