Nguyên nhân của hoạt động chuyển giá của các công ty đa quốc gia

a) Nguyên nhân khách quan

• Xuất phát từ quyền tự do định đoạt trong kinh doanh, ngành nghề, mặt hàng mà pháp luật không cấm. Các chủ thể kinh tế hoàn toàn có quyền quyết định giá cả của các giao dịch, do đó họ hoàn toàn có quyền mua hay bán hàng hóa, sản phẩm dịch vụ với giá mong muốn [50, tr.4]. Nguyên nhân này khiến cho đa số hoạt động chuyển giá của các MNCs, của các bên có quan hệ liên kết là “hợp pháp”, gây ra khó khăn cho công tác kiểm soát chuyển giá

• Quá trình toàn cầu hóa mạnh mẽ về mọi mặt trong bối cảnh hiện nay là tác nhân gây ảnh hưởng buộc Chính phủ các nước phải mở của nền kinh tế để hàng hóa, sản phẩm dịch vụ, vốn… được tự do lưu thông. Điều này tạo ra sự thuận lợi cho các MNCs mở rộng hoạt động kinh doanh theo hình thức thành lập các chi nhánh, công ty con ở nước ngoài, tạo ra các ‘mắt xích” để thực hiện chuyển giá

• Tồn tại sự khác biệt mang tính khách quan về chính sách thuế; sự khác biệt về chế độ hạch toán kế toán và kiểm toán của các quốc gia do những đặc điểm khác biệt về kinh tế xã hội cũng như chiến lược thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài của các quốc gia [21]. Vì vậy, chênh lệch mức độ điều tiết thuế giữa các quốc gia, chênh lệch mức độ ưu đãi doanh nghiệp giữa các vùng miền của một quốc gia cũng như các vấn đề khác biệt về kế toán kiểm toán là hoàn toàn có thể xảy ra, tạo cơ hội cho các MNCs xây dựng chiến lược chuyển giá

• Trên thế giới tồn tại nhiều quốc gia tự biến mình thành các thiên đường thuế, nơi mà thủ tục thành lập doanh nghiệp hết sức dễ dàng, mức thuế thu nhập doanh nghiệp rất thấp thậm chí bằng 0; cam kết giữ bí mật thương mại, bí mật tài chính… chỉ với mục đích tăng cường thu hút các MNCs đăng ký lập công ty, chuyển lợi nhuận thu được trên toàn cầu về nơi có thuế suất thấp để giảm nghĩa vụ thuế

• Kiểm soát chuyển giá gặp khó khăn là một tất yếu khách quan vì hoạt động của các MNCs, các công ty quốc gia vượt ra ngoài kiểm soát của một quốc gia. Trong khi đó, hiện nay sự phối hợp giữa cơ quan Chính phủ của các nước còn chưa chặt chẽ, làm cho hoạt động chuyển giá có điều kiện tồn tại và phát triển.

b) Nguyên nhân chủ quan

• Cơ chế chính sách cũng như khung pháp lý về kiểm soát hoạt động chuyển giá của nhiều quốc gia chưa hoàn thiện, đặc biệt là ở các quốc gia đang và chậm phát triển.

• Trình độ quản trị doanh nghiệp, quản trị tài chính của các MNCs ở mức rất cao. MNCs có tiềm lực kinh tế hùng mạnh, có đội ngũ các nhà quản trị và phân tích tài chính giỏi, chuyên nghiệp, có thể che đậy hoạt động chuyển giá một cách hết sức tinh vi. Đối lập với điều này, ở nhiều quốc gia tiếp nhận đầu tư, trình độ của cán bộ nhà nước về tài chính, hải quan, thuế, khoa học công nghệ… còn tồn tại nhiều hạn chế.

• Các công ty đa quốc gia có tiềm lực tài chính, sẵn sàng thực hiện “vận động hàng lang” (lobby) với giới chức và các nhà lập pháp ở các quốc gia phát triển, từ đó tạo ra môi trường thể chế chính sách thuận lợi, đưa chuyển giá thành hoạt động né thuế hợp pháp [21]. Điều này tồn tại ngay tại Hoa Kỳ hay nhiều quốc gia Tây Âu phát triển, dù có quy định pháp lý đầy đủ, mạnh mẽ và nghiêm khắc, có cán bộ thuế quốc tế có trình độ cao nhưng không thể ngăn chặn hoàn toàn hoạt động trốn thuế qua chuyển giá.

• Các MNCs còn nhận được sự hỗ trợ của các công ty kiểm toán hàng đầu, khiến việc đấu tranh kiểm soát chuyển giá hết sức khó khăn [21]. Các công ty kiểm toán lớn như Deloitte, E&Y; KPMG… đều có bộ phận tư vấn chuyển giá và dịch vụ hỗ trợ chuyển giá cho các doanh nghiệp, giúp hoạt động chuyển giá được thực hiện dựa trên các nguyên tắc vững chắc và có thể bảo vệ được.

Nguyên nhân của hoạt động chuyển giá của các công ty đa quốc gia