Giới thiệu

Nợ công, hay nợ của chính phủ, là một khía cạnh cốt lõi và thường gây tranh cãi trong kinh tế học vĩ mô và tài chính công. Nó phản ánh sự tích lũy các thâm hụt ngân sách trong quá khứ và là một công cụ quan trọng để tài trợ cho chi tiêu của chính phủ, đặc biệt trong những giai đoạn suy thoái kinh tế hoặc cần đầu tư quy mô lớn. Tuy nhiên, mức độ và cách thức quản lý nợ công lại có những ảnh hưởng sâu rộng và phức tạp đến toàn bộ nền kinh tế, từ tăng trưởng, lạm phát, lãi suất cho đến sự ổn định tài chính và không gian chính sách trong tương lai. Phần này của bài viết sẽ đi sâu phân tích khái niệm nợ công và tổng quan các tác động kinh tế của nó dựa trên các nghiên cứu và bằng chứng thực nghiệm hiện có.

Khái niệm về nợ công và ảnh hưởng kinh tế

Nợ công, theo định nghĩa rộng nhất, thường bao gồm nghĩa vụ nợ của khu vực công nói chung, bao gồm chính quyền trung ương, chính quyền địa phương và các tổ chức công khác (ví dụ: doanh nghiệp nhà nước, nếu được tính vào phạm vi công). Tuy nhiên, trong bối cảnh phân tích kinh tế vĩ mô và tài chính công, khái niệm nợ công thường tập trung vào nợ của chính quyền trung ương, phát sinh từ việc phát hành trái phiếu, tín phiếu kho bạc hoặc vay nợ từ các tổ chức tài chính trong nước và quốc tế để tài trợ cho chi tiêu vượt quá nguồn thu (thâm hụt ngân sách) hoặc để thực hiện các khoản thanh toán nợ đáo hạn. Nợ công có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau, chẳng hạn như nợ trong nước (Internal debt) và nợ nước ngoài (External debt), dựa trên chủ nợ là đối tượng cư trú trong hay ngoài nước; hoặc phân loại theo thời hạn (ngắn hạn, trung hạn, dài hạn); hoặc theo loại tiền tệ (nội tệ, ngoại tệ). Việc phân loại này có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá rủi ro và tác động của nợ. Ví dụ, nợ nước ngoài bằng ngoại tệ có thể tiềm ẩn rủi ro tỷ giá và phụ thuộc vào nguồn ngoại tệ, trong khi nợ trong nước bằng nội tệ thường dễ quản lý hơn về mặt kỹ thuật, mặc dù vẫn có thể gây ra các vấn đề khác như hiệu ứng lấn át tín dụng tư nhân (crowding-out effect) (Blanchard, 2017). Nguồn phát sinh nợ công chủ yếu là do chính phủ chi tiêu nhiều hơn thu nhập, dẫn đến thâm hụt ngân sách. Chính phủ bù đắp thâm hụt này bằng cách đi vay. Ngoài ra, nợ công cũng có thể tăng lên do chi tiêu cho các dự án đầu tư lớn, xử lý nợ xấu trong hệ thống ngân hàng, hoặc do các cú sốc kinh tế bất ngờ như thiên tai, đại dịch buộc chính phủ phải tăng chi tiêu và giảm thu.

