Mục lục

Cơ hội và thách thức cho việc tận dụng tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam

Cơ hội cho việc tận dụng tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam

– Bối cảnh toàn cầu hoá với sự tham gia đầy đủ và toàn diện của Việt Nam sẽ đem lại nhiều cơ hội Việt Nam. Việt Nam sẽ tiếp cận được với thị trường hàng hoá và dịch vụ ở tất cả các nước thành viên của WTO với mức thuế nhập khẩu đã được cắt giảm và các ngành dịch vụ mà các nước mở cửa theo các nghị định thư gia nhập của các nước này, không bị phân biệt đối xử. Việt Nam sẽ có nhiều điều kiện để mở rộng thị trường xuất khẩu và trong tương lai, với ưu thế lớn mạnh của các doanh nghiệp và nền kinh tế của đất nước, sẽ mở rộng kinh doanh dịch vụ ra ngoài biên giới quốc gia. Xu thế gia tăng các liên kết kinh tế cũng sẽ tạo cơ hội cho Việt Nam mở rộng hơn các quan hệ kinh tế, hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới qua đó có thể phát triển bền vững kinh tế và xã hội (Hoàng Đức Thân, 2010).

– Việt Nam nằm trong khu vực châu Á Thái Bình Dương có sự phát triển năng động vào bậc nhất thế giới, Việt Nam có những điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế nhanh thông qua thương maị và đầu tư. Với tư cách là thành viên của những thể chế, diễn đàn kinh tế có tầm ảnh hưởng toàn cầu và khu vực như WTO, APEC, ASEM, Việt Nam đang có được vị trí bình đẳng hơn với các quốc gia khác trên trường quốc tế.

– Sự thay đổi trong cơ cấu ngành kinh tế trên thế giới góp phần tích cực đến chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế Việt Nam theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, làm tăng tỷ trọng sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật cao và các ngành dịch vụ, tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người lao động. Cũng theo đó, người tiêu dùng của Việt Nam có nhiều cơ hội lựa chọn về hàng hoá, dịch vụ với chất lượng tốt hơn và giá thành rẻ hơn nhờ kết quả của việc ở rộng thị trường.

– Những thành tựu về khoa học công nghệ trên thế giới góp phần làm tăng năng suất lao động, hiệu quả sản xuất và tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thông qua chuyển giao công nghệ. Bên cạnh đó, do xu hướng chuyển dịch các cơ sở R&D từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển, nên Việt Nam có nhiều cơ hội lựa chọn công nghệ mới. Việc áp dụng các kỹ thuật công nghệ mới xuất hiện giúp tăng hàm lượng công nghệ trong các sản phẩm của Việt Nam, phù hợp với yêu cầu của kinh tế thế giới. Điều kiện các cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế được biến đổi về chất, tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng kinh tế.

[message type=”e.g. information, success”]Xem thêm : Quan điểm tận dụng tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng kinh tế[/message]

2. Thách thức cho việc tận dụng tác động tích cực và hạn chế tác động tiêu cực của bất bình đẳng thu nhập đến tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam

Trong thời gian tới, giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và bất bình đẳng thu nhập vẫn sẽ tiếp tục tồn tại ở Việt Nam xuất phát từ thực tế trên nhiều phương diện.

– Chất lượng giáo dục hạn chế là thách thức quan trọng để đảm bảo tăng trưởng bền vững và công bằng trong thời gian tới. Chất lượng giáo dục thấp không chỉ kỳm hãm sự phát triển của quốc gia mà nó còn gây ra và duy trì sự bất bình đẳng. Hiện nay, những gia đình khá giả có điều kiện để cho con cái họ có được một nền học vấn và những kỹ năng tốt bằng việc cho con cái họ ra nước ngoài học tập, nhờ vậy sau này tìm được việc làm với mức lương cao hơn. Trong khi đó, các gia đình nghèo hơn không thể cho con em mình đi du học hay học ở những trường hàng đầu trong nước, do vậy mức độ sẵn sàng cho thị trường lao động kém hơn và phải nhận mức lương thấp hơn. Như vậy, sự bất bình đẳng về cơ hội và yếu kém của hệ thống giáo dục hiện nay có thể hình thành “cái bẫy bất bình đẳng” cho các thế hệ tương lai. Cùng như ở nhiều nước khác, “cái bẫy bất bình đẳng” là một thách thức vì nó tồn tại dai dẳng và khó phá vỡ. Ở Việt Nam, mặc dù giáo dục phổ thông được mở rộng nên một bộ phận lớn dân cư đã chuyển từ mức thu nhập rất thấp lên mức thu nhập trung bình thấp một cách khá nhanh chóng, tuy nhiên, việc nâng cao chất lượng giáo dục và tiếp cận giáo dục công bằng vẫn là những thách thức lớn đối với Việt Nam (Lê Quốc Hội, 2009).

