Quan niệm về đô thị hoá

Quá trình đô thị hoá là quá trình gắn kết chặt chẽ giữa sự phát triển của công nghiệp hóa và khoa học công nghệ với sự gia tăng dân số đô thị. Quan niệm về đô thị hoá rất đa dạng bởi vì đô thị hoá chứa đựng nhiều hiện tượng và biểu hiện khác nhau trong quá trình phát triển.

Đô thị hoá (Urbaniration) là quá trình phát triển đô thị trên cơ sở chuyển mục đích sử dụng đất từ các loại đất khác thành đất đô thị, gắn liền với quá trình tập trung dân cư vào các đô thị; là sự hình thành nhanh chóng các điểm dân cư đô thị trên cơ sở những thành tựu của nền kinh tế: sản xuất xã hội tăng trưởng cao và đời sống của người dân được cải thiện. Quá trình đô thị hoá gắn liền với quá trình CNH, HĐH đất nước, đó cũng là quá trình làm biến đổi sâu sắc về cơ cấu sản xuất, cơ cấu nghề nghiệp, cơ cấu tổ chức sinh hoạt xã hội, cơ cấu tổ chức không gian kiến trúc xây dựng từ dạng nông thôn sang dạng thành thị. Cũng có quan niệm cho rằng đô thị hoá là một quá trình mở rộng thêm ranh giới hành chính của các đô thị (được hiểu là quá trình tăng thêm diện tích đất đô thị trên cơ sở một đô thị sẵn có trước đó). Nó được thực hiện bằng sự sáp nhập các khu dân cư mới sống lân cận đô thị, hoặc bằng sự chinh phục dần dần không gian nông thôn lân cận để cho dân chúng sống và làm việc theo lối sống thành thị, theo yêu cầu của CNH, thương mại dịch vụ và giao dịch quốc tế.

[message type=”e.g. information, success”]Xem thêm: Đô thị là gì?[/message]

Tuy còn có những quan điểm khác nhau, nhưng điểm thống nhất chung đó là: đô thị hoá là kết quả của quá trình phát triển của lực lượng sản xuất gắn liền với quá trình hình thành và phát triển đô thị.

Quá trình đô thị hoá là quá trình phát triển về kinh tế, xã hội, văn hoá một cách toàn diện, gắn liền với sự phát triển của các lực lượng sản xuất, các hình thái về quan hệ xã hội và được các thành tựu của cách mạng khoa học kỹ thuật thúc đẩy. Trước đây mức độ đô thị hoá thường được tính bằng tỷ lệ % dân số đô thị so với tổng dân số toàn quốc hoặc vùng. Tuy nhiên, tỉ lệ phát triển dân số không phản ánh đầy đủ mức độ đô thị hoá của một quốc gia. Quá trình đô thị hoá diễn ra ở mỗi quốc gia không giống nhau do tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất của mỗi nước, đồng thời còn do đặc tính văn hoá, truyền thống dân tộc và tư duy chiến lược định hướng phát triển của từng chính phủ quyết định.

Đối với các nước đang phát triển, quá trình đô thị hoá diễn ra phức tạp hơn, cơ hội và thách thức cũng nhiều hơn và sự lựa chọn cũng khó khăn hơn. Đặc trưng của các nước đang phát triển là sự bùng nổ dân số và sự phát triển công nghiệp thấp kém. Để khắc phục hậu quả do việc xây dựng và phát triển đô thị không có được chiến lược định hướng đúng, sẽ phải trả giá không chỉ bằng chi phí đầu tư ban đầu, chi phí sửa chữa cải tạo mà còn gây ra hệ quả tất yếu của các chi phí xã hội khác: chi phí quản lý, chi phí cải tạo môi trường sôang, cơ cấu kinh tế, xã hội… và không thể khắc phục xong trong một vài thế hệ. Như thế chi phí cơ hội cho phát triển đô thị sẽ rất lớn, nếu không có sự đầu tư thích đáng, đồng bộ và lựa chọn chiến lược phát triển đúng đắn.

