Mục lục

Các nguyên nhân của bất bình đẳng thu nhập

Từ lâu, các nhà kinh tế đã nghiên cứu thị trường các nhân tố sản xuất nhằm tìm hiểu quá trình phân phối thu nhập quốc dân. Nhiều lý thuyết đã được xây dựng để giải thích thu nhập của một nhân tố được quyết định như thế nào. Theo A.Smith, trong điều kiện chủ nghĩa tư bản, khi người lao động không có ruộng đất và phải đi làm thuê để tạo ra của cải thì họ chỉ được hưởng một bộ phận giá trị sản phẩm được tạo ra đó là tiền lương. Bên cạnh đó, lợi nhuận và địa tô là những khoản khấu trừ tiếp theo vào trong giá trị sản phẩm được tạo ra và nó thuộc về nhà tư bản kinh doanh và các địa chủ; ngoài ra, lợi tức là một phần của lợi nhuận và nó thuộc về chủ sở hữu vốn.

Theo Marx, phân phối thu nhập có hai hình thức đó là phân phối thu nhập quốc dân lần đầu và phân phối lại. Phân phối lần đầu trong xã hội tư bản chủ nghĩa được chia làm hai phần. Phần thứ nhất, người lao động nhận được tiền công. Phần thứ hai là thu nhập của nhà tư bản và địa chủ. Nếu như tiền công của công nhân chỉ đủ sống cho bản thân và cho gia đình họ thì phần thu nhập của nhà tư bản và địa chủ còn tích luỹ một phần để tái sản xuất mở rộng. Từ đó nhà tư bản mở rộng sản xuất, tăng lợi nhuận và ngày càng giàu lên còn người công nhân thì ngày càng nghèo đi. Marx đưa ra kết luận, trong chủ nghĩa tư bản, tài sản tập trung trong tay một số người giàu, còn đại bộ phận dân cư chỉ có sức lao động. Do vậy việc phân phối theo tài sản chính là nguyên nhân gây ra tình trạng bất bình đẳng về thu nhập, đó là cách phân phối tạo nên tình trạng kẻ bóc lột và người bị bóc lột.

[message type=”e.g. information, success, attention, warning”]Xem thêm : Đo lường bất bình đẳng thu nhập[/message]

Hiện nay, lý thuyết tân cổ điển về phân phối thu nhập được chấp nhận rộng rãi. Nếu tất cả các thị trường trong nền kinh tế đều là cạnh tranh hoàn hảo và các tác nhân đều tìm cách ra quyết định tối ưu, thì mỗi nhân tố sản xuất sẽ nhận được thu nhập tương ứng với phần đóng góp cận biên của mình vào quá trình sản xuất. Tiền lương thực tế trả cho mỗi lao động bằng sản phẩm cận biên của lao động và giá thuê thực tế trả cho người sở hữu tư bản bằng sản phẩm cận biên của tư bản. Thu nhập còn lại sau khi các doanh nghiệp đã thanh toán cho các nhân tố sản xuất là lợi nhuận kinh tế (tổng doanh thu trừ đi toàn bộ chi phí cơ hội bao gồm cả chi phí hiện và chi phí ẩn) của chủ doanh nghiệp.

Nhìn chung các nguyên nhân gây bất bình đẳng thu nhập có thể xếp vào hai nhóm: bất bình đẳng trong phân phối thu nhập từ tài sản; và bất bình đẳng trong phân phối thu nhập từ lao động.

a. Bất bình đẳng trong phân phối thu nhập từ tài sản

Trong nền kinh tế thị trường, một phần thu nhập của các cá nhân nhận được từ sở hữu các nguồn lực. Tùy theo quy mô và cơ cấu danh mục tài sản nắm giữ, cũng như giá thuê các tài sản đó, thu nhập của các cá nhân từ tài sản có thể khác nhau rất nhiều. Tài sản của các cá nhân được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau, mà chủ yếu là do được thừa kế tài sản hoặc do tiết kiệm trong quá khứ.

b. Bất bình đẳng trong phân phối thu nhập từ lao động

Mỗi người lao động có những đặc điểm rất khác nhau như sức khỏe, năng lực, trình độ, kỹ năng, kinh nghiệm và sở thích. Các công việc cũng khác nhau về tiền lương và về các đặc điểm phi tiền tệ. Những khác biệt này có ảnh hưởng đến cung, cầu lao động và do đó là thu nhập của các cá nhân.

Sự khác biệt mang tính đền bù Một số công việc tương đối nhàn hạ, vui vẻ và an toàn, trong khi đó lại có những công việc nặng nhọc, buồn tẻ và nguy hiểm. Nếu tiền lương là như nhau thì hầu hết mọi người sẽ thích làm những công việc nhàn hạ, vui vẻ và an toàn. Do vậy, người lao động cần có một mức lương cao hơn để thực hiện những công việc nặng nhọc, buồn tẻ và nguy hiểm. Sự khác biệt mang tính đền bù là khoản chênh lệch về tiền lương phát sinh nhằm bù đắp cho các đặc điểm phi tiền tệ của các công việc khác nhau. Ví dụ, những người làm việc trong các mỏ than hoặc vào ca đêm sẽ có được khoản thu nhập bổ sung nhằm bù đắp cho sự không thú vị của công việc mà họ thực hiện.

Vốn nhân lực: Vốn nhân lực là thuật ngữ được dùng để chỉ kiến thức và kỹ năng mà người công nhân thu được thông qua giáo dục, đào tạo và tích luỹ kinh nghiệm. Vốn nhân lực bao gồm những kỹ năng tích luỹ được từ thời kỳ đi học phổ thông cơ sở, phổ thông trung học, đại học và các chương trình đào tạo nghề nghiệp dành cho lực lượng lao động. Các lao động với nhiều vốn nhân lực sẽ kiếm được nhiều tiền hơn những lao động với ít vốn nhân lực bởi những lý do sau: Ở góc độ cầu lao động, những lao động có trình độ học vấn thường có sản phẩm biên cao hơn, do vậy các doanh nghiệp sẵn lòng trả cho họ mức lương cao hơn. Ở góc độ cung lao động, người lao động chỉ sẵn lòng đi học nếu họ nhận được phần thưởng cho việc làm như vậy. Thực tế có sự phân biệt chi trả mang tính đề bù giữa những lao động có trình độ học vấn và những lao động không có trình độ học vấn nhằm bù đắp cho chi phí của việc đi học.

Năng lực, nỗ lực và cơ hội có thể giúp lý giải cho sự khác biệt về thu nhập. Một số người này thông minh hơn và khỏe mạnh hơn những người khác và họ được trả lương theo năng lực tự nhiên của họ. Một số lao động làm việc vất vả hơn những người khác và họ được đền bù cho những cố gắng của họ. Cơ hội cũng đóng một vai trò nhất định, trong đó trình độ học vấn và kinh nghiệm của một cá nhân nào đó có thể trở nên vô nghĩa nếu sự thay đổi công nghệ làm cho công việc của cá nhân đó không cần nữa.

Bên cạnh các yếu tố trên, chênh lệch về thu nhập có thể khác nhau do sự phân biệt đối xử. Sự phân biệt đối xử là việc tạo ra các cơ hội khác nhau cho các cá nhân tương tự nhau do sự khác nhau về chủng tộc, sắc tộc, giới tính, tuổi tác hoặc các đặc điểm cá nhân khác.

Ngoài ra, trong mô hình nền kinh tế hai khu vực Lewis (1954) cho rằng dư thừa lao động ở khu vực nông thôn tại các nước đang phát triển có xu hướng làm tăng bất bình đẳng về thu nhập vì tiền lương của lao động nông nghiệp không thể tăng theo sự tăng trưởng công nghiệp ở các đô thị.