Giải pháp lành mạnh hóa và thúc đẩy sự phát triển của thị trường tài chính

Các doanh nghiệp huy động vốn chủ sở hữu chủ yếu thực hiện trên thị trường tài chính nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng. Vì vậy, lành mạnh hóa và phát triển thị trường tài chính là một điều kiện tối quan trọng nhằm đảm bảo quá trình hoàn thiện cầu trúc vốn của doanh nghiệp. Trong thời gian gần đây, thị trường chứng khoán Việt Nam đã có những biểu hiện của sự suy thoái và thiếu lành mạnh. Do đó, để có sự phục hồi ổn định thì các cơ quan quản lý cần có những biện pháp để định hướng thị trường chứng khoán phát triển theo hướng tích cực hơn. Cụ thể, cần thực hiện những giải pháp sau:

Thứ nhất,tăng quy mô, củng cố tính thanh khoản cho thị trường chứng khoán. Củng cố một cách căn bản cầu đầu tư chứng khoán; phát triển và đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư, phát triển hệ thống nhà đầu tư tổ chức, khuyến khích nhà đầu tư nước ngoài đầu tư dài hạn, tiếp tục phát triển hệ thống nhà đầu tư cá nhân. Ngoài ra, một thị trường dựa trên nền tảng vững chắc tạo ra bởi hệ thống các nhà đầu tư có tổ chức trong nước chắc chắn sẽ trở nên linh hoạt hơn trước những cú sốc kinh tế và tài chính. Do đó, việc phát triển hệ thống các nhà đầu tư có tổ chức trong nước cũng là một vấn đề then chốt cần được lưu ý để có thể giúp hệ thống tài chính phòng vệ chống lại ảnh hưởng của các cú sốc bên ngoài.

Thứ hai, tăng tính hiệu quả của thị trường trên cơ sở tái cấu trúc thị trường chứng khoán, hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, chuyên nghiệp hóa việc tổ chức và vận hành hạ tầng công nghệ thông tin. Từng bước hiện đại hóa các Sở giao dịch chứng khoán với các hệ thống giao dịch, giám sát và công bố thông tin hiện đại và có khả năng kết nối với các sở giao dịch quốc tế; đa dạng hóa phương thức giao dịch và sản phẩm thị trường đáp ứng nhu cầu của thị trường. Việc tái cấu trúc thị trường chứng khoán phải có bước đi thích hợp nhằm phát huy tối đa vai trò của 2 Sở giao dịch chứng khoán đối với sự phát triển của thị trường trong giai đoạn trước mắt, tiến tới thống nhất thị trường trong dài hạn. Kiện toàn và phát triển hệ thống lưu ký, đăng ký, thanh toán, bù trừ theo chuẩn mực quốc tế; hiện đại hóa hoạt động của Trung tâm lưu ký chứng khoán, từng bước tham gia và kết nối với Trung tâm lưu ký chứng khoán quốc tế và trong khu vực. Hiện đại hóa hạ tầng công nghệ thông tin tại các sở giao dịch chứng khoán, Trung tâm lưu ký chứng khoán, cũng như các công ty chứng khoán và các tổ chức khác có liên quan, nhằm bảo đảm hạ tầng công nghệ thông tin đồng bộ, thống nhất, tương thích và an toàn.

Thứ ba, nâng cao sức cạnh tranh của các định chế trung gian thị trường và các tổ chức phụ trợ. Hệ thống các tổ chức trung gian chứng khoán phải được củng cố chuyên nghiệp hơn, có đủ năng lực tài chính, công nghệ và nguồn nhân lực để cạnh tranh với các tổ chức kinh doanh chứng khoán trong khu vực và phù hợp với xu hướng chung trên thế giới là mô hình tổ chức các công ty chứng khoán theo mô hình đa năng và củng cố hệ thống quản trị rủi ro các định chế.

Thứ tư, tăng cường năng lực quản lý, giám sát, thanh tra và cưỡng chế thực thi của cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực chứng khoán trên cơ sở phân định rõ chức năng giám sát giữa Bộ Tài chính/Uỷ ban chứng khoán Nhà nước với các bộ ngành, giữa các cấp giám sát khác nhau theo hướng chuyên biệt hóa; tăng cường vai trò giám sát của các tổ chức tự quản và tổ chức hiệp hội; thiết lập cơ chế chính thức phối kết hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong và ngoài nước trong lĩnh vực chứng khoán, ngân hàng, bảo hiểm, nhằm bảo đảm hiệu quả hoạt động giám sát, cưỡng chế thực thi, bảo đảm an toàn cho hoạt động chứng khoán trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Bổ sung các chế tài xử lý nghiêm minh về dân sự, hình sự để phòng ngừa và xử lý các hành vi vi phạm trong hoạt động trên thị trường trái phiếu.

Thứ năm, chủ động hội nhập quốc tế, có lộ trình phù hợp với trình độ phát triển của thị trường. Hội nhập quốc tế là một xu hướng tất yếu hiện nay nhằm nâng cao vai trò, vị thế, tăng khả năng cạnh tranh của thị trường chứng khoán Việt Nam trong khu vực và trên thế giới. Để có được những lợi ích lớn nhất từ hội nhập quốc tế và giảm thiểu được những rủi ro khi tham gia quá trình này, cơ quan quản lý cần chủ động xây dựng một chính sách hội nhập, lộ trình hội nhập có tính đến yếu tố trình độ phát triển của thị trường chứng khoán và nền kinh tế Việt Nam trong từng giai đoạn.

