Probiotics là gì?

Dược sĩ Lê-văn-Nhân

Theo nghĩa gốc, “biotic” hay “biosis” từ chữ “life” là đời sống, và “pro” là thân thiện, nên probiotics có thể dịch sát là cái gì thân thiện với đời sống con người. Định nghĩa sát hơn, là chất bổ sung dinh dưỡng chứa những vi khuẩn hay vi nấm có ích. Theo định nghĩa của tổ chức lương nông quốc tế hay tổ chức y tế thế giới, probiotic là những vi sinh vật còn sống khi đưa vào cơ thể một lượng đầy đủ sẽ có lợi cho sức khỏe của ký chủ.

Nhiều bài quảng cáo về các sản phẩm probiotic, nhưng chúng tôi xin giới thiệu bài đăng trên báo của bác sĩ gia đình Hoa-kỳ số tháng 11 năm nay, có nhiều điều tin cậy hơn.
Probiotics là những vi sinh vật có thể giúp ích cho một số tình trạng sức khỏe như tiêu chảy do dùng kháng sinh, tiêu chảy do nhiễm trùng, hội chứng ruột bị kích thích và viêm da do dị ứng ở trẻ em có nguy cơ dị ứng
Vì có nhiều cơ chế tác dụng, nhiều probiotic khác nhau có những ứng dụng cho nhiều bệnh khác nhau. Vi khuẩn dùng rộng rải nhất và được thử nghiệm lâm sàng nhiều nhất, là các loại Lactobacillus (như L. acidophilus, L. rhamnosus, L. bulgaricus, L. reuteri và L. casei); nhiều chủng Bifidobacterium và Saccharomyces boulardii là những vi nấm không gây bệnh.
Muốn có hiệu quả, chủng probiotic phải đề kháng acid và mật để có thể đi qua phần trên hệ tiêu hóa mà không mất cường độ sinh học. Tuy nhiên, ngay cả những vi khuẩn mạnh nhất, cũng cần phải dùng đều đặn để giữ cho vi khuẩn sinh sôi được trong ruột và thường không mọc từ mẫu phân sau khi uống probiotic 1 đến 2 tuần,
Probiotic được xem vừa an toàn vừa công hiệu để phòng ngừa và điều trị tiêu chảy do kháng sinh và tiêu chảy do nhiễm trùng. Cơ chế tác dụng khả dĩ có thể là kết hợp tranh chỗ trực tiếp với vi trùng gây bệnh trong ruột và điều hòa và tăng cường hệ miễn nhiễm.

Những ứng dụng khác có chứng cứ nghiên cứu gồm thuyên giảm triệu chứng đường ruột của hội chứng ruột bị kích thích và điều trị viêm da dị ứng ở các em bé.
Những ứng dụng khác chưa có chứng cứ nghiên cứu như nhiễm nấm âm đạo, nhiễm Helicobacter pylori ở dạ dày, bệnh viêm ruột, và nhiễm trùng phần trên đường hô hấp.
Liều lượng dùng trong các nghiên cứu lâm sàng, thông thường từ 5 đến 10 tỷ đơn vị tạo khuẩn lạc (colony-forming units) mỗi ngày cho trẻ em và từ 10 đến 20 đơn vị tạo khuẩn lạc cho người lớn, mặc dầu những liều này biến đổi tùy theo vi khuẩn đặc biệt nào đó hay dùng kết hợp. Trong phần lớn nghiên cứu, liều S. boulardii trong khoản 250 đến 500 mg/ngày.
Probiotic không thấy báo cáo gây tương tác. Tác dụng phụ thường gặp nhẹ và tự giới hạn, gồm đầy bụng và hơi khó chịu ở vùng bụng. Nhiễm khuẩn và tác dụng phụ khác ít khi xảy ra, và thường chỉ báo cáo với những ký chủ bệnh trầm trọng hay suy yếu hệ miển nhiễm và ở trẻ em với hội chứng ruột ngắn (short-gut), do đó probiotics không được dùng cho người có hệ miễn nhiễm quá suy yếu.
Probiotics bán dưới dạng viên nang, bột, viên nén, dạng lỏng hay trộn với thức ăn.
Sau đây là những lời khuyên lâm sàng với mức độ chứng cứ, A tốt hơn B.
* Probiotics có thể giúp ngừa tiêu chảy do kháng sinh (mức chứng cứ A). Với chỉ định này, dùng S. boulardii và L. rhamnosus GG được chứng cứ hổ trợ mạnh nhất.
* Trong một phân tích meta mới đây, probiotics giảm nguy cơ phát sinh tiêu chảy do kháng sinh 52%, và lợi ích cao nhất điều trị bằng probiotic bắt đầu trong vòng 72 giờ sau khi bắt đầu kháng sinh.
* Trong tất cả trường hợp tiêu chảy do nhiễm trùng, điều trị bằng probiotics có thể giảm thời gian bệnh cũng như mức độ trầm trọng của bệnh, dựa trên hồi cứu lớn của Cochrane và phân tích meta gồm cả nghiên cứu tiêu chảy do siêu vi và tiêu chảy ở người đi du lịch (mức chứng cứ A).
* Trong phần tái thẩm định này, probiotics liên quan đến giảm đáng kể (34%) nguy cơ tiêu chảy trong 3 ngày, và thời gian tiêu chảy trung bình giảm khoảng 30 giờ, tác giả nghiên cứu kết luận probiotics có thể hữu dụng khi dùng kèm với cấp nước trở lại cho bệnh nhân, khi điều trị tiêu chảy cấp do nhiễm trùng ở người lớn và trẻ em.
* Với bệnh nhân có hội chứng kích thích ruột, điều trị probiotic có thể giảm cơn đau và thình bụng, dựa trên những nghiên cứu nhỏ (mức chứng cứ B).
* Với trẻ em có nguy cơ dị ứng, probiotics có thể giúp ngừa viêm da dị ứng (mức chứng cứ B), và vài chứng cứ sơ khởi gợi ý triệu chứng này có thể đáp ứng với điều trị bằng probiotics.

Mặc dầu Việt-nam đã có những phòng thí nghiệm phát triển kỹ nghệ sinh học, nhưng chưa thấy nơi nào sản xuất các vi sinh dùng cho probiotics, và bộ y tế cũng chưa cho một bảng đánh giá những sản phẩm probiotics ở thị trường Việt-nam, không phải hàng ngoại nhập nào cũng có đủ phẩm chất tin cậy.

Những người không muốn uống viên probiotics, có thể ăn ya-ua (yogurt).