Mục lục

Đánh giá thực trạng hiện đại hoá hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam

1. Thành công trong hiện đại hoá hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Những thành công to lớn sau hơn hai thập kỷ đổi mới, hiện đại hoá hoạt động ngân hàng đã làm thay đổi căn bản về chất hoạt động của hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Hành lang pháp lý trong hoạt động quản lý ngân hàng cũng như các hoạt động tác nghiệp để phát triển và vận hành các quy trình nghiệp vụ và sản phẩm dịch vụ mới dần từng bước được hoàn thiện theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế.

Công nghệ đã tạo nên một nền móng vững chắc để các ngân hàng Việt Nam trụ vững trong cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt những năm qua. Cũng chính công nghệ đã làm thay da, đổi thịt hệ thống NH Việt Nam vốn còn rất non trẻ và lạc hậu về kỹ thuật công nghệ. Với việc tuyệt đại bộ phận hoạt động nghiệp vụ đã được tin học hoá, tự động hoá, chất lượng hoạt động nghiệp vụ cũng như sản phẩm dịch vụ NH ngày càng được nâng cao. Về cơ bản, hoạt động ngân hàng được tập trung hoá về hội sở chính. Tầm quản lý cũng như thông tin quản lý của các nhà quản trị NH ngày càng được cải thiện.

Những thành quả lớn từ sự phát triển của hệ thống thanh toán qua ngân hàng đã khắc phục hoàn toàn tình trạng ứ đọng vốn thanh toán, tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh của tất cả các thành phần kinh tế. Cũng nhờ những thành tựu công nghệ mà uy tín của ngành ngân hàng đang được nâng lên do các dịch vụ thuận lợi, đặc biệt thanh toán qua NH nhanh chóng và an toàn.

[message type=”e.g. information, success”]Xem thêm : Các nhân tố ảnh hưởng đến hiện đại hoá hoạt động của NHTM[/message]

Quan trọng hơn là trong bối cảnh hội nhập kinh tế thế giới, cùng với những thành quả khác, ngành ngân hàng đã tạo dựng được một hành trang công nghệ có thể sánh kịp với các NH bạn trong khu vực. Với nền tảng công nghệ đã có, nhiều NH Việt Nam đã có thể bình đẳng bắt tay với các NH trong khu vực thực hiện các dịch vụ đa năng giữa các NH với nhau thông qua hệ thống mạng công nghệ thông tin. Nhiều dịch vụ mới đã được triển khai trên diện rộng mang lại tiện ích cho KH: ATM, E- Banking, Internet Banking, Home Banking… đã được các NH triển khai áp dụng.

Có được những thành công trên, trước hết là nhờ sự nhạy cảm, nhận thức sớm, xây dựng kế hoạch hoàn thiện và chỉ đạo triển khai thực hiện triệt để và có hiệu quả của các thế hệ lãnh đạo ngành NH. Từ rất sớm các lãnh đạo cao nhất của ngành đã coi công nghệ là một trong những mũi nhọn đột phá để đổi mới hoạt động ngân hàng. Kế hoạch xây dựng và phát triển công nghệ thông tin 1990 -2000 là kế hoạch đầu tiên của ngành ngân hàng được Thống đốc phê duyệt và cho triển khai thực hiện từ tháng 10 năm 1990. Từ kế hoạch đó hàng năm và năm năm lại có tổng kết đánh giá rút kinh nghiện để triển khai kế hoạch tiếp theo. Nhờ xác định được bước đi đúng mà công nghệ thông tin NH sau hơn hai thập kỷ phát triển đã đạt được những thành tựu lớn. Tiếp sức cho kế hoạch của ngành, những chỉ thị, nghị quyết của Đảng và Chính phủ luôn được ngành ngân hàng đón nhận và triển khai triệt để trong toàn ngành. Những thành công về đổi mới công nghệ mà ngành NH có sự đóng góp hiệu quả của ngân hàng Thế giới qua dự án Hiện đại hoá ngân hàng và hệ thống thanh toán. Nhờ thành công của dự án, những ngân hàng lớn ở Việt nam đã có được một nền tảng công nghệ hiện đại, đội ngũ cán bộ kỹ thuật, cán bộ quản lý dự án, cán bộ nghiệp vụ của các ngân hàng tham gia dự án đã trưởng thành lên rất nhiều.

2. Hạn chế trong hiện đại hoá hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Tuy nhiên đứng trước những thử thách mới, tiến trình hiện đại hoá hoạt động của các NHTM Việt Nam cần được hoàn thiện hơn và phát triển nhanh hơn. Những thành công bước đầu đáng khích lệ nhưng quá trình hiện đại hoá hoạt động của các NHTM Việt Nam vẫn tồn tại những hạn chế, bất cập.

Quá trình thay đổi các quy định pháp lý về hoạt động ngân hàng đã diễn ra khá nhanh chóng, đặc biệt trước sức ép của hội nhập kinh tế quốc tế mà hội nhập ngành ngân hàng tài chính được coi là điều kiện tiên quyết. Song, trong lĩnh vực này, vẫn tồn tại một khoảng cách đáng kể giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và trên toàn thế giới. Cơ sở pháp lý cho công nghệ ngân hàng hiện đại đã được chú trọng xây dựng phù hợp với ứng dụng công nghệ mới theo chuẩn quốc tế nhưng chưa đầy đủ và thiếu đồng bộ. Nhiều nội dung chưa được các luật hiện hành hỗ trợ nên các quy chế nghiệp vụ mới đôi khi chỉ dừng lại trong phạm vi luật hiện hành cho phép, không phù hợp với phương thức giao dịch điện tử, hạn chế rất nhiều cho tận dụng thế mạnh của công nghệ mới.