Thứ sáu, nâng cao năng lực và trách nhiệm của các công ty chứng khoán. Công ty chứng khoán là một trong những trụ cột chính của thị trường chứng khoán, là định chế tài chính trung gian kết nối nhà đầu tư với các chủ thể khác trên thị trường. Mặc dù pháp luật chứng khoán Việt Nam đã có tương đối đầy đủ các qui định điều chỉnh tổ chức và hoạt động của công ty chứng khoán nhưng thực tiễn hoạt động của các công ty chứng khoán vẫn bộc lộ nhiều khuyết điểm. Những vấn đề tồn tại trong tổ chức và hoạt động của công ty chứng khoán không những gây thiệt hại cho nhà đầu tư mà còn có nguy cơ gây ra rủi ro hệ thống. Do vậy, cần phải có một số giải pháp cụ thể để hoàn thiện các qui định về công ty chứng khoán như nâng mức vốn pháp định của thị trường chứng khoán; hoàn thiện các qui định pháp luật liên quan đến hoạt động môi giới của công ty chứng khoán; hoàn thiện các qui định của pháp luật về tự doanh chứng khoán. Ngoài ra, pháp luật liên quan đến các nghiệp vụ bảo lãnh phát hành, tư vấn đầu tư chứng khoán của công ty chứng khoán cũng cần được tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả và trách nhiệm của công ty chứng khoán, bảo đảm cho thị trường chứng khoán phát triển bền vững.

Thứ bảy, thành lập các tổ chức định mức tín nhiệm. Định mức tín nhiệm là sự đánh giá được hiển thị bằng hệ thống hệ số tín nhiệm đã được thiết lập và xác định về khả năng thanh toán nợ của một chủ thể, một khoản nợ, một chứng khoán nợ hoặc của người phát hành các nghĩa vụ này. (Theo định nghĩa của ISOCO). Xác định hệ số định mức tín nhiệm giúp nhà phát hành xác định được mức lãi suất vay hợp lý, không những phản ánh được mức độ rủi ro mà còn đảm bảo khả năng thanh toán nợ của nhà phát hành. Do đó, để thị trường trái phiếu của Việt Nam phát triển, việc thành lập và triển khai hoạt động của tổ chức định mức tín nhiệm là cần thiết. Hiện tại, Việt Nam chưa có một văn bản qui phạm pháp luật nào qui định rõ ràng và chi tiết về tổ chức hoạt động của tổ chức định mức tín nhiệm. Do đó, cần sớm ban hành một văn bản điều chỉnh về tổ chức hoạt động của đổ chức định mức tín nhiệm theo hướng:

– Tổ chức định mức tín nhiệm có tư cách pháp nhân và được tổ chức theo loại hình công ty TNHH hoặc công ty cổ phần.

– Qui định cụ thể về hạn mức tỷ lệ nắm giữ cổ phần có quyền biểu quyết hoặc tỷ lệ vốn góp trong tổ chức định mức tín nhiệm.

– Qui định cụ thể về điều kiện thành lập tổ chức định mức tín nhiệm, chú trọng đến điều kiện vốn pháp định và nhân lực.

– Ban hành cơ chế kiểm soát chặt chẽ nhằm ngăn ngừa xung đột lợi ích phát sinh từ hoạt động của tổ chức định mức tín dụng.

– Công khai, minh bạch về phương pháp, qui trình, kết quả định mức tín nhiệm.

– Tổ chức định mức tín nhiệm phải chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm và phải bồi thường thiệt hại cho nhà đầu tư.

Thứ tám, nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý, giám sát thị trường. Nhà nước cần giao cho cơ quan quản lý các công cụ quản lý hiệu quả và đặc thù như tiêu chuẩn hóa thông tin thu thập, quyền thu thập thông tin từ các bên liên quan, nghĩa vụ phải báo cáo ngay khi thực hiện giao dịch, hệ thống cập nhật thông tin tự động, quyền tiến hành kiểm tra, giám sát, thanh tra khi phát hiện giao dịch có bất thường xảy ra. Cơ quan quản lý có quyền can thiệp hoặc ngăn chặn các giao dịch hay hành vi gây hại đến thị trường. Chẳng hạn trong quản lý thị trường chứng khoán phái sinh, cơ quan quản lý có quyền áp đặt hạn mức dao động giá, yêu cầu tính thêm tiền bảo chứng, thanh khoản hoặc chuyển nhượng vị thế mở, đình chỉ hoặc rút gọn lại giao dịch… Cơ quan quản lý có quyền áp dụng các biện pháp như cảnh cáo, khiển trách, buộc trả lại các khoản thu bất chính, phạt vi phạm, áp đặt điều kiện giao dịch, đình chỉ giao dịch, cấm giao dịch… hoặc đề nghị áp dụng các biện pháp chế tài hình sự trong trường hợp nghiêm trọng. Ngoài ra, cần bổ sung thêm cơ chế tham vấn và đồng thuận, theo cơ chế này cơ quan quản lý và đối tượng quản lý sẽ trao đổi và thống nhất các biện pháp mà đối tượng quản lý phải thực hiện nhằm hạn chế rủi ro [29].

Ngoài ra để lành mạnh hóa thị trường chứng khoán, cần tăng cường giám sát để củng cố tính minh bạch của thị trường, giám sát năng lực tài chính, đạo đức nghề nghiệp của các công ty chứng khoán – chủ thể tham gia trên thị trường chứng khoán…; xây dựng cơ chế pháp lý để các tổ chức tự quản bao gồm sở giao dịch chứng khoán, hiệp hội ngành nghề chứng khoán, trung tâm lưu kí và thanh toán bù trừ chứng khoán tham gia sâu vào thị trường chứng khoán. Tử đó, các tổ chức tự quản này có quyền được ban hành qui chế điều chỉnh hoạt động của thành viên, giám sát hoạt động của các thành viên tham gia thị trường, điều tra các hành vi bất thường, áp dụng một số biện pháp chế tài dưới sự giám sát của Ủy ban chứng khoán Nhà nước.