“Đánh cắp bí mật kinh doanh của Coca-cola” và thực trạng bảo hộ bí mật kinh doanh tại Việt Nam

Tóm tắt vụ việc “Đánh cắp bí mật kinh doanh của Coca-cola” :

Một ngày đẹp trời trong tháng 5/2006, văn phòng của Pepsi Cola ở Purchase, New York (Mỹ) nhận được một bức thư đựng trong chiếc phong bì chính thức của Coca-Cola. Đáng chú ý hơn rất nhiều logo của “đối thủ” in trên chiếc phong bì là nội dung bên trong: Một người với danh xưng “Dirk”, tự nhận là một nhân viên cấp cao của Coca-Cola có “thiện chí” cung cấp cho Pepsi Cola những “thông tin tối mật” của Coca-Cola.

Không lâu sau, ngày 19/5/2006, văn phòng của Coca-Cola ở Atlanta (Mỹ) đã nhận được từ Pepsi Cola bức thư đặc biệt này, cả chiếc phong bì chính thức của tập đoàn. Ban lãnh đạo của Coca-Cola tá hỏa và ngay lập tức nhờ Cục điều tra liên bang (FBI) vào cuộc truy tìm “con ong trong tay áo”.

FBI cử một nhân viên giả làm người được Pepsi Cola giao trọng trách thực hiện thương vụ với “Dirk”. Chẳng mấy khó khăn, FBI đã xác định được “Dirk” thực ra là Ibrahim Dimson, sống tại quận Bronx, New York. Còn “sợi dây liên hệ” giữa Dimson với tập đoàn nước giải khát lớn nhất thế giới là… Joya Williams, 41 tuổi, trợ lý của Giám đốc thương hiệu toàn cầu của Coca-Cola – ông Javier Sanchez Lamelas. Lẽ tất nhiên, Williams bị đưa vào tầm ngắm của cả FBI và lực lượng an ninh của Coca-Cola.

Trong khi đó, không hề hay biết mặt nạ đã bị lột, Dimson đã chuyển qua e-mail cho nhân viên FBI “lô hàng” đầu tiên: 14 trang tài liệu đóng dấu “tuyệt mật”. Số tài liệu này được Coca-Cola xác định là thật và chứa đầy những bí mật kinh doanh của tập đoàn. Lợi nhuận mà “Dirk” thu được từ lô hàng đầu tiên là 10.000 USD.

“Thừa thắng xông lên”, “Dirk” lại chào hàng mẫu sản phẩm mới của Coca-Cola và ra giá 75.000 USD. Cùng thời gian này, camera an ninh đã ghi lại được các hình ảnh Williams lục lọi hồ sơ trên bàn làm việc của sếp và lấy một lon nước ngọt – mẫu sản phẩm mới cho vào túi.
Ngày 16/6/2006, nhân viên mật của FBI hẹn gặp “Dirk” tại sân bay quốc tế Hartfield-Jackson ở Atlanta. “Dirk” giao tài liệu cùng mẫu sản phẩm cho “người mua” và nhận lại 30.000 USD tiền mặt kèm lời hứa sẽ thanh toán nốt 45.000 USD.
Cá đã vào nhưng FBI chưa vội cất vó. Để “Dirk” ra về bình thường, FBI đã phát hiện thêm một nhân vật trong đường dây gián điệp kinh tế này. Đó là Edmund Duhaney – kẻ đưa đón “Dirk” đến Hartfield-Jackson để giao hàng và là bạn vong niên của Williams.
Hơn chục ngày sau, ngày 27/6/2006, nhân viên FBI lại liên lạc với “Dirk”, tỏ ý muốn mua nốt số thông tin bí mật còn lại với giá 1,5 triệu USD và được “Dirk” đồng ý. Ngay trong hôm đó, FBI phát hiện một tài khoản ngân hàng được mở đứng tên Dimson và Duhaney.

Kết cục của lần mua bán thứ 3 này là cả Williams, Dimson và Duhaney bị tống giam chờ ngày ra hầu tòa. Vụ việc bị phơi bày ra ánh sáng đã làm chấn động giới kinh doanh Mỹ và thế giới.

Hãng Coca-Cola cho biết, bí mật về công thức chế biến loại đồ uống chính thống – được bán trong những chiếc hộp màu đỏ, trắng quen thuộc – vẫn được giữ nguyên. Vụ việc này chưa gây ra hậu quả nghiêm trọng nhưng là hồi chuông cảnh báo cho không chỉ hãng Coca-cola mà còn cho tất cả các tập đoàn, doanh nghiệp trên thế giới. Hãng Coca-cola có hơn 100 năm hoạt động, có rất nhiều kinh nghiệm về bảo hộ bí mật kinh doanh nhưng chỉ cần 1 giây phút sai sót cũng suýt đánh cắp bí mật kinh doanh. Giả sử, nếu bí mật kinh doanh của hãng Coca-cola bị lộ, thì sẽ kéo theo một hậu quả vô cùng nghiêm trọng như tập đoàn này có thể lâm vào nguy cơ bị phá sản, kéo theo nhiều doanh nghiệp nằm trong các hệ thống cung cấp, sản xuất và phân phối vào tình thế lao đao, đặc biệt là cuộc sống của hàng ngàn nhân viên Coca-Cola cùng người thân của họ ở nhiều quốc gia trên thế giới sẽ trực tiếp bị ảnh hưởng.

Như đã nói trên, vụ đánh cắp bí mật kinh doanh của hãng Coca-cola đã tác động đến toàn bộ các tập đoàn, doanh nghiệp trên thế giới, và các doanh nghiệp tại Việt Nam cũng không ngoại lệ. Điều này khiến các doanh nghiệp Việt Nam giật mình xem lại việc bảo vệ công thức sản xuất. Tuy được chú ý song vấn đề này còn khá mới mẻ ở Việt Nam và thường mới chỉ được coi trọng ở các công ty lớn.

Ông Vũ Mạnh Hào, Giám đốc điều hành Công ty rượu và nước giải khát Anh Đào, cho biết để giữ bí quyết kinh doanh, ông thiết kế hẳn một quy trình bảo mật và chia thành nhiều phần. Trong quy trình công nghệ, ông Hào cắt ra một công đoạn quan trọng nhất và chỉ một mình ông nắm giữ công thức.

Công thức chế biến cà phê Trung Nguyên cũng được bảo vệ khá kỹ. Tổng giám đốc Đặng Lê Nguyên Vũ cho hay, từng công đoạn, từ hương liệu, nhiệt độ cho tới khâu tẩm ướp nguyên liệu được giao cho nhiều người nắm giữ. Ban đầu vị giám đốc này chịu trách nhiệm quản lý công đoạn quan trọng nhất trong 7 bước chế biến song công việc ngày càng bận rộn ông phải lựa chọn người có uy tín để chuyển giao.

Vấn đề bảo vệ bí mật kinh doanh ở Việt Nam còn khá mới mẻ nhưng việc ăn cắp bí quyết kinh doanh đang diễn ra ngày một tinh vi hơn. Các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa thể lường trước hết được các tình huống có thể xảy ra. Các vụ gián điệp kinh tế, mua chuộc nhân viên, phân tích ngược… vẫn diễn ra khá phổ biến khiến nhiều doanh nghiệp lao đao. Điển hình như vụ Công ty CP thực phẩm Tân Tân bị đối thủ cạnh tranh thiết kế ngược sản phẩm và tạo sản phẩm tương tự cùng những bổ sung cũng như việc PR hiệu quả hơn khiến công ty Tân Tân mất hẳn thị phần trên sản phẩm này.

Các chế tài xử lý đối với hành vi xâm phạm bí mật kinh doanh cũng chưa thực sự nghiêm khắc (chủ yếu áp dụng biện pháp dân sự, hành chính). Điều này một phần là do hành vi xâm phạm bí mật kinh doanh khi ít ảnh hưởng lớn tới người tiêu dùng và toàn xã hội mà chỉ ảnh hưởng tới chủ sở hữu nó. Do đó, hiện tại, tốt nhất là các chủ thể sở hữu bí mật kinh doanh phải có các biện pháp, chiến lược quản lý và bảo hộ bí mật kinh doanh thích hợp để không rơi vào tình trạng “mất bò mới lo làm chuồng”, không nên phụ thuộc hoàn toàn vào việc bảo hộ theo pháp luật. Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) có gợi ý cho các doanh nghiệp sở hữu bí mật kinh doanh 10 chiến lược bảo hộ cơ bản; bao gồm:

– Nhận dạng bí mật kinh doanh: các doanh nghiệp nên cân nhắc khi quyết định coi một thông tin là bí mật thương mại. Khi đó, doanh nghiệp sẽ phải đánh giá các yếu tố như: phạm vi đã bộc lộ của thông tin; khả năng bảo mật thông tin; giá trị của thông tin đối với chính doanh nghiệp và các đối thủ cạnh tranh; độ khó để người khác thu thập và tiếp cận thông tin…

– Xây dựng chính sách bảo hộ: chính sách bảo hộ bí mật kinh doanh phải minh bạch, rõ ràng; phải có khả năng chứng minh được các cam kết bảo hộ có ý nghĩa quan trọng trong trường hợp phải tiến hành thủ tục tố tụng…

– Giáo dục nhân viên: phải hạn chế được việc bộc lộ thông tin do vô ý; đào tạo nội bộ nhân viên từ khi mới vào về ý thức bảo mật thông tin; thường xuyên nhắc nhở, kiểm tra vi phạm…

– Hạn chế tiếp cận: chỉ nên bộc lộ bí mật kinh doanh đối với những người cần phải biết thông tin đó; và hạn chế sự tiếp cận của từng nhân viên vào cơ sở dữ liệu thông tin cần bảo mật…

– Đánh dấu tài liệu: xây dựng hệ thông đánh dấu tư liệu thống nhất và nâng cao hiểu biết của nhân viên để tránh vô ý bộc lộ thông tin.

– Cách ly và bảo bộ về mặt vật lý: có thể thực hiện các biện pháp như nộp lưu có khóa riêng biệt; kiểm soát truy cập; xé nhỏ thông tin; kiểm tra giám sát thường xuyên

– Cách ly và bảo hộ dữ liệu điện tử: như kiểm soát truy cập; mã hóa, xây dựng tường lửa; giám sát kiểm tra dữ liệu đi và đến…

– Hạn chế sự tiếp cận của công chúng với cơ sở: kiểm tra việc ra vào của khách; tiến hành theo dõi di chuyển của khách trong công ty…

– Đối với các bên thứ ba: lập hợp đồng bảo mật, hạn chế tiếp cận chỉ theo nhu cầu cần phải biết…

– Cung cấp tự nguyện: chia sẻ theo mức độ để khai thác; hạn chế tiếp cận của những đối tượng được cung cấp; thiết lập hợp đồng bảo mật…