Lý thuyết tâm lý (Psychological theory)

Lý thuyết tâm lý học đã được sử dụng để nghiên cứu kế toán quản trị trong hơn 50 năm, Argyris (1952, 1953) dựa vào mối quan hệ của con người và động lực nhóm để điều tra bối cảnh xã hội của ngân sách.

Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò con người trong tổ chức, quan điểm của nhóm này cho rằng năng suất lao động không chỉ do yếu tố vật chất quyết định mà còn do nhu cầu tâm lý xã hội của con người. “Vấn đề tổ chức là vấn đề con người” và họ chỉ ra rằng trong trường phái cổ điển có nhiều hạn chế vì đã bỏ qua yếu tố con người trong quá trình làm việc.

Tác giả của lý thuyết các quan hệ con người trong tổ chức là Mary Parker Pollet (1868 – 1933). Tác giả này cho rằng, trong quá trình làm việc, người lao động có các mối quan hệ với nhau và với các nhà quản trị. Đồng thời tác giả cũng nhấn mạnh, hiệu quả của quản trị phụ thuộc vào việc giải quyết các mối quan hệ này. Các tác giả về hành vi con người cho rằng hoạt động của con người phụ thuộc nhiều vào các yếu tố tâm lý xã hội. Chính các yếu tố này tạo nên các quan hệ tốt đẹp trong quá trình lao động, từ đó mà có thể đạt hiệu quả cao trong quá trình làm việc.

Con người là một trong những thành phần quan trọng nhất của các tổ chức, đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động của các tổ chức. Khi hành vi cá nhân phù hợp với mục tiêu của tổ chức, các tổ chức phát triển thịnh vượng. Để hiểu tác động của các hành vi của cá nhân đối với tổ chức, lý thuyết tâm lý được áp dụng trong nghiên cứu kế toán quản trị để nghiên cứu mối quan hệ giữa hành vi cá nhân và kế toán quản trị (Birnberg et al. 2007) trong các quá trình lập ngân sách, kiểm soát và ra quyết định.

[message type=”e.g. information, success”]Xem thêm : Lý thuyết xã hội học (sociological theory)[/message]

Stedry (1960) sử dụng lý thuyết động lực để điều tra ảnh hưởng của mục tiêu ngân sách tới hiệu suất cá nhân. Hopwood (1972) sử dụng khái niệm này từ lý thuyết tâm lý nghiên cứu cấp trên sử dụng thông tin kế toán để đánh giá cấp dưới và ảnh hưởng của cấp dưới với các nhân viên khác.

Trong những năm 1970, KTQT sử dụng lý thuyết tâm lý để nghiên cứu làm thế nào các cá nhân xử lý các thông tin để lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định. Et al Mock (1972) điều tra sự phản hồi tương tác của kế toán quản trị với nhận thức và phong cách cá nhân để gây ảnh hưởng đến các quyết định điều hành. Lý thuyết tâm lý học có thể được sử dụng để giải thích cả nguyên nhân và ảnh hưởng của kế toán quản trị đến hành vi cá nhân.

Lý thuyết tâm lý chỉ ra rằng việc thiết lập và vận hành hệ thống kế toán quản trị trong DN phải xem xét tác động đến mối quan hệ con người trong DN (quan hệ cấp trên với cấp dưới, quan hệ giữa các bộ phận trong DN với nhau). Điều này liên quan đến quá trình hoạch định ngân sách, quá trình kiểm soát đánh giá và ra quyết định phải tạo được động lực và hướng đến việc nâng cao hiệu suất các bộ phận. Ví dụ việc thiết lập các định mức chi phí và các chỉ tiêu đánh giá nếu chỉ quan tâm đến cắt giảm chi phí mà không chú ý đến nâng cao hiệu suất và giải quyết hài hòa lợi ích giữa các bộ phận trong DN có thể sẽ không huy động được mọi người trong DN nỗ lực phấn đấu giảm chi phí và gia tăng lợi nhuận.

Việc nghiên cứu các lý thuyết có ý nghĩa thực tiễn trong việc xây dựng mô hình và nội dung vận dụng kế toán quản trị trong từng loại hình DN và trong các nền kinh tế khác nhau. Các lý thuyết sử dụng trong nghiên cứu kế toán quản trị là cơ sở nền tảng và xuất phát điểm để xác định các nội dung kế toán quản trị đối với từng DN và vận dụng một cách có hiệu quả. Đồng thời các lý thuyết cũng chỉ ra rằng hệ thống kế toán quản trị DN chỉ thực sự hữu hiệu khi nó được xây dựng và phát triển phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng loại hình DN và từng nền kinh tế cụ thể. Điều đó cũng có nghĩa không có một mô hình kế toán quản trị khuôn mẫu áp dụng cho tất cả các DN Việt Nam, việc vận dụng kế toán quản trị trong DN còn tùy thuộc vào đặc điểm ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh, cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý, quy mô DN, trình độ công nghệ và môi trường kinh doanh hiện tại. Đồng thời trước những thay đổi nhanh chóng của công nghệ sản xuất và môi trường kinh doanh mang tính toàn cầu, hệ thống kế toán quản trị trong DN cũng cần có sự thay đổi và điều chỉnh linh hoạt mới đem lại hiệu quả và đáp ứng được yêu cầu của các nhà quản trị.