– Y tế công cộng vừa là một nhân tố cấu thành nên phúc lợi, đồng thời có ảnh hưởng quan trọng đối với năng suất của lao động và an sinh của người dân. Hệ thống y tế ở tuyến xã và huyện ở Việt Nam hiện nay nhìn chung rất kém khiến nhiều người không được tiếp cận ngay cả với những chăm sóc y tế sơ đẳng. Người dân ngày càng phải tự gánh chịu một tỷ lệ chi phí y tế cao hơn. Thực tế cho thấy,
nếu trong gia đình nghèo có một người ốm thì cả nhà sẽ bị ảnh hưởng không chỉ vì bị mất một nguồn thu nhập mà còn phải trả viện phí, nhiều khi rất cao so với thu nhập bình thường (Dapice và cộng sự, 2008). Các hộ gia đình ở Việt Nam sẽ còn phải phụ thuộc nhiều hơn vào ngân sách gia đình để trang trải chi phí y tế. Trong khi đó, hệ thống bảo hiểm xã hội công cộng ở Việt Nam lại dường như ưu ái người giàu hơn người nghèo và hệ thống y tế có chất lượng dịch vụ kém đẩy những người không may mắn vào hoàn cảnh túng quẫn và buộc con em họ không được tiếp tục đến trường. Như vậy, hệ thống y tế yếu kém cũng sẽ là thách thức cho việc hạn chế gia tăng bất bình đẳng.

– Công nghiệp hóa và đô thị hóa trong thời gian tới tiếp tục là thách thức cho vấn đề bất bình đẳng. Công nghiệp hóa và đô thị hóa là nhân tố tạo điều kiện cho nông dân chuyển từ việc làm thu nhập thấp sang việc làm thu nhập cao hơn. Thực tế, một lực lượng lớn nông dân đã từ bỏ thửa ruộng manh mún để chuyển sang khu vực phi nông nghiệp, ở các thành phố. Nhưng, quá trình đô thị hóa sẽ tiếp tục gây ra những thách thức cho đảm bảo cuộc sống và công bằng xã hội. Ở thành phố nhà cửa khó khăn, giá cả đắt đỏ, đường xá tắc nghẽn sẽ làm cho cuộc sống của nhiều người người di cư từ nông thôn trở nên vô cùng khó khăn và tạo ra lực lượng nghèo mới ở thành phố và gia tăng bất bình đẳng ở khu vực thành thị. Hơn nữa, những yếu kém trong công tác quản lý đất đai, đô thị hóa và tạo công ăn việc làm mới ở khu vực đô thị đã và sẽ tiếp tục hạn chế quá trình di cư và đảm bảo công bằng cho mọi người được tìm công bằng về cơ hội kinh tế.

– Vấn đề liên quan đến đất đai cũng là thách thức gắn với phân phối thu nhập công bằng. Ở Việt Nam, trong khi nhiều người lao động không có lấy một tấc đất để sinh sống, thì một số ít người khác lại sở hữu rất nhiều đất. Hiện tượng này bắt nguồn từ không chỉ do mật độ dân cư quá cao ở thành thị mà còn do sự thâu tóm đất đai của một số “đại gia” có mối quan hệ gần gũi với giới quan chức. Rõ ràng là làm một người nông dân không có ruộng sẽ rất khó khăn, đặc biệt khi bị thất học và không có tay nghề. Vì vậy, phân phối đất không đồng đều sẽ dẫn tới bất bình đẳng về phân phối thu nhập, nhất là khi giáo dục và y tế cũng trong tình trạng thiếu thốn.

– Cuộc chiến chống đói nghèo trong thời gian tới sẽ trở nên khó khăn hơn do một bộ phận lớn dân cư vẫn chưa được hưởng một mức sống “chấp nhận được” theo tiêu chuẩn quốc tế. Điều này có nghĩa là một lượng lớn người dân Việt Nam vẫn đang ở cận ngưỡng nghèo. Do vậy, những người này có thể rơi xuống dưới ngưỡng nghèo bất kỳ lúc nào khi có sự biến động về kinh tế hoặc gặp phải các cú
sốc như giá lương thực, thực phẩm tăng, khi nhà có người ốm, khi tiền học phí tăng, hay khi tiền thuê nhà ở khu vực đô thị đột nhiên tăng cao. Đói nghèo sẽ làm tăng chênh lệch về mức sống và điều kiện tiếp cận cơ hội phát triển của dân cư và do đó làm tăng sự bất bình đẳng trong xã hội (Lê Quốc Hội, 2009).

– Phát triển nền kinh tế theo định hướng thị trường gắn với xu thế toàn cầu hóa, tăng trưởng ở Việt Nam sẽ là thách thức cho giảm bất bình đẳng thu nhập. Quá trình phát triển kinh tế theo cơ chế thị trường không tránh khỏi tình trạng không đồng đều giữa các cá nhân, khu vực và lĩnh vực. Điều đó dẫn đến sự thay đổi về tài sản của mỗi gia đình, sự phát triển và suy thoái của các ngành, sự chuyển dịch về mặt địa lý của các hoạt động kinh tế, và sự di chuyển của người dân và vốn vào các trung tâm tăng trưởng. Như vậy, vì tăng trưởng thường không đồng, tăng trưởng nhanh sẽ có xu hướng làm tăng thêm bất bình đẳng và đặt ra thách thức cho Việt Nam là cần có sự can thiệp của chính phủ như thế nào để vừa giảm bớt sự không đồng đều này, vừa đảm bảo duy trì tăng trưởng cao và bền vững.