Bài học rút ra từ những tranh chấp thương mại Việt Nam – EU

Phân tích bức tranh về “lịch sử” tranh chấp thương mại Việt Nam – EU nói trên và quan sát cách mà các doanh nghiệp Việt Nam đã thành công hoặc thất bại trong các tranh chấp thực tế tại EU, có thể rút ra một số bài học hữu ích cho Việt Nam, với tính chất là một nền kinh tế định hướng xuất khẩu, đã và sẽ còn xuất khẩu mạnh mẽ sang thị trường đặc biệt quan trọng này.

Thứ nhất, tranh chấp về các biện pháp khắc phục thương mại ở EU tuy không phải là nguy cơ lớn nhưng sẽ vẫn là một thực tế mà xuất khẩu Việt Nam phải đối mặt. EU không phải là thị trường hung hăng (tính theo trung bình các quốc gia thành viên) trong điều tra phòng vệ thương mại nói chung và chống bán phá giá nói riêng. Mặc dù vậy, những yếu tố để “kiềm chế” số các đơn kiện ở EU lại không chắc chắn, phụ thuộc rất nhiều vào tình hình kinh tế thái độ của EU với vấn đề này cũng như những thay đổi trong quan hệ thương mại giữa khối này với bên ngoài (đặc biệt là Trung Quốc). Ngoài ra, vì các biện pháp này, nếu bị áp dụng sẽ có giá trị trên toàn khu vực lãnh thổ hải quan EU nên việc tính số lượng theo bình quân các quốc gia thành viên là rất ít ý nghĩa. Trong khi xét về tổng thể, EU lại được coi là thị trường kiện chống bán phá giá nhiều thứ ba thế giới, sau Ấn Độ và Hoa Kỳ (theo số liệu tính đến ngày 31/12/2010 của WTO thì EU khởi xướng điều tra chống bán phá giá tổng cộng là 421 vụ kể từ 1/1/1995, sau Ấn Độ 637 vụ và Hoa Kỳ 443 vụ) [10].

Vì vậy, doanh nghiệp Việt Nam vẫn luôn phải sẵn sàng cho những khả năng xấu hơn trong tương lai các rào cản thương mại ở EU. Bên cạnh đó, nhìn vào thống kê các vụ việc đã từng xảy ra đối với Việt Nam có thể thấy EU có thể kiện từ những mặt hàng mà kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam không đáng kể cho tới những mặt hàng chủ lực nằm trong topten xuất khẩu. Do đó, việc chuẩn bị để phòng tránh nguy cơ bị kiện là quan trọng ở tất cả các ngành. Tất nhiên, nguy cơ bị kiện có thể cao hơn với một số nhóm sản phẩm và thấp hơn với những nhóm khác, đặc biệt là:

– Những sản phẩm có sự tăng trưởng vềsố lượng (tính theo tỷ lệ tăng trưởng) trong xuất khẩu vào thị trường EU và có sản phẩm có giá thấp so với giá của các sản phẩm tương tự nhập khẩu từ các nguồn khác vào EU;

– Những sản phẩm thuộc các nhóm sản phẩm mà các nước láng giềng của Việt Nam (đặc biệt là Trung Quốc) có thế mạnh tại thị trường EU hoặc đang là đối tượng của các vụ kiện phòng vệ thương mại. Thứ hai, đối phó với kiện phòng vệ thương mại ở EU bên cạnh việc tập trung vào các yếu tố kỹ thuật thì cần đặc biệt lưu ý tới việc tận dụng các phương pháp vận động thích hợp. Như đã trình bày, ở EU, cho đến thời điểm hiện tại, trong điều tra chống bán phá giá, vấn đề lợi ích của các nhóm, các nước và các lợi ích cộng đồng khác trong EU được đặc biệt nhấn mạnh, và trong nhiều trường hợp có ưu thế hơn so với các yếu tố kỹ thuật. Mà việc xác định những lợi ích nào là quan trọng, cần cân nhắc, cũng như việc hài hòa các lợi ích để tìm điểm cân bằng vốn là điều khó khăn, và nhiều khả năng tác động để thay đổi. Vì vậy, khác với Hoa Kỳ, kiện chống bán phá giá ở EU không chỉ tập trung vào các yếu tố kỹ thuật mà còn nghiêng nhiều, trong một số bước, về khía cạnh chính trị. Quyết định cuối cùng nhiều khi được đưa ra không phải căn cứ vào những con số định lượng rõ ràng từ các tính toán điều tra, mà từ các quan điểm thắng thế trong thảo luận tại EU về vấn đề liên quan. Đây rõ ràng là một dư địa tốt và có ý nghĩa cho các vận động hành lang, vận động chính sách. Do đó, việc quan tâm và tận dụng tốt, hiệu quả các cơ hội vận động chính sách đối với các nhóm lợi ích có cùng quan điểm, với các nước thành viên EU có cùng lợi ích với Việt Nam (có thể về vấn đề liên quan, có thể trên bình diện chung) là một phương pháp đặc biệt hiệu quả để có thể giảm thiểu các thiệt hại từ một vụ điều tra chống bán phá giá ở khu vực này. Trên thực tế, Việt Nam dường như đã làm được (một phần) điều này trong vụ điều tra đối với giầy mũ da (mà kết quả thể hiện trên nhiều phương diện, trong đó có mức thuế suất và thời hạn áp thuế). Và điều này cần được tiếp tục phát huy trong các trường hợp khác, nếu xảy ra trong tương lai.

Thứ ba, các quy định về trình tự, thủ tục điều tra chống bán phá giá ở EU có độ linh hoạt cao, và vì vậy doanh nghiệp có thể tận dụng điều này để việc kháng kiện hiệu quả hơn. Khác với Hoa Kỳ, các quy định liên quan đến “tố tụng” trong điều tra chống bán phá giá ở EU tương đối đơn giản và không chặt chẽ bằng. Điều này, tuy đôi khi có thể là một khó khăn cho việc kháng kiện (do chúng không chặt chẽ nên thiếu tính dự đoán trước và ít minh bạch hơn), trong đa phần các trường hợp là một “cơ hội mềm” để các doanh nghiệp kháng kiện có thể xin được hưởng các ngoại lệ như gia hạn về thời hạn cho các thủ tục (ví dụ trả lời Bảng câu hỏi, xuất trình các giấy tờ chứng mình), cơ hội để có ý kiến có sức nặng hơn trong một số công việc (ví dụ lựa chọn bị đơn bắt buộc, lựa chọn nước thay thế…). Vì vậy các doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý đến khả năng này để có thể tận dụng, bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích của mình trong các vụ việc liên quan.