Cũng cần đề cập đến ý thức chấp hành các qui trình, qui phạm vận hành hệ thống nghiệp vụ ngân hàng dựa trên nền tảng công nghệ thông tin ở nhiều cán bộ nghiệp vụ ngân hàng là đáng báo động. Từ nhận thức chưa đầy đủ mà nhiều bộ phận nghiệp vụ ở một số NHTM, cán bộ tự do trao khoá mật mã cho nhau để làm hộ nhiều công việc đã được phân quyền. Họ chưa nhận thức được khoá mật mã phải cần bảo quản nghiêm ngặt như khoá két tiền, mất khoá mật mã là có thể mất tiền… Chính sự không chấp hành đầy đủ các quy định này nên tại một số chi nhánh NHTM đã xẩy ra những rủi ro đáng tiếc. Đi đôi với việc hoàn thiện các qui chế nghiệp vụ làm nền tảng pháp lý cho phát triển và ứng dụng công nghệ, các NH cũng cần chú trọng công tác giáo dục, phổ biến kỹ các quy định, qui trình để mọi thành viên tham gia phải chấp hành nghiêm.

Dịch vụ ngân hàng của các NHTM còn khá đơn điệu, tiện ích còn hạn chế, chưa tạo thuận lợi và bình đẳng cho KH thuộc các thành phần kinh tế trong việc tiếp cận và sử dụng dịch vụ KH. Nhìn chung, tín dụng vẫn là hoạt động kinh doanh chủ yếu tạo thu nhập cho các ngân hàng, các nghiệp vụ như môi giới, thanh toán dịch vụ qua ngân hàng, môi giới kinh doanh, tư vấn dự án chưa phát triển. Cho vay theo chỉ định của Nhà nước còn chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu tín dụng của NHTM nhà nước. Việc mở rộng tín dụng cho khu vực kinh tế ngoài quốc doanh đã có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn vướng mắc. Hầu hết các chủ trang trại và các công ty tư nhân khó tiếp cận được với nguồn vốn NH và vẫn phải huy động vốn bằng các hình thức khác.

Sự phát triển không đồng đều về công nghệ giữa các NHTM đang cản trở việc ứng dụng các bài toán nghiệp vụ mang tính toàn ngành, rất khó khăn cho việc liên kết các hệ thống với nhau nhằm hợp tác khai thác các dịch vụ lẫn nhau. Mặt khác do tính không đồng đều cũng gây khó khăn cho việc xây dựng các cơ chế nghiệp vụ thống nhất, dẫn đến đôi khi phải thực hiện giải pháp thiếu hoàn chỉnh, giữa thủ công và tự động. Nhiều NHTM đã đạt được trình độ công nghệ tiên tiến, nhưng vẫn còn những NHTM đang phải sử dụng vận hành những hệ thống rất lạc hậu. Nguyên nhân của sự không đồng đều này có nhiều, nhưng hai yếu tố chính là thiếu vốn đầu tư và số lượng, trình độ, năng lực cán bộ kỹ thuật công nghệ thông tin của các ngân hàng này là cơ bản. Bởi các NHTM nhỏ chưa đủ khả năng tài chính để đầu tư hiện đại hoá công nghệ cho chính mình. Khó khăn này có thể giải quyết bằng sự hỗ trợ nhiều mặt của các ngân hàng bạn trên cơ sở liên kết, hợp tác với tinh thần người đi trước dẫn giắt người đi sau, mặt khác chính các NHTM đi sau phải chủ động tìm giải pháp thích hợp cho mình. Không thể để tình trạng này kéo dài, hậu quả của nó mang lại sẽ là nặng nề, đôi khi dẫn đến các ngân hàng lạc hậu về công nghệ không còn sức cạnh tranh trên môi trường các dịch vụ hiện đại đang là thách thức tất yếu.

Cơ sở hạ tầng viễn thông quốc gia đã được nâng cấp cải thiện nhiều nhưng so với yêu cầu ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động ngân hàng thì chưa đáp ứng kịp.

Đội ngũ cán bộ ngân hàng khá đông nhưng trình độ chuyên môn nghiệp vụ chưa đáp ứng các yêu cầu trong quá trình hội nhập. Thiếu hệ thống khuyến khích hợp lý để thu hút nhân tài và áp dụng công nghệ hiện đại. Đặc biệt, đội ngũ cán bộ CNTT ngân hàng đã được tăng thêm cả số lượng và chất lượng, nhưng so với nhu cầu có thể nói là chưa đáp ứng. Đây là vấn đề cốt lõi quyết định sự thành công và phát triển bền vững đối với công nghệ ngân hàng. Các chính sách tuyển dụng, đãi ngộ, sử dụng… cũng cần được nghiên cứu chỉnh sửa hợp lý nhằm thu hút được nhân tài phục vụ lâu dài cho ngành ngân hàng không những là công việc trước mắt mà nó có ý nghĩa lâu dài trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực NH.

Cơ cấu tổ chức trong nội bộ nhiều NHTM còn lạc hậu, không phù hợp với chuẩn mực quản lý hiện đại đã được áp dụng phổ biến nhiều năm nay ở các nước. Phần lớn các NHTM thiếu chiến lược kinh doanh hiệu quả và bền vững. Hoạt động kiểm tra kiểm toán nội bộ còn yếu, thiếu tính độc lập.

Trong thời gian tới, hiện đại hoá hoạt động ngân hàng tiếp tục được triển khai mạnh mẽ với bốn chủ đề chính: (i) Quản trị rủi ro; (ii) An toàn bảo mật trong hoạt động ngân hàng; (iii) Hệ thống ngân hàng lõi core banking thế hệ mới và quản trị hoạt động kinh doanh ngân hàng; và (iv) Nâng cấp và mở rộng hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt [115].