Khái niệm và đặc điểm rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Công ty Chứng khoán

Khái niệm về rủi ro cho đến nay vẫn còn là vấn đề mang nhiều tranh cãi. Ở các lĩnh vực nghiên cứu khác nhau, rủi ro được định nghĩa khác nhau gắn với những nguyên tắc của lĩnh vực đó như: toán học, kinh tế, tài chính, kinh doanh.

Rủi ro gắn với xác suất: Theo quan điểm này, rủi ro là một tổ hợp những sự ngẫu nhiên có thể đo lường được bằng xác suất. Điều này cũng được đề cập đến trong khái niệm của ISO (Tổ chức tiêu chuẩn hóa thế giới) về rủi ro, đó sự kết hợp giữa xác suất xảy ra một sự kiện và những hậu quả tiêu cực hoặc tích cực của sự kiện đó. Nếu xác suất mất mát là 0 thì không có rủi ro [56].

Rủi ro với đe dọa: Trong một số trường phái, rủi ro và đe dọa là hai phạm trù riêng biệt. Đe dọa là một sự kiện có xác suất xảy ra thấp nhưng với hậu quả lớn, các nhà phân tích khó có thể đánh giá được xác suất. Rủi ro, mặt khác, được định nghĩa là sự kiện có xác suất xảy ra cao hơn, nhưng không có đủ thông tin để đánh giá cả xác suất và hậu quả xảy ra [22].

Rủi ro gắn với kết quả xảy ra: Một số định nghĩa về rủi ro có xu hướng tập trung vào các viễn cảnh suy thoái (kết quả xấu), trong khi một số khác lại mở rộng hơn và xem xét tất cả các khả năng có thể của rủi ro (Kết quả xấu hoặc tốt). Cụ thể, dưới góc độ kinh tế học, những nhà nghiên cứu theo quan điểm truyền thống cho rằng rủi ro là khả năng điều gì đó xấu xảy ra: sự nguy hiểm xảy ra thiệt hại hoặc thua lỗ. Tuy nhiên, theo trường phái hiện đại, rủi ro có thể mang lại may mắn, hiệu quả, thuận lợi (kết quả tốt, còn gọi là rủi ro ngược); nhưng cũng có thể mang lại tai họa, thiệt hại, khó khăn (kết quả xấu, còn gọi là rủi ro xuôi) [22].

Các nhà tài chính lại cho rằng rủi ro là những gì xảy ra trong tương lai không được như mong muốn hay kỳ vọng, kết quả có thể gây tổn thất về giá trị tài sản, sự giảm sút tỷ suất sinh lời thực tế so với lợi suất dự kiến.

Trong kinh doanh, rủi ro được quan niệm là nhân tố ảnh hưởng ngược chiều đối với lợi nhuận kỳ vọng. Rủi ro làm giảm lợi nhuận kỳ vọng, đôi khi triệt tiêu lợi nhuận và dẫn đến vỡ nợ, phá sản của doanh nghiệp. Tuy nhiên, điều có ý nghĩa thiết thực nhất là rủi ro trong kinh doanh cần được hiểu dưới góc độ rủi ro tài chính. Đó là một quan niệm không chia cắt giữa rủi ro và lợi nhuận. Quan niệm về rủi ro cũng chính là quan niệm về hai mặt của một vấn đề, đằng sau lợi nhuận hứa hẹn mà một hành vi kinh doanh mang lại là những rủi ro tiềm tàng. Các nhà quản lý kinh doanh không thể quan niệm tách rời giữa hai mặt – rủi ro và lợi nhuận được.

Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, khái niệm rủi ro được nhắc đến với hàm ý là độ lệch khỏi lợi nhuận kỳ vọng, nếu lệch về phía trên, đó là sự gia tăng lợi nhuận, nếu lệch về phía dưới, đó là sự gia tăng “rủi ro”. Bản thân thuật ngữ rủi ro như vậy đã bao hàm cả lợi nhuận và rủi ro theo nghĩa thông thường.

Từ quan điểm trên, rủi ro trong kinh doanh chứng khoán được hiểu là những biến cố không mong đợi mà khi xảy ra sẽ dẫn đến tổn thất về tài sản của Công ty Chứng khoán, giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến hoặc phải bỏ ra thêm một khoản chi phí để có thể hoàn thành một nghiệp vụ kinh doanh nhất định. Khái niệm này bao hàm hai nội dung cơ bản: (1) Sự thay đổi; (2) Kết quả của sự thay đổi là không lường trước được. Sự thay đổi hay chính là sự không chắc chắn về những tình huống có thể xảy ra trong tương lai, hoặc không thể chỉ định rõ chuyện gì sẽ xảy ra, khả năng chắc chắn là bao nhiêu phần trăm. Đối với từng quy mô, kết quả của sự thay đổi sẽ khác nhau. Về cơ bản, đối với Công ty Chứng khoán, ngoài lợi nhuận, rủi ro có thể ảnh hưởng đến tài sản, uy tín, đạo đức, thiệt hại nhân sự, rủi ro nghiệp vụ và cuối cùng là giá trị và hình ảnh của công ty.

Qua khái niệm trên, có thể rút ra một số nhận xét sau để hiểu rõ hơn về bản chất của rủi ro trong hoạt động kinh doanh của công ty chứng khoán.

Một là, rủi ro mang tính tất yếu, luôn tồn tại và gắn liền với hoạt động kinh doanh của Công ty Chứng khoán. Điều này xuất phát từ đặc điểm cơ sở khách hàng, mối quan hệ cung cầu về dịch vụ chứng khoán và môi trường kinh doanh. Sự biến động của các yếu tố kinh tế vĩ mô, yếu tố vi mô cũng như yếu tố tâm lý của nhà đầu tưl uôn có thể ảnh hưởng đến biến động giá chứng khoán và kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty Chứng khoán. Điều này tạo nên nhiều rủi ro kinh doanh tiềm ẩn mà các Công ty Chứng khoán luôn muốn tìm mọi cách để có thể kiểm soát. Công ty sẽ hoạt động tốt nếu mức rủi ro gánh chịu là hợp lý và kiểm soát được đồng thời nằm trong phạm vi khả năng các nguồn lực tài chính của Công ty Chứng khoán.

Hai là, luôn có sự đánh đổi giữa rủi ro và lợi nhuận. Sự sôi động của TTCK có thể mang lại cho Công ty Chứng khoán khoản thu lớn từ phí môi giới cũng như chênh lệch giá chứng khoán cao. Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường suy giảm kéo dài, doanh thu môi giới giảm cũng như thua lỗ từ hoạt động tự doanh có thể làm cho Công ty Chứng khoán thua lỗ lớn. Công ty Chứng khoán luôn phải đứng trước bài toán ma trận rủi ro/lợi nhuận. Một quyết định kinh doanh tốt khi công ty cân bằng được mức rủi ro có thể chấp nhận với việc đạt được các cơ hội kinh doanh tốt. Sẽ không hiệu quả nếu Công ty Chứng khoán sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao chỉ đổi lại có được các cơ hội kinh doanh hiệu quả thấp. Tuy nhiên, cũng rất hiếm khi Công ty Chứng khoán có được cơ hội kinh doanh tốt với một mức rủi ro thấp.

Ba là, rủi ro có tính chất đa dạng và phức tạp. Đặc điểm này thể hiện ở sự đa dạng, phức tạp của nguyên nhân gây ra rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Công ty Chứng khoán cũng như diễn biến sự việc, hậu quả khi rủi ro xảy ra.