Introduction

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng và phức tạp, khái niệm chủ quyền quốc gia trong lĩnh vực tài chính ngày càng trở nên quan trọng nhưng cũng đầy thách thức. Chủ quyền tài chính, về cốt lõi, đề cập đến khả năng của một quốc gia trong việc kiểm soát và quản lý các vấn đề tài chính nội tại của mình, bao gồm chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa và hệ thống tài chính. Tuy nhiên, sự gia tăng của dòng vốn quốc tế, sự ảnh hưởng của các tổ chức tài chính toàn cầu và sự phát triển của công nghệ tài chính mới đã đặt ra những câu hỏi mới về phạm vi và ý nghĩa thực tiễn của chủ quyền này. Phần này của bài báo sẽ đi sâu vào việc định nghĩa chủ quyền tài chính, xem xét các thành phần cấu thành, lịch sử hình thành, và những thách thức hiện đại dựa trên tổng quan tài liệu học thuật liên quan.

Định nghĩa về chủ quyền tài chính

Chủ quyền tài chính là một khái niệm đa diện, phản ánh quyền lực và khả năng của một quốc gia trong việc đưa ra và thực thi các quyết định liên quan đến chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa, quản lý nợ công, và điều tiết hệ thống tài chính trong phạm vi lãnh thổ của mình (Stiglitz, 2002). Khái niệm này bắt nguồn từ ý tưởng về chủ quyền quốc gia Westphalia, trong đó mỗi quốc gia có quyền tối cao đối với các vấn đề nội bộ, không bị can thiệp bởi các thế lực bên ngoài. Trong lĩnh vực kinh tế, chủ quyền tài chính là trụ cột cho khả năng của nhà nước trong việc định hình quỹ đạo phát triển kinh tế, duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và cung cấp hàng hóa công cho người dân (Obstfeld & Rey, 2017). Nó bao gồm hai trụ cột chính: chủ quyền tiền tệ và chủ quyền tài khóa. Chủ quyền tiền tệ liên quan đến quyền độc quyền phát hành tiền tệ, kiểm soát cung tiền, thiết lập lãi suất và quản lý tỷ giá hối đoái (Eichengreen, 2008). Đây là công cụ mạnh mẽ cho phép ngân hàng trung ương hoặc chính phủ điều chỉnh các điều kiện tín dụng và thanh khoản trong nền kinh tế nhằm đạt được các mục tiêu như kiểm soát lạm phát, thúc đẩy tăng trưởng và ổn định tài chính. Quyền này được thể hiện rõ nhất qua vai trò là “người cho vay cuối cùng” của ngân hàng trung ương trong các cuộc khủng hoảng tài chính, một chức năng chỉ có thể thực hiện được khi nhà nước kiểm soát được nguồn cung tiền tệ quốc gia (Borio, 2014). Ngược lại, chủ quyền tài khóa là khả năng của chính phủ trong việc huy động nguồn lực thông qua thuế và chi tiêu công, cũng như quản lý nợ công (Blanchard, 2019). Quyền đánh thuế là biểu hiện cơ bản nhất của chủ quyền tài khóa, cho phép nhà nước tài trợ cho các hoạt động của mình và thực hiện các chính sách phân phối lại thu nhập. Việc quyết định quy mô và cơ cấu chi tiêu công phản ánh các ưu tiên của quốc gia trong việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Quản lý nợ công, bao gồm khả năng vay nợ, trả nợ và tái cấu trúc nợ, cũng là một phần thiết yếu của chủ quyền tài khóa, ảnh hưởng đến sự bền vững tài chính dài hạn của quốc gia.

Tuy nhiên, ý nghĩa thực tiễn và phạm vi của chủ quyền tài chính đã thay đổi đáng kể theo thời gian, đặc biệt là trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập tài chính quốc tế ngày càng sâu sắc. Trong giai đoạn Hệ thống Bretton Woods, chủ quyền tiền tệ bị hạn chế bởi chế độ tỷ giá cố định neo với đồng USD, nhưng đồng thời các biện pháp kiểm soát vốn lại cho phép các quốc gia duy trì độc lập tương đối về chính sách tiền tệ (Eichengreen, 2008). Sự sụp đổ của Bretton Woods và sự gia tăng của dòng vốn xuyên biên giới từ những năm 1980 đã dẫn đến cái gọi là “bộ ba bất khả thi” (impossible trinity), khẳng định rằng một quốc gia chỉ có thể đồng thời theo đuổi hai trong ba mục tiêu: chế độ tỷ giá hối đoái cố định, tự do lưu chuyển vốn và chính sách tiền tệ độc lập (Obstfeld, 1994; Rey, 2013). Điều này ngụ ý rằng, với việc chấp nhận tự do hóa tài khoản vốn, các quốc gia phải hy sinh sự độc lập của chính sách tiền tệ nếu muốn duy trì tỷ giá cố định, hoặc phải chấp nhận biến động tỷ giá nếu muốn giữ quyền kiểm soát chính sách tiền tệ. Thực tế này cho thấy, sự tự do hóa tài chính toàn cầu đã làm xói mòn đáng kể phạm vi hành động của các nhà hoạch định chính sách quốc gia, khiến họ phải đối mặt với những hạn chế do thị trường tài chính toàn cầu áp đặt (Obstfeld & Rey, 2017). Các thị trường tài chính quốc tế có thể phản ứng nhanh chóng và mạnh mẽ với các quyết định chính sách quốc gia, gây áp lực lên tỷ giá hối đoái, lãi suất và chi phí đi vay của chính phủ (Blanchard, 2019).

Sự xuất hiện và phát triển của các tổ chức tài chính quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) cũng đặt ra những câu hỏi về chủ quyền tài chính (Stiglitz, 2002). Trong bối cảnh khủng hoảng nợ hoặc bất ổn kinh tế vĩ mô, các quốc gia thường tìm kiếm sự hỗ trợ tài chính từ các tổ chức này. Tuy nhiên, viện trợ thường đi kèm với các điều kiện về chính sách (conditionality), yêu cầu quốc gia vay thực hiện các cải cách hoặc điều chỉnh chính sách tài khóa và tiền tệ (IMF, 2018). Mặc dù các điều kiện này được lập luận là cần thiết để đảm bảo khả năng trả nợ và khôi phục ổn định, chúng có thể bị coi là sự can thiệp vào chủ quyền tài chính của quốc gia, hạn chế khả năng tự quyết định của chính phủ (Stiglitz, 2002). Mức độ ảnh hưởng của các tổ chức này phụ thuộc vào mức độ phụ thuộc của quốc gia vào nguồn tài trợ bên ngoài. Các nền kinh tế đang phát triển, với năng lực thể chế yếu hơn và phụ thuộc nhiều hơn vào vốn nước ngoài, thường dễ bị ảnh hưởng bởi các điều kiện vay nợ hơn so với các nền kinh tế phát triển (IMF, 2018). Nợ công, đặc biệt là nợ nước ngoài, là một khía cạnh quan trọng liên quan đến chủ quyền tài chính. Mức nợ cao có thể làm giảm khả năng đòn bẩy chính sách của chính phủ và khiến quốc gia dễ bị tổn thương trước sự thay đổi tâm lý thị trường và chi phí đi vay tăng cao (Blanchard, 2019). Trong trường hợp nợ công không bền vững, quốc gia có thể buộc phải tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chủ nợ hoặc tổ chức quốc tế, điều này thường đi kèm với việc nhượng lại một phần đáng kể quyền kiểm soát đối với chính sách tài khóa và đôi khi cả chính sách tiền tệ (IMF, 2018).

Trong những năm gần đây, cuộc tranh luận về chủ quyền tài chính đã được làm nóng lại bởi nhiều yếu tố. Thứ nhất là kinh nghiệm từ cuộc Khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009 và Khủng hoảng nợ công Châu Âu, cho thấy ngay cả các nền kinh tế phát triển cũng dễ bị tổn thương trước sự lan truyền rủi ro tài chính toàn cầu và cần các công cụ chính sách mạnh mẽ ở cấp quốc gia và quốc tế để ứng phó (Borio, 2014). Đối với khu vực đồng Euro, việc chuyển giao chủ quyền tiền tệ cho Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) đã tạo ra một cấu trúc độc đáo, nơi các quốc gia thành viên vẫn giữ chủ quyền tài khóa ở cấp độ nhất định nhưng bị ràng buộc bởi các quy định và giám sát của EU, làm dấy lên những câu hỏi phức tạp về phân bổ chủ quyền và phối hợp chính sách (ECB, 2020). Thứ hai là sự trỗi dậy của các biện pháp kiểm soát vốn và quản lý dòng vốn (Capital Flow Management – CFM) như một công cụ chính sách hợp pháp hơn sau Khủng hoảng tài chính toàn cầu (Ostry et al., 2010). IMF, vốn trước đây thường ủng hộ tự do hóa tài khoản vốn, đã điều chỉnh quan điểm của mình, thừa nhận rằng CFM có thể là công cụ hữu ích trong những trường hợp nhất định để giảm thiểu rủi ro từ dòng vốn biến động và bảo vệ sự ổn định tài chính nội địa, từ đó gián tiếp hỗ trợ khả năng thực thi chính sách độc lập của quốc gia (Ostry et al., 2010). Điều này cho thấy một sự thừa nhận ngày càng tăng rằng việc bảo vệ một mức độ chủ quyền tài chính nào đó có thể là cần thiết cho sự ổn định và khả năng ứng phó của nền kinh tế.

Thứ ba, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ tài chính (FinTech) và các hình thức tiền tệ mới như tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC) và tiền mã hóa (cryptocurrencies) đang đặt ra những thách thức mới cho chủ quyền tiền tệ (BIS, 2021). CBDC có thể củng cố khả năng kiểm soát của ngân hàng trung ương đối với hệ thống thanh toán và cung tiền trong nước, nhưng cũng có thể làm thay đổi cấu trúc hệ thống ngân hàng và vai trò của các trung gian tài chính truyền thống. Tiền mã hóa không được phát hành hoặc kiểm soát bởi bất kỳ ngân hàng trung ương hoặc chính phủ nào, thách thức trực tiếp quyền độc quyền phát hành tiền của nhà nước, mặc dù quy mô và ảnh hưởng hiện tại của chúng đối với hệ thống tài chính vĩ mô vẫn còn hạn chế ở hầu hết các quốc gia (BIS, 2021). Tuy nhiên, nếu việc sử dụng tiền mã hóa trở nên phổ biến, khả năng của ngân hàng trung ương trong việc thực thi chính sách tiền tệ và duy trì sự ổn định giá cả có thể bị ảnh hưởng. Vấn đề đánh thuế các hoạt động kinh tế kỹ thuật số và các tập đoàn đa quốc gia cũng là một thách thức hiện đại đối với chủ quyền tài khóa, khi mà cơ sở tính thuế trở nên khó xác định và dịch chuyển dễ dàng qua biên giới (Furman, 2018). Xem xét bài viết về tiền điện tử và tác động của nó đến hệ thống ngân hàng để hiểu rõ hơn về vấn đề này.

Tóm lại, định nghĩa về chủ quyền tài chính không đơn thuần là một khái niệm pháp lý về quyền tối cao của nhà nước, mà còn là một khái niệm thực tế về khả năng hiệu quả của nhà nước trong việc đưa ra và thực thi các chính sách tài chính vì lợi ích quốc gia trong một thế giới hội nhập. Nó bao gồm quyền lực pháp lý để đánh thuế, chi tiêu, vay nợ và phát hành tiền, nhưng khả năng thực thi quyền lực này trên thực tế lại bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như quy mô và mức độ mở cửa của nền kinh tế, sức mạnh của các thể chế nội địa, mức độ phụ thuộc vào thị trường và tổ chức quốc tế, cũng như sự phát triển của công nghệ (Stiglitz, 2002; Obstfeld & Rey, 2017). Chủ quyền tài chính không phải là một trạng thái nhị phân (có hoặc không có) mà tồn tại ở nhiều mức độ khác nhau. Các quốc gia khác nhau có mức độ chủ quyền tài chính khác nhau, phụ thuộc vào vị thế của họ trong hệ thống kinh tế toàn cầu và khả năng quản lý các ràng buộc bên ngoài. Phân tích chủ quyền tài chính đòi hỏi phải xem xét cả khía cạnh quyền lực (sovereignty as power) và khía cạnh sự phụ thuộc lẫn nhau (interdependence), nhận thức rằng trong một thế giới kết nối, khả năng hành động độc lập của một quốc gia thường bị giới hạn bởi hành động và phản ứng của các tác nhân khác trên thị trường toàn cầu và trong hệ thống quốc tế (Eichengreen, 2008). Do đó, việc hiểu rõ chủ quyền tài chính trong bối cảnh hiện đại đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, xem xét cả các yếu tố nội tại và ngoại tại ảnh hưởng đến khả năng tự quyết định tài chính của một quốc gia.
Liên quan đến vấn đề huy động vốn, bạn có thể tham khảo thêm về các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả huy động vốn để hiểu rõ hơn về các yếu tố này.

Conclusions

Phần này đã định nghĩa chủ quyền tài chính như khả năng của một quốc gia kiểm soát các vấn đề tiền tệ, tài khóa và hệ thống tài chính nội bộ. Nó bao gồm quyền lực pháp lý về phát hành tiền, đánh thuế và chi tiêu. Tuy nhiên, phân tích cho thấy khái niệm này rất năng động và bị thách thức bởi toàn cầu hóa tài chính, dòng vốn quốc tế, và sự ảnh hưởng của các tổ chức quốc tế. Khả năng thực thi chủ quyền tài chính trên thực tế bị giới hạn bởi các ràng buộc thị trường và thể chế bên ngoài. Các công cụ như kiểm soát vốn và quản lý nợ có thể giúp duy trì một mức độ tự chủ. Cuối cùng, chủ quyền tài chính không phải là tuyệt đối mà tồn tại ở các mức độ khác nhau tùy thuộc vào vị thế quốc gia. Việc hiểu rõ khái niệm này là thiết yếu để phân tích chính sách kinh tế vĩ mô trong một thế giới kết nối, nhấn mạnh sự cân bằng giữa tự quyết và sự phụ thuộc lẫn nhau. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, bạn có thể tham khảo thêm về bản chất của tín dụng ngân hàng. Bên cạnh đó, để tối ưu các hoạt động tài chính thì bạn có thể tìm hiểu thêm về các yếu tố ảnh hưởng đến quản trị rủi ro tài chính trong các doanh nghiệp.

References

BIS (Bank for International Settlements) (2021) Annual Economic Report 2021, Basel: BIS.

Blanchard, O. (2019) Macroeconomics, 8th ed., Pearson.

Borio, C. (2014) The international monetary and financial system: A capital account historical perspective, BIS Working Papers No 452.

ECB (European Central Bank) (2020) Annual Report 2019, Frankfurt: ECB.

Eichengreen, B. (2008) Globalizing capital: A history of the international monetary system, 2nd ed., Princeton University Press.

Furman, J. (2018) ‘Taxing the digital economy’, Brookings Institution, available at: https://www.brookings.edu/research/taxing-the-digital-economy/ (Accessed: 20 May 2024).

IMF (International Monetary Fund) (2018) Conditionality in Evolving IMF Engagement, Independent Evaluation Office (IEO) Report.

Obstfeld, M. (1994) ‘The Trilemma in International Finance: Past, Present, Future’, NBER Working Paper No. 4634.

Obstfeld, M. and Rey, H. (2017) ‘Financial globalization and the international monetary system’, Journal of Economic Perspectives, 31(3), pp. 5–28.

Ostry, J.D., Ghosh, A.R., Habermeier, K., Chamon, M., Qureshi, M.S. and Reinhardt, D. (2010) Capital Inflows: The Policy Challenges, IMF Staff Position Note SPN/10/04.

Rey, H. (2013) ‘Dilemma not Trilemma: The global financial cycle and monetary policy independence’, NBER Working Paper No. 18881.

Stiglitz, J.E. (2002) Globalization and its discontents, W. W. Norton & Company.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm