Lý thuyết về chuỗi giá trị

Theo tài liệu nghiên cứu về chuỗi giá trị của Kaplinsky (2000), chuỗi giá trị bao gồm các hoạt động cần thiết của một chu trình sản xuất sản phẩm hoặc dịch vụ kể từ giai đoạn nghiên cứu sáng chế, qua các giai đoạn khác nhau của quá trình sản xuất, phân phối đến ngƣời tiêu dùng cuối cùng, cũng nhƣ xử lý rác thải sau khi sử dụng.

Nhƣ vậy có thể hiểu về chuỗi giá trị là tập hợp các giá trị đƣợc tạo ra từ các giai đoạn của quá trình sản xuất một sản phẩm hay dịch vụ, từ khâu nghiên cứu phát triển, thiết kế, cung cấp đầu vào, sản xuất, marketing và phân phối tới ngƣời tiêu dùng cuối cùng. Nếu một chuỗi giá trị của một sản phẩm hay dịch vụ diễn ra qua nhiều nƣớc trên phạm vi toàn cầu thì chuỗi giá trị đó đƣợc gọi là chuỗi giá trị toàn cầu.

Từ lý thuyết về chuỗi giá trị, Gereffi (2001) đã xây dựng lý thuyết về chuỗi cung ứng, ông cho rằng có hai yếu tố liên quan đến việc tạo ra giá trị hay quyết định dạng chuỗi cung ứng của một ngành. Thứ nhất là chuỗi cung ứng do phía cung tạo ra. Đây là những chuỗi hàng hóa mà trong đó tác nhân chính các nhà sản xuất lớn, thƣờng là những nhà sản xuất xuyên quốc gia hợp nhất theo chiều dọc đóng vai trò trung tâm trong việc phối hợp các mạng lƣới sản xuất quốc tế. Các ngành công nghiệp thâm dụng vốn và công nghệ nhƣ sản xuất xe hơi, máy bay, điện tử là đặc trƣng của chuỗi cung ứng do phía cung quyết định. Thứ hai là chuỗi cung ứng do phía cầu hay ngƣời mua quyết định. Đây là đặc trƣng của những ngành công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng thâm dụng lao động nhƣ ngành may mặc, giày dép, và các hàng thủ công khác. Các nhà bán lẻ lớn, các nhà buôn và các nhà sản xuất có thƣơng hiệu là những tác nhân chính đóng vai trò cốt yếu trong việc hình thành các mạng lƣới sản xuất đƣợc phân cấp tại nhiều quốc gia xuất khẩu. Đặc điểm chính của chuỗi giá trị do ngƣời mua quyết định là sự hợp nhất theo mạng lƣới để thúc đẩy sự phát triển của các
khu chế xuất và thực hiện thuê gia công toàn cầu của các nhà bán lẻ.

Ngành dệt may là một minh họa kinh điển của chuỗi giá trị do ngƣời mua quyết định, việc tạo ra sản phẩm cuối cùng phải qua nhiều công đoạn và hoạt động sản xuất thƣờng đƣợc tiến hành ở nhiều nƣớc. Trong đó các nhà sản xuất với thƣơng hiệu nổi tiếng, các nhà buôn, nhà bán lẻ lớn đóng vai trò then chốt trong việc thiết lập mạng lƣới sản xuất và định hình việc tiêu thụ hàng loạt thông qua các thƣơng hiệu mạnh và sự phụ thuộc của chúng vào những chiến lƣợc thuê gia công toàn cầu nhằm thỏa mãn nhu cầu này (Gereffi, 1999).

Nghiên cứu sẽ dựa vào phân tích đặc điểm của từng mắt xích trong chuỗi giá trị hàng dệt may để xác định hiện nay các doanh nghiệp Việt Nam đang chủ yếu tham gia vào mắt xích nào. Đồng thời phải xác định đƣợc từng mắt xích tạo ra giá trị nhƣ thế nào để từ đó tìm ra phƣơng cách vận dụng những tài nguyên và nguồn lực phù hợp để ngành dệt may Việt Nam có thể thâm nhập vào các mắt xích tạo ra giá trị cao. Lý thuyết đƣờng cong nụ cƣời về hình thái các hoạt động sản xuất sẽ góp phần xác định các mắt xích nào tạo ra giá trị gia tăng cao, thấp để có chiến lƣợc đầu tƣ phù hợp.