Mục lục

Vấn đề lao động theo học thuyết Mác

Lao động có ý thức và có mục đích, theo Mác, là cơ sở thực tiễn tạo ra mọi vấn đề và phương hướng giải quyết những vấn đề nói trên.

Lao động là vấn đề trung tâm trong học thuyết Mác

– Mác khuyên rằng : “để con người tư duy, hành động, xây dựng tính hiện thực của mình, với tư cách là con người đã thoát khỏi ảo tưởng và đạt đến tuổi có lý trí; để con người vận động xung quanh mình, nghĩa là vận động xung quanh cái mặt trời thật sự của mình”

– Lao động có ý thức và có mục đích, theo Mác, là cơ sở thực tiễn tạo ra mọi vấn đề và phương hướng giải quyết những vấn đề nói trên. Với hình thức lao động đó, con người chẳng những chiếm hữu tự nhiên mà còn qua đó “làm thay đổi bản tính của con người”, nghĩa là “phát triển những tiềm lực đang ngái ngủ trong bản tính đó và bắt sự hoạt động của những tiềm lực ấy phải phục tùng quyền lực của mình”. Đó chính là những hoạt động mang tính giống loài của con người mà với những hoạt động ấy, con nguời

Thực tiễn lao động có ý thức là gạch nối con người với tự nhiên: ngoài thực tiễn ấy ra thì sẽ không còn có cái gì khác, đó chính là điểm cốt tử trong tư tưởng của Mác.

“Một bên là con người và lao động con người, bên kia là tự nhiên và vật liệu của tự nhiên – thế là đủ”, vì vậy “chúng ta không cần phải xét người lao động trong mối quan hệ với những người lao động khác” .Nói lao động có ý thức vì thế cũng có nghĩa là nói đến bản chất nội tại của con người với tư cách là một loài người định nghĩa mình như là một chủ thể sáng tạo và tự do

– Trong khi phân tích quy trình chung về sản xuất của loài người, Mác cũng hay nói đến mối quan hệ giữa các khái niệm mà ông gọi là lao động tất yếu với lao động thặng dư. Lao động tất yếu, theo Mác, chính là thời gian lao động xã hội cần thiết để người lao động sản xuất ra một sản phẩm tiêu dùng nào đó cho xã hội: giá trị sử dụng của sản phẩm ấy, theo sự trình bày của Mác, không phải chỉ là kết quả của thời gian cụ thể mà người sản xuất đã bỏ ra mà còn là kết quả tổng hợp của cả một trình độ về sức sản xuất nào đó: sức sản xuất càng cao, trình độ tổ chức sản xuất càng khoa học, hợp lý thì thời gian lao động tất yếu càng giảm, người sản xuất càng có nhiều thì giờ rỗi rảnh để phát triển toàn diện cuộc sống của mình đồng thời với những kết quả của sự phát triển do sức sản xuất ấy tạo ra. Nhưng theo Mác nếu mục đích sản xuất chỉ dừng lại ở phạm vi hạn hẹp ấy thì xã hội cũng không thể nào phát triển được, vì thế giả định về một nền sản xuất chỉ đủ phục vụ cho sự tiêu dùng của những người sản xuất là hoàn toàn không thích hợp với những xã hội phát triển, không thể tạo ra được một sức sản xuất cao để xã hội ấy phát triển. Muốn phát triển, ngoài việc cần phải có một số thời gian lao động tạo ra tiêu dùng (phục hồi sức lao động đã tiêu hao), người ta còn phải tiến hành hình thức lao động gọi là dôi ra (lao động thặng dư) tạo thêm của cải, hoặc là để dành đối phó với những bất trắc có thể gặp phải, nuôi nấng những nguời già cả, thất nghiệp, chưa có việc làm, góp phần vào công ích xã hội, và quan trọng nhất là tích luỹ tạo vốn để mở rộng sản xuất v.v…Đối với những xã hội muốn phát triển nhanh thì sự tích luỹ lao động thặng dư ấy càng phải được tiến hành trên phạm vi rộng lớn, khắp xã hội, đi song song với việc cải tiến không ngừng sức sản xuất và trình độ hợp lý hoá sản xuất, miễn là những hình thức tích luỹ ấy được thực hiện theo chiều hướng phù hợp với bản chất của con người: con người với tư cách là xã hội loài người thống trị được những sản phẩm do mình làm ra, không bị những sản phẩm ấy chi phối. Thứ lao động thặng dư mang tính xã hội để phục vụ cho nhu cầu tái sản xuất đó chính là “quỹ tái sản xuất” bắt buộc phải là sở hữu của một cộng đồng mà Mác gọi là “liên minh những người tự do”. Theo Mác, chỉ có trong quá trình cải biến không ngừng trình độ sản xuất theo phương hướng đó, loài người mới tạo ra được một thế giới phù hợp với bản chất đích thực của mình: một thế giới đã được nhân hoá mang tính phổ biến, trong đó con người có thể sử dụng được thời gian tự do do sức sản xuất mang lại để phát triển những tiềm lực sáng tạo trong bản thân.