Ảnh hưởng của nợ công đến nền kinh tế là một chủ đề phức tạp và gây tranh cãi trong kinh tế học, với nhiều trường phái quan điểm khác nhau và bằng chứng thực nghiệm trái chiều. Một mặt, nợ công có thể là một công cụ hữu ích để chính phủ thực hiện các chức năng của mình, đặc biệt là trong việc ổn định kinh tế. Theo quan điểm Keynesian, trong thời kỳ suy thoái, chính phủ có thể tăng chi tiêu (thường là thông qua đi vay, tức tăng nợ công) để kích thích tổng cầu, bù đắp sự sụt giảm chi tiêu của khu vực tư nhân, từ đó giúp giảm thiểu mức độ và thời gian của suy thoái (Mankiw, 2020). Nợ công cũng có thể được sử dụng để tài trợ cho các khoản đầu tư công dài hạn có lợi cho tăng trưởng trong tương lai, chẳng hạn như hạ tầng giao thông, giáo dục, y tế, nghiên cứu và phát triển. Những khoản đầu tư này có thể tạo ra lợi ích kinh tế xã hội vượt xa chi phí vay nợ, từ đó cải thiện năng suất và tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế trong dài hạn (Barro, 1990). Hơn nữa, thị trường trái phiếu chính phủ thường là thị trường tài chính phát triển nhất trong một quốc gia, cung cấp một tài sản an toàn và thanh khoản cho các nhà đầu tư, giúp phát triển hệ thống tài chính và tạo cơ sở cho việc định giá các tài sản rủi ro khác.

Mặt khác, nợ công quá lớn hoặc không được quản lý hiệu quả có thể gây ra những tác động tiêu cực đáng kể đến nền kinh tế. Một trong những lo ngại chính là “hiệu ứng lấn át” (crowding-out effect). Khi chính phủ vay nợ trên thị trường tài chính, nhu cầu về vốn vay tăng lên, đẩy lãi suất lên cao. Lãi suất cao hơn làm tăng chi phí vay vốn cho khu vực tư nhân (doanh nghiệp và hộ gia đình), từ đó làm giảm đầu tư tư nhân vào máy móc, thiết bị, nhà ở và các dự án kinh doanh. Sự sụt giảm đầu tư tư nhân có thể làm giảm tiềm năng tăng trưởng kinh tế trong dài hạn (Bernheim, 1989). Mức độ của hiệu ứng lấn át phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm độ nhạy cảm của đầu tư tư nhân với lãi suất, mức độ mở cửa của nền kinh tế (khả năng dòng vốn quốc tế bù đắp sự thiếu hụt vốn), và chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương.

Nợ công cao cũng có thể ảnh hưởng đến phân phối thu nhập và của cải giữa các thế hệ. Gánh nặng trả nợ và lãi suất sẽ thuộc về người dân đóng thuế trong tương lai. Điều này có nghĩa là các thế hệ tương lai sẽ phải đối mặt với thuế cao hơn hoặc chi tiêu công thấp hơn để trang trải các nghĩa vụ nợ mà thế hệ hiện tại đã tạo ra. Tuy nhiên, tác động này có thể được giảm thiểu nếu nợ được sử dụng để tài trợ cho các khoản đầu tư tạo ra lợi ích kinh tế đủ lớn cho các thế hệ tương lai để bù đắp gánh nặng nợ (Diamond, 1965). Lý thuyết tương đương Ricardo (Ricardian Equivalence), do Robert Barro phát triển dựa trên ý tưởng của David Ricardo, lập luận rằng trong một số điều kiện nhất định (ví dụ: thị trường vốn hoàn hảo, các thế hệ quan tâm đến nhau), việc tài trợ chi tiêu công bằng nợ hay bằng thuế là tương đương nhau về mặt tác động kinh tế tổng thể, bởi vì các tác nhân kinh tế lý trí sẽ nhận thức được rằng nợ hôm nay có nghĩa là thuế cao hơn trong tương lai và sẽ điều chỉnh hành vi tiết kiệm của họ cho phù hợp (Barro, 1974). Tuy nhiên, các điều kiện tiên quyết của lý thuyết này thường không được đáp ứng đầy đủ trong thực tế, làm giảm tính ứng dụng trực tiếp của nó.

Mức nợ công cao cũng làm tăng rủi ro bất ổn kinh tế vĩ mô. Chi phí trả lãi cho khoản nợ tích lũy có thể trở thành một khoản mục chi tiêu ngân sách đáng kể, làm giảm không gian tài khóa (fiscal space) để chính phủ phản ứng linh hoạt với các cú sốc hoặc thực hiện các chính sách phát triển quan trọng (IMF, 2015). Khi tỷ lệ nợ trên GDP đạt đến một ngưỡng nhất định, niềm tin của thị trường vào khả năng trả nợ của chính phủ có thể suy giảm. Điều này có thể dẫn đến việc các nhà đầu tư đòi hỏi lãi suất cao hơn khi cho chính phủ vay, làm tăng chi phí trả nợ và có thể tạo ra vòng xoáy nợ không bền vững (debt spiral). Trong trường hợp cực đoan, nó có thể dẫn đến khủng hoảng nợ công, khi chính phủ mất khả năng vay nợ trên thị trường và có thể buộc phải tái cấu trúc nợ hoặc vỡ nợ (sovereign default) (Reinhart & Rogoff, 2009). Khủng hoảng nợ công có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế, bao gồm suy thoái sâu, khủng hoảng hệ thống tài chính và ảnh hưởng đến các quốc gia khác thông qua kênh tài chính và thương mại.

Mối quan hệ giữa nợ công và tăng trưởng kinh tế là một trong những chủ đề được nghiên cứu nhiều nhất. Nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã tìm thấy mối quan hệ phi tuyến tính giữa nợ công và tăng trưởng. Cụ thể, ở mức nợ thấp đến trung bình, nợ công có thể không có tác động tiêu cực đáng kể đến tăng trưởng, thậm chí có thể thúc đẩy tăng trưởng nếu được sử dụng để tài trợ cho đầu tư hiệu quả. Tuy nhiên, khi tỷ lệ nợ trên GDP vượt qua một ngưỡng nhất định, tác động tiêu cực trở nên rõ rệt hơn và nợ cao có thể kìm hãm tăng trưởng (Reinhart & Rogoff, 2010; Cecchetti, Mohanty, & Zampolli, 2011). Ngưỡng này có thể khác nhau giữa các quốc gia tùy thuộc vào các yếu tố như chất lượng thể chế, mức độ phát triển của thị trường tài chính, và cơ cấu nợ. Ví dụ, Reinhart và Rogoff (2010) ban đầu ước tính ngưỡng này là khoảng 90% GDP cho các nước phát triển, mặc dù các nghiên cứu sau này đã đưa ra các con số khác và nhấn mạnh sự quan trọng của bối cảnh cụ thể của từng quốc gia. Ảnh hưởng tiêu cực ở mức nợ cao có thể là do chi phí trả lãi cao làm giảm chi tiêu công hiệu quả, sự không chắc chắn về chính sách tài khóa trong tương lai (do rủi ro tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu), rủi ro bất ổn tài chính, và hiệu ứng lấn át đầu tư tư nhân (Panizza & Presbitero, 2013).

Ngoài ra, nợ công cũng có thể có tác động đến lạm phát. Thông thường, trong các nền kinh tế có chính sách tiền tệ đáng tin cậy và ngân hàng trung ương độc lập, nợ công không trực tiếp gây ra lạm phát. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, đặc biệt là khi nợ công rất cao và chính phủ gặp khó khăn trong việc huy động vốn trên thị trường, có thể nảy sinh áp lực để ngân hàng trung ương “tiền tệ hóa” nợ (monetize debt) bằng cách mua trái phiếu chính phủ và bơm tiền vào nền kinh tế. Việc in tiền để tài trợ cho thâm hụt ngân sách có thể dẫn đến lạm phát cao hoặc siêu lạm phát (Sargent & Wallace, 1981). Rủi ro này đặc biệt cao ở các quốc gia có thể chế yếu hoặc chính sách tài khóa và tiền tệ không phối hợp tốt. Hơn nữa, nợ bằng ngoại tệ cao có thể làm tăng rủi ro mất giá tiền tệ khi có cú sốc, từ đó làm tăng áp lực lạm phát thông qua kênh tỷ giá hối đoái (IMF, 2015).

Quản lý nợ công hiệu quả là yếu tố then chốt để giảm thiểu các rủi ro tiêu cực và tận dụng lợi ích tiềm năng của nợ. Điều này bao gồm việc xây dựng chiến lược nợ trung hạn rõ ràng, đa dạng hóa cơ cấu nợ (về kỳ hạn, loại tiền tệ, và chủ nợ), phát triển thị trường trái phiếu trong nước, và duy trì kỷ luật tài khóa để đảm bảo bền vững nợ trong dài hạn (Blanchard, Chancel, & Philippon, 2021). Bền vững nợ (debt sustainability) được định nghĩa là khả năng của chính phủ đáp ứng tất cả các nghĩa vụ nợ hiện tại và trong tương lai mà không cần thay đổi đáng kể chính sách tài khóa theo cách không mong muốn hoặc không khả thi về mặt kinh tế hoặc chính trị (ví dụ: cắt giảm chi tiêu đột ngột, tăng thuế mạnh, hoặc vỡ nợ) (IMF, 2002). Phân tích bền vững nợ thường dựa trên các chỉ số như tỷ lệ nợ trên GDP, tỷ lệ trả lãi trên doanh thu, và ước tính về động lực nợ trong tương lai dưới các kịch bản kinh tế khác nhau.

Bối cảnh kinh tế toàn cầu hiện nay, đặc biệt sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009 và đại dịch COVID-19, đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể của nợ công ở nhiều quốc gia, cả phát triển và đang phát triển. Mức nợ cao này đặt ra những thách thức mới cho việc quản lý nợ và duy trì bền vững tài khóa. Đối với các nền kinh tế đang phát triển, nợ công cao, đặc biệt là nợ nước ngoài, càng làm tăng tính dễ bị tổn thương trước các cú sốc bên ngoài, biến động tỷ giá hối đoái, và thay đổi tâm lý thị trường toàn cầu (World Bank, 2020). Đồng thời, môi trường lãi suất thấp kéo dài ở nhiều nền kinh tế tiên tiến trong những năm gần đây đã giúp giảm gánh nặng chi phí trả lãi cho các chính phủ, nhưng sự thay đổi gần đây trong chính sách tiền tệ (thắt chặt) đang làm tăng chi phí vay nợ trở lại, tiềm ẩn rủi ro cho các quốc gia có mức nợ cao (BIS, 2022).

Tóm lại, khái niệm nợ công liên quan đến các khoản vay của chính phủ để tài trợ cho hoạt động và đầu tư của mình. Ảnh hưởng kinh tế của nợ công là đa chiều và phụ thuộc vào nhiều yếu tố bối cảnh. Nợ công có thể đóng vai trò tích cực như một công cụ ổn định kinh tế vĩ mô và tài trợ cho đầu tư công tạo ra lợi ích dài hạn. Tuy nhiên, nếu không được quản lý cẩn thận, nợ công có thể dẫn đến hiệu ứng lấn át, giảm không gian tài khóa, tăng rủi ro bất ổn tài chính và khủng hoảng nợ, và kìm hãm tăng trưởng kinh tế, đặc biệt khi đạt đến mức quá cao. Việc phân tích ảnh hưởng của nợ công đòi hỏi phải xem xét không chỉ quy mô mà còn cả cơ cấu nợ, mục đích sử dụng vốn vay, chất lượng thể chế, và bối cảnh kinh tế vĩ mô cụ thể của từng quốc gia. Ở đây, các bạn có thể tham khảo thêm về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách nhà nước.
Thêm vào đó, bạn có thể tìm hiểu về vai trò của dịch vụ ngân hàng trong nền kinh tế hiện đại.

Kết luận

Nợ công là một công cụ tài chính quan trọng cho chính phủ, đóng vai trò thiết yếu trong việc tài trợ chi tiêu, đầu tư công và ổn định kinh tế, đặc biệt trong các giai đoạn khó khăn. Tuy nhiên, bài phân tích đã chỉ ra rằng việc tích lũy và quản lý nợ công không hiệu quả có thể gây ra những hệ lụy kinh tế vĩ mô nghiêm trọng. Các tác động tiêu cực bao gồm hiệu ứng lấn át đầu tư tư nhân, hạn chế không gian tài khóa, tăng rủi ro bất ổn tài chính và tiềm ẩn nguy cơ khủng hoảng nợ, đặc biệt khi tỷ lệ nợ trên GDP vượt qua ngưỡng bền vững. Mối quan hệ giữa nợ công và tăng trưởng kinh tế là phi tuyến tính và phức tạp, phụ thuộc vào cách thức nợ được sử dụng và đặc điểm thể chế của từng quốc gia. Do đó, việc duy trì kỷ luật tài khóa, quản lý nợ một cách chủ động và minh bạch, cùng với việc sử dụng nguồn vốn vay hiệu quả để thúc đẩy tăng trưởng bền vững, là vô cùng cần thiết để đảm bảo nợ công không trở thành gánh nặng cản trở sự phát triển kinh tế. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, các bạn có thể tham khảo khái niệm về phát triển.
Bên cạnh đó, một khía cạnh khác có liên quan là hiệu quả hoạt động khuyến mãi trong lĩnh vực kinh doanh.
Một yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến kinh tế là động cơ thúc đẩy tiêu dùng.
Ngoài ra, việc tìm hiểu về các hình thức tín dụng cũng sẽ giúp ích cho bạn.
Cuối cùng, để hiểu rõ hơn về hoạt động kinh doanh, bạn có thể tìm hiểu về khái niệm hộ sản xuất kinh doanh.

Tài liệu tham khảo

• Barro, R.J. (1974). Are Government Bonds Net Wealth?. Journal of Political Economy, 82(6), pp. 1095-1117.
• Barro, R.J. (1990). Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth. Journal of Political Economy, 98(5, Part 2), pp. S103-S125.
• Bernheim, B.D. (1989). A Neoclassical Perspective on Budget Deficits. Journal of Economic Perspectives, 3(2), pp. 55-72.
• BIS (Bank for International Settlements) (2022). Annual Economic Report 2022. Basel: BIS.
• Blanchard, O. (2017). Macroeconomics. 7th ed. Harlow: Pearson Education.
• Blanchard, O., Chancel, E., & Philippon, T. (2021). Public Debt and the Future. CEPR Policy Insight No. 110.
• Cecchetti, S.G., Mohanty, M.S., & Zampolli, F. (2011). The real effects of debt. BIS Working Papers No. 352. Basel: Bank for International Settlements.
• Diamond, P.A. (1965). National Debt in a Neoclassical Growth Model. The American Economic Review, 55(5), pp. 1126-1150.
• IMF (International Monetary Fund) (2002). Public Debt in Emerging Markets: Is it too High?. Washington, D.C.: IMF.
• IMF (International Monetary Fund) (2015). Understanding Public Debt: A Guide to the GFS Methodology. Washington, D.C.: IMF.
• Mankiw, N.G. (2020). Macroeconomics. 10th ed. New York, NY: Worth Publishers.
• Panizza, A., & Presbitero, A.F. (2013). Public Debt and Economic Growth: Is There a Causality?. Journal of Macroeconomics, 38, pp. 21-41.
• Reinhart, C.M., & Rogoff, K.S. (2009). This Time Is Different: Eight Centuries of Financial Folly. Princeton: Princeton University Press.
• Reinhart, C.M., & Rogoff, K.S.

Questions & Answers

Q&A

Báo giá dịch vụ viết thuê luận văn

Luận Văn A-Z  nhận làm trọn gói dịch vụ viết thuê luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ. Liên hệ ngay dịch vụ viết thuê luận văn của chúng tôi!

UY TÍN - CHUYÊN NGHIỆP - BẢO MẬT

Nhận báo giá Xem thêm