Có một số quan điểm cho rằng cần phải kiềm chế tốc độ đô thị hoá vì những hậu quả do nó mang lại cho xã hội là rất phức tạp: đất sản xuất nông nghiệp bị thu hẹp dần dẫn đến an ninh lương thực không được bảo đảm; nông dân bị thu hồi đất sản xuất sẽ trở thành một lực lượng lao động dư thừa đóng góp vào đội quân thất nghiệp gây mất ổn định xã hội. Tạo ra sự mất bình đẳng gây ra phân hoá có thể dẫn tới xung đột xã hội giữa thành thị và nông thôn; Bệnh đô thị như mật độ dân số đô thị dày đặc, giao thông ách tắc, nhà ở chật chội thiếu thốn, môi trường nhiễm bẩn cùng với các tệ nạn xã hội: ma tuý, băng đảng, cướp giật, trộm cắp… là những căn bệnh xã hội mãn tính của đô thị gây băng hoại các giá trị đạo đức truyền thống.… Tuy nhiên, quan điểm này có nhiều hạn chế và chỉ phản ánh những đô thị phát triển không có định hướng và không có tổ chức hoặc tổ chức quản lý quá kém. Thực tế cho thấy sức hấp dẫn của đô thị hoá chính là ở sự cải thiện rõ rệt về mức sống và khả năng tạo ra nhiều công ăn việc làm. Mật độ sử dụng đất sẽ giảm đi do khoa học kỹ thuật phát triển cộng với tiềm lực kinh tế mạnh. Nhà cao tầng và siêu cao tầng cũng là một sự lựa chọn góp phần làm giảm sức ép về đất đai ở trung tâm những đô thị cực lớn. Đại đa số các nước phát triển và một số quốc gia đang phát triển mạnh như Trung Quốc, Thái Lan… đều thực hiện chính sách trợ giá nông nghiệp và tăng cường đầu tư cho khu vực nông thôn, nhằm dần xoá bỏ sự chênh lệch quá lớn giữa nông thôn và thành thị nhờ có sự phát triển kinh tế rất cao của khu vực đô thị. Ví dụ ở Trung Quốc thu nhập bình quân đầu người ở đô thị vào năm 2003 là 6463 nhân dân tệ, ở các thành phố cực lớn là 11369 nhân dân tệ, trong khi thu nhập bình quân đầu người trong cả nước chỉ là 1500 nhân dân tệ. Theo thống kê của Chính phủ Trung Quốc, năm 2006 có tới khoảng 150 triệu lao động ở nông thôn đang làm việc tại các đô thị ở Trung Quốc.

Trong những năm vừa qua từ khi đất nước thống nhất đến những năm đầu đổi mới (thập kỷ 80 của thế kỷ XX) tỷ lệ đô thị hoá ở nước ta giữ mức thấp và ổn định vào khoảng 9 – 10%; đến nh÷ng năm cuối thập kỷ 90 của thế kỷ XX đạt khoảng 20%; đến năm 2000 tỉ lệ đó là 25%; năm 2003 đạt 28,5%. Theo dự báo đến năm 2010 tỉ lệ ĐTH ở nước ta đạt 29% và năm 2020 đạt 33%. Theo định hướng chiến lược phát triển đô thị của Chính phủ thì năm 2010 tỉ lệ đó là 33% và năm 2020 là 45%. Tăng trưởng kinh tế khu vực đô thị trung bình tăng 10-12%/ năm. Thu nhập bình quân đầu người tại các đô thị tăng nhanh, tại các đô thị lớn đạt khoảng 1000USD/năm và tại các đô thị trung bình đạt 500USD/năm vào năm 2005. Nguồn thu ngân sách từ đô thị trong đó tập trung là từ các thành phố lớn, chiếm tỉ lệ quan trọng trong cơ cấu nguồn thu ngân sách nhà nước, khẳng định vai trò của đô thị là động lực chủ yếu để thúc đẩy nhanh quá trình CNH, HĐH đất nước (mục tiêu phấn đấu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại như Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X đã đề ra).