Giới thiệu

Phát triển nông nghiệp và tăng trưởng kinh tế là hai khái niệm trung tâm trong lĩnh vực kinh tế học phát triển, đặc biệt đối với các quốc gia đang trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Mối liên hệ tương hỗ giữa hai lĩnh vực này đã được thừa nhận rộng rãi trong lý thuyết và thực tiễn, với nông nghiệp đóng vai trò nền tảng trong các giai đoạn đầu của tăng trưởng kinh tế và tiếp tục có những đóng góp quan trọng ngay cả khi nền kinh tế đã phát triển ở trình độ cao hơn. Tuy nhiên, bản chất và phạm vi của “phát triển nông nghiệp” cũng như “tăng trưởng kinh tế” không phải là cố định mà đã trải qua quá trình tiến hóa đáng kể trong giới học thuật. Phần này sẽ trình bày một cái nhìn tổng quan về các định nghĩa phổ biến và các quan điểm đương đại về hai khái niệm này, dựa trên các nghiên cứu khoa học gần đây và kinh điển, từ đó làm rõ sự phức tạp và tính đa chiều của chúng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu.

Định nghĩa về phát triển nông nghiệp và tăng trưởng kinh tế

Khái niệm tăng trưởng kinh tế, ở dạng đơn giản nhất, thường được định nghĩa là sự gia tăng về quy mô sản lượng hàng hóa và dịch vụ của một nền kinh tế trong một khoảng thời gian nhất định, thường được đo lường bằng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) hoặc tổng thu nhập quốc dân (GNI). Các nhà kinh tế học kinh điển như Adam Smith đã đặt nền móng cho việc phân tích các yếu tố thúc đẩy sự gia tăng này, nhấn mạnh vai trò của phân công lao động và tích lũy vốn. Theo Todaro và Smith (2020), tăng trưởng kinh tế truyền thống tập trung chủ yếu vào khía cạnh định lượng, phản ánh sự dịch chuyển trên đường giới hạn khả năng sản xuất của nền kinh tế ra phía ngoài. Mô hình tăng trưởng Solow-Swan kinh điển, chẳng hạn, giải thích tăng trưởng dài hạn thông qua tích lũy vốn vật chất, vốn nhân lực và tiến bộ công nghệ, xem xét tăng trưởng là kết quả của việc sử dụng hiệu quả hơn các yếu tố đầu vào (Solow, 1956). Quan điểm này chiếm ưu thế trong nhiều thập kỷ, là cơ sở cho nhiều phân tích chính sách tập trung vào việc thúc đẩy đầu tư và đổi mới công nghệ để tăng năng suất lao động và vốn. Tuy nhiên, việc chỉ dựa vào các chỉ số tổng hợp như GDP đã bộc lộ những hạn chế đáng kể trong việc phản ánh đầy đủ phúc lợi xã hội và tính bền vững của quá trình phát triển. GDP không đo lường sự phân phối thu nhập, tác động môi trường, sức khỏe cộng đồng hay chất lượng cuộc sống, dẫn đến việc bỏ qua những khía cạnh quan trọng của sự thịnh vượng (Stiglitz, Sen, & Fitoussi, 2009). Điều này đã thúc đẩy sự chuyển dịch trong giới học thuật và chính sách, từ chỉ tập trung vào “tăng trưởng kinh tế” (economic growth) sang “phát triển kinh tế” (economic development), một khái niệm rộng hơn bao gồm cả sự thay đổi về cấu trúc kinh tế, xã hội, thể chế và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân. Để hiểu rõ hơn về khái niệm phát triển, bạn có thể tham khảo thêm bài viết khái niệm về phát triển.

Sự thay đổi trong quan niệm về tăng trưởng kinh tế đã dẫn đến việc nhấn mạnh vào các khía cạnh như tăng trưởng bền vững (sustainable growth), đảm bảo rằng các hoạt động kinh tế hiện tại không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, và tăng trưởng bao trùm (inclusive growth), đảm bảo rằng lợi ích của tăng trưởng được chia sẻ công bằng giữa các tầng lớp dân cư và các khu vực trong xã hội (UNDP, 1990). Các định nghĩa hiện đại về tăng trưởng kinh tế thường tích hợp các mục tiêu xã hội và môi trường, vượt ra ngoài phạm vi hẹp của sự gia tăng GDP đơn thuần. Chẳng hạn, Sen (1999) lập luận rằng phát triển nên được nhìn nhận như một quá trình mở rộng các quyền tự do (capabilities) của con người, bao gồm cả tự do kinh tế, xã hội và chính trị. Theo quan điểm này, tăng trưởng kinh tế là một phương tiện quan trọng, nhưng không phải là mục đích cuối cùng của phát triển, và hiệu quả của nó cần được đánh giá dựa trên khả năng cải thiện cuộc sống và mở rộng lựa chọn cho con người. Do đó, khi nói đến tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh phát triển, các nhà nghiên cứu ngày nay thường ám chỉ một quá trình phức tạp hơn nhiều so với chỉ là sự gia tăng sản lượng. Xem thêm về sự ảnh hưởng của các thể chế chính trị đến tăng trưởng kinh tế tại tóm tắt sách Vì sao các quốc gia thất bại.

Song song với sự tiến hóa của khái niệm tăng trưởng kinh tế, định nghĩa về phát triển nông nghiệp cũng đã trải qua một quá trình tương tự, mở rộng từ phạm vi hẹp sang đa chiều và phức tạp hơn. Ban đầu, phát triển nông nghiệp thường được hiểu chủ yếu là sự gia tăng năng suất và sản lượng nông nghiệp thông qua việc áp dụng các công nghệ mới, điển hình là cuộc Cách mạng Xanh vào giữa thế kỷ 20 (Lipton, 2005). Các nhà kinh tế học như Mellor (1966) và Johnston và Kilby (1970) đã phân tích vai trò của nông nghiệp trong quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế, nhấn mạnh khả năng cung cấp lương thực cho lực lượng lao động phi nông nghiệp, cung cấp lao động thặng dư cho các ngành công nghiệp mới nổi, tạo ra nguồn vốn thông qua thuế và xuất khẩu, và mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm công nghiệp. Theo quan điểm này, phát triển nông nghiệp được đo lường chủ yếu bằng sự gia tăng năng suất cây trồng, vật nuôi và tổng giá trị sản xuất nông nghiệp. Mục tiêu chính là đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và tạo ra nguồn lực để thúc đẩy công nghiệp hóa. Vai trò của ngành nông nghiệp trong nền kinh tế được thể hiện chi tiết tại vai trò của ngành nông nghiệp trong nền kinh tế quốc dân.

Tuy nhiên, những hạn chế của mô hình phát triển nông nghiệp chỉ tập trung vào tăng trưởng sản lượng đã dần bộc lộ. Việc sử dụng quá mức hóa chất, thuốc trừ sâu đã gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người (Pretty, 2008). Sự gia tăng năng suất thường đi kèm với bất bình đẳng ngày càng tăng trong khu vực nông thôn, khi chỉ những nông dân có điều kiện tiếp cận công nghệ, vốn và thị trường mới có thể hưởng lợi, trong khi nông dân nhỏ và nghèo bị bỏ lại phía sau (Ellis, 1992). Ngoài ra, việc di cư ồ ạt từ nông thôn ra thành thị đã tạo ra các vấn đề xã hội mới ở cả hai khu vực. Những thách thức này đã thúc đẩy sự ra đời của các định nghĩa rộng hơn về phát triển nông nghiệp.

Các quan điểm hiện đại về phát triển nông nghiệp thừa nhận tính đa chức năng của lĩnh vực này, vượt ra ngoài vai trò sản xuất lương thực và nguyên liệu. Phát triển nông nghiệp ngày nay được định nghĩa là một quá trình cải thiện bền vững đời sống của người dân nông thôn, không chỉ về thu nhập mà còn về các khía cạnh xã hội, môi trường và thể chế (World Bank, 2007). Nó bao gồm việc tăng cường an ninh lương thực và dinh dưỡng, quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên (đất, nước, đa dạng sinh học), giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và thích ứng với nó, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người dân nông thôn, nâng cao chất lượng cuộc sống thông qua cải thiện giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng, và xây dựng các thể chế quản trị hiệu quả và bao trùm ở khu vực nông thôn (FAO, 2017). Phát triển nông nghiệp theo định nghĩa này đòi hỏi một cách tiếp cận hệ thống, xem xét toàn bộ chuỗi giá trị nông nghiệp từ sản xuất, chế biến, tiếp thị đến tiêu dùng, cũng như các mối liên kết với các ngành kinh tế khác và bối cảnh chính sách vĩ mô. Để phát triển nông thôn bền vững, việc xây dựng nông thôn mới là vô cùng quan trọng, tìm hiểu thêm tại khái niệm và sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới.

Sự tương tác giữa phát triển nông nghiệp và tăng trưởng kinh tế, khi được xem xét dưới lăng kính của các định nghĩa mở rộng này, trở nên phức tạp và đa chiều hơn rất nhiều so với mô hình kinh điển. Nông nghiệp không chỉ đóng góp vào tăng trưởng GDP thông qua sản lượng mà còn thông qua việc cung cấp các “dịch vụ hệ sinh thái” (ecosystem services) quan trọng như bảo tồn đất, nước, đa dạng sinh học, điều hòa khí hậu – những yếu tố nền tảng cho sự bền vững của toàn bộ nền kinh tế (Sanchez-Rodriguez, 2009). Một nền nông nghiệp bền vững có thể giảm thiểu chi phí môi trường mà các ngành khác phải gánh chịu trong dài hạn. Hơn nữa, phát triển nông nghiệp bao trùm, tập trung vào việc cải thiện đời sống và nâng cao năng lực cho nông dân nhỏ, không chỉ giúp giảm nghèo và bất bình đẳng mà còn mở rộng thị trường nội địa cho sản phẩm công nghiệp và dịch vụ, tạo ra một vòng luẩn quẩn tích cực giữa nông thôn và thành thị (De Janvry & Sadoulet, 2002). Đầu tư vào giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng nông thôn, vốn là một phần của phát triển nông nghiệp theo định nghĩa rộng, không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn nâng cao năng suất lao động nông nghiệp và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế phi nông nghiệp phát triển ở khu vực nông thôn, góp phần vào tăng trưởng kinh tế chung.

Ngược lại, tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là khi được định hướng bền vững và bao trùm, tạo ra môi trường thuận lợi cho phát triển nông nghiệp. Nguồn vốn từ các ngành phi nông nghiệp có thể được đầu tư trở lại vào nông nghiệp để cải thiện công nghệ, cơ sở hạ tầng thủy lợi và giao thông ở nông thôn. Sự phát triển của các ngành công nghiệp chế biến và dịch vụ có thể tạo ra thị trường mới và giá trị gia tăng cho sản phẩm nông nghiệp. Tăng trưởng kinh tế cũng tạo điều kiện để nhà nước có nguồn lực đầu tư vào nghiên cứu và phát triển nông nghiệp, phổ biến kiến thức và xây dựng các chính sách hỗ trợ nông dân (Acemoglu & Robinson, 2012). Tuy nhiên, nếu tăng trưởng kinh tế không chú trọng đến tính bền vững và bao trùm, nó có thể gây ra những tác động tiêu cực đến nông nghiệp, chẳng hạn như ô nhiễm môi trường từ công nghiệp, cạnh tranh gay gắt về tài nguyên đất và nước, hoặc sự phân hóa giàu nghèo ngày càng tăng ở nông thôn do bỏ bê các nhóm dễ bị tổn thương. Để hiểu rõ hơn về sự ảnh hưởng này, bạn có thể tham khảo thêm bài viết các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách nhà nước.

Phân tích các định nghĩa này cho thấy rõ ràng rằng phát triển nông nghiệp và tăng trưởng kinh tế không phải là hai quá trình tách biệt mà là hai mặt của cùng một quá trình phát triển kinh tế – xã hội phức tạp. Cách chúng ta định nghĩa và đo lường “phát triển nông nghiệp” và “tăng trưởng kinh tế” có tác động sâu sắc đến việc thiết kế và đánh giá hiệu quả của các chiến lược phát triển. Một định nghĩa hẹp có thể dẫn đến các chính sách phiến diện, chỉ tập trung vào một vài chỉ tiêu và bỏ qua những hệ lụy không mong muốn. Ngược lại, một định nghĩa toàn diện, đa chiều đòi hỏi các chính sách tích hợp, có sự phối hợp giữa nhiều ngành, lĩnh vực và các cấp quản lý, nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường một cách cân bằng. Các nghiên cứu gần đây tiếp tục khám phá những khía cạnh mới của mối quan hệ này, chẳng hạn như vai trò của nông nghiệp trong hệ thống lương thực toàn cầu, tác động của thương mại quốc tế đối với phát triển nông nghiệp địa phương, và tầm quan trọng của các yếu tố thể chế và quản trị trong việc thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững và bao trùm (Pingali, 2012). Việc hiểu rõ sự tiến hóa và tính đa dạng trong các định nghĩa này là bước đầu tiên quan trọng để xây dựng các khung phân tích phù hợp và đưa ra các khuyến nghị chính sách hiệu quả trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy biến động. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc nắm vững khái niệm lý thuyết hội tụ kế toán quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng để đảm bảo sự minh bạch và hiệu quả trong quản lý kinh tế.

Kết luận

Tóm lại, phân tích về định nghĩa phát triển nông nghiệp và tăng trưởng kinh tế cho thấy sự dịch chuyển đáng kể trong quan điểm học thuật và chính sách theo thời gian. Ban đầu, cả hai khái niệm đều có xu hướng tập trung vào các khía cạnh định lượng: tăng trưởng GDP cho nền kinh tế và gia tăng sản lượng/năng suất cho nông nghiệp. Tuy nhiên, nhận thức về những hạn chế của cách tiếp cận này đã dẫn đến việc mở rộng phạm vi định nghĩa, tích hợp các yếu tố xã hội, môi trường, và thể chế. Ngày nay, phát triển nông nghiệp được hiểu là một quá trình đa chiều nhằm cải thiện bền vững đời sống người dân nông thôn và quản lý tài nguyên hiệu quả, trong khi tăng trưởng kinh tế được xem xét dưới góc độ bền vững và bao trùm, vượt ra ngoài chỉ số GDP. Mối liên hệ giữa chúng là tương hỗ và phức tạp. Việc áp dụng các định nghĩa toàn diện này là cần thiết để xây dựng các chiến lược phát triển tích hợp, giải quyết các thách thức đương đại và hướng tới sự thịnh vượng chung một cách bền vững. Hiểu rõ về khái niệm quản lý cũng là một yếu tố quan trọng để đạt được hiệu quả trong cả phát triển nông nghiệp và tăng trưởng kinh tế.

Tài liệu tham khảo

Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2012). Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity, and Poverty. Crown Publishers.

De Janvry, A., & Sadoulet, E. (2002). Agriculture and Rural Development in Latin America: An Economic Analysis. Inter-American Development Bank.

Ellis, F. (1992). Agricultural Policies in Developing Countries. Cambridge University Press.

FAO. (2017). The Future of Food and Agriculture: Trends and Challenges. Food and Agriculture Organization of the United Nations.

Johnston, B. F., & Kilby, P. (1970). Agriculture and Structural Transformation: Economic Strategies in Late-Developing Countries. Oxford University Press.

Lipton, M. (2005). Measuring Poverty: A Review of the Literature. SAGE Publications.

Mellor, J. W. (1966). The Economics of Agricultural Development. Cornell University Press.

Pingali, P. L. (2012). Evolution of Food Systems. Annual Review of Resource Economics, 4(1), 217-233.

Pretty, J. (2008). Agri-culture: Reconnecting People, Land and Nature. Earthscan.

Sanchez-Rodriguez, R. (2009). The Multiple Functions of Agriculture: Implications for Development. FAO Economic and Social Development Paper No. 170. Food and Agriculture Organization of the United Nations.

Sen, A. (1999). Development as Freedom. Knopf.

Solow, R. M. (1956). A Contribution to the Theory of Economic Growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65-94.

Stiglitz, J. E., Sen, A., & Fitoussi, J.-P. (2009). Report by the Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress. CMEPSP.

Todaro, M. P., & Smith, S. C. (2020). Economic Development. Pearson.

UNDP. (1990). Human Development Report 1990. United Nations Development Programme.

World Bank. (2007). Agriculture for Development: World Development Report 2008. World Bank Publications.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm