Mục tiêu triển khai các chương trình đào tạo chất lượng cao trong các trường đại học công lập

Giáo dục đại học thế kỷ XX phát triển mạnh mẽ với xu hướng chính chuyển từ tinh hoa sang đại chúng. Cùng với sự phát triển đó, giáo dục đại học ở tất cả các quốc gia phải đối mặt với bài toán giải quyết mâu thuẫn giữa nguồn lực hạn chế và quy mô đào tạo, mâu thuẫn giữa quy mô và chất lượng đào tạo. Điều này cũng đã dẫn đến những thay đổi nhất định về quan điểm và chính sách đối với giáo dục đại học. Để giải quyết những mâu thuẫn này đã có rất nhiều các con đường khác nhau được thực hiện và đã thu được những thành công nhất định.

Rõ ràng việc đầu tư dàn trải, cung cấp tài chính để đảm bảo phát triển và duy trì chất lượng cho tất cả các chương trình đào tạo đã gặp phải thất bại do điều kiện nguồn lực dành cho giáo dục đại học ngày càng khan hiếm. Hệ quả của chính sách này là việc chất lượng đào tạo đại học của các quốc gia có xu thế giảm sút nghiêm trọng. Trong khi đó, vai trò của nguồn nhân lực chất lượng cao đối với sự phát triển và tăng trưởng kinh tế đối với các quốc gia ngày càng quan trọng, đặc biệt trong thời đại nền kinh tế tri thức.

Song song với việc thay đổi quan niệm, chính sách đối với giáo dục đại học, Chính phủ các nước cũng điều chỉnh chính sách đầu tư cho phát triển giáo dục đại học. Thứ nhất, dựa vào phân tầng đại học để lựa chọn đầu tư, các trường đại học tinh hoa, chất lượng cao sẽ được Nhà nước tập trung đầu tư. Thứ hai, đầu tư để phát triển các chương trình đào tạo chất lượng cao trong các trường đại học. Cả hai xu hướng trên đều có điểm khá thống nhất là Nhà nước lựa chọn để ưu tiên đầu tư và tập trung cho đào tạo chất lượng cao trong khuôn khổ nguồn lực dành cho giáo dục đại học khan hiếm.

Từ giữa thập kỷ 70, đỉnh cao của việc bùng nổ quy mô GDĐH theo mục tiêu đại chúng hóa GDĐH, nhiều nước phát triển thuộc tổ chức OECD chuyển chính sách ưu tiên từ bình diện số lượng sang chất lượng GDĐH, giải quyết sự khan hiếm tài chính cho GDĐH. Xu hướng khá phổ biến ở các quốc gia hiện nay là đầu tư cho phát triển GDĐH theo hướng lựa chọn, đầu tư có trọng tâm để phát triển các chương trình đào tạo chất lượng cao. Mục tiêu của các chương trình đào tạo chất lượng cao là thu hút, đào tạo và bồi dưỡng những người tài năng theo một chương trình đặc biệt để đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực tài năng ở một số lĩnh vực có nhu cầu phát triển đỉnh cao như khoa học, công nghệ, kinh tế xã hội của quốc gia. Để trường đại học phát triển các chương trình đào tạo chất lượng cao, Chính phủ các quốc gia đều thực hiện chính sách ưu tiên đầu tư để xây dựng và tổ chức thực hiện các chương trình đào tạo chất lượng cao vượt hẳn so với các chương trình đào tạo đại trà, với các cơ chế chính sách ưu đãi đối với người dạy và người học để thu hút người tài tham gia giảng dạy và theo học chương trình. Có thể nói mô hình chương trình đào tạo chất lượng cao là việc duy trì GDĐH tinh hoa trong GDĐH đại chúng.

Báo cáo của nhóm nghiên cứu ở ĐHQGHN [54] cho biết: năm 1958, Quốc hội Mỹ đã thông qua “Đạo luật về giáo dục và phục vụ quốc phòng”, quy định hỗ trợ 1 tỷ đô la cho các trường đại học để đẩy mạnh việc đào tạo sinh viên về các ngành khoa học cơ bản, phát hiện và phát triển nhân tài. Nhà nước cũng đã đầu tư thích đáng cho các Viện đại học Quốc gia có uy tín về khoa học để đào tạo tài năng. Trong khi đó, Hàn Quốc đã xem tuổi trẻ năng khiếu là một bộ phận không tách rời tổng thể tài nguyên trí tuệ phát triển cao của dân tộc. Những học sinh năng khiếu có quyền được giáo dục đặc biệt, được thoả mãn các yêu cầu thiết yếu đặc biệt.

Trong xu thế phát triển chung của GDĐH thế giới, trong thập kỷ vừa qua, các trường đại học công lập Việt Nam cũng được Nhà nước đầu tư để xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo chất lượng cao với các mục tiêu cơ bản:

Mục tiêu cụ thể của các chương trình đào tạo chất lượng cao là tạo ra một môi trường từ chương trình đào tạo, đội ngũ cán bộ giảng dạy, nghiên cứu, hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị, cơ sở học liệu giáo trình đáp ứng yêu cầu đào tạo từ đó là tiền đề để tạo ra các sản phẩm đào tạo và NCKH đạt trình độ tương đương với các trường đại học tiên tiến trên thế giới (các trường đối tác).

Mục tiêu tổng quát là triển khai các chương trình đào tạo chất lượng cao ở các trường đại học công lập nhằm tạo tạo điều kiện để xây dựng và phát triển một số ngành đào tạo đạt chuẩn khu vực và đẳng cấp quốc tế làm tiền đề để xây dựng các khoa, trường đại học mạnh đạt chuẩn khu vực và đẳng cấp quốc tế. Về lâu dài triển khai các chương trình đào tạo chất lượng cao sẽ góp phần nâng cao chất lượng và triển khai các chương trình đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam; phấn đấu đến năm 2020 có một số trường đại học của Việt Nam được xếp hạng trong số 200 trường đại học hàng đầu thế giới [10].

Mục tiêu triển khai các chương trình đào tạo chất lượng cao trong các trường đại